3 maanden na de aanslagen: hoever staat de regering?
Na de aanslagen in Parijs lanceerde de regering een plan om radicalisering en terrorisme in de Brusselse Kanaalzone aan te pakken. Minister Jambon beloofde Molenbeek op te kuisen, premier Michel sprak over een ‘nooit eerder geziene politieke wil’. Maar wat heeft het Kanaalplan ruim een halfjaar later opgeleverd? Is de strijd tegen het radicalisme opgevoerd? Humo zocht naar antwoorden bij enkele hoofdrolspelers. ‘We zijn gedoemd om samen te werken, maar dat schijnen heel wat mensen nog niet te begrijpen.’
'We hebben het potentiële terroristen nog altijd niet moeilijker gemaakt'
Internationale media omschrijven onze hoofdstad graag als Europe’s Jihadi Central, en wie naar de feiten kijkt, kan hen niet eens ongelijk geven. Brussel speelde het voorbije decennium een belangrijke rol in tal van grote binnen- en buitenlandse terrorismedossiers: als onderduikadres, als rekruteringsbasis of als illegale wapenmarkt. Abdessatar Dahmane bezocht Molenbeekse gebedshuizen voor hij in 2001, twee dagen vóór 9/11, de Afghaanse antitalibanleider Ahmad Shah Massoud vermoordde. Dahmanes echtgenote, Malika El Aroud, werd in 2010 veroordeeld voor het ronselen van strijders en het plannen van aanslagen voor Al Qaeda in Afghanistan. Al Qaeda-terrorist Nizar Trabelsi werd opgepakt in Ukkel en onder meer veroordeeld voor het beramen van een aanslag op de militaire basis in Kleine Brogel. Hassan El Haski organiseerde vanuit Molenbeek mee de aanslagen in Madrid in 2004. Chérif en Saïd Kouachi kochten in Brussel wapens voor hun raid op het Franse weekblad Charlie Hebdo. Hetzelfde verhaal: Amedy Coulibaly en zijn aanval op de Parijse kruidenier. Mehdi Nemmouche en Ayoub El Khazzani bereidden er hun raid op het Joods Museum en de Thalys voor. De terroristen van Parijs, Abdelhamid Abaaoud en de broers Abdeslam, groeiden er op. En toen moesten de aanslagen in Zaventem en in metrostation Maalbeek nog komen.
Het Kanaalplan – voluit Plan tegen Radicalisering en Terrorisme in de Kanaalzone – focust op de zogenoemde ‘arme halve maan’. Dat is een sikkelvormig gebied van 35 vierkante kilometer met een bevolkingsdichtheid van 20.000 inwoners per vierkante kilometer, dat zich uitstrekt van Molenbeek tot Vilvoorde. Het omvat vijf politiezones en acht gemeenten in het Vlaams en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Premier Michel en de ministers Jambon en Geens beloofden zwaar te investeren in de politie- en gerechtelijke diensten en de administratie van de kanaalgemeenten, om de verwaarlozing van de voorbije decennia ongedaan te maken.
undefined
'Het Brusselse metronetwerk hangt vol camera's, maar de politie heeft geen rechtstreekse toegang tot die beelden'
Onwettige omzendbrief
Hans Bonte (SP.A), de burgemeester van Vilvoorde, is in vroegere tijden buurtwerker in Molenbeek geweest. Hij noemde het plan van het begin af ‘een ramp in het kwadraat’. Maanden later ziet hij weinig redenen om zijn mening te herzien.
Hans Bonte «Ik zit al twintig jaar in het parlement, maar de snelheid waarmee de verontwaardiging en de sense of urgency na de aanslagen zijn weggeëbd, heb ik nooit eerder meegemaakt. Nochtans maakten premier Michel en minister Jambon in november de juiste analyse: de meest acute dreiging situeert zich in de Brusselse Kanaalzone. Dat gebied wordt geconfronteerd met radicalisering en rekrutering door terreurgroepen, gecombineerd met allerlei vormen van georganiseerde misdaad. Onze regering wilde de lokale besturen en politiezones laten samenwerken, maar botste op de complexiteit van onze staatsinrichting. Repressie is een federale bevoegdheid, maar preventie, zoals het spreken op scholen of het aanwerven van straathoekwerkers, is een bevoegdheid van de deelstaten. Een geïntegreerde aanpak klinkt mooi, maar in de praktijk is het in België onmogelijk.»
HUMO Is het een structureel probleem of een probleem van onwillige mensen?
Bonte «Met een béétje engagement zouden we veel meer vooruitgang boeken. In Brussel is minister-president Rudi Vervoort (PS) bevoegd voor het veiligheidsbeleid, maar hij staat tegenover enkele burgemeesters die elk engagement resoluut afwijzen. Eind december was ik aanwezig op de startvergadering van het Kanaalplan, met onder anderen de ministers Michel, Jambon en Geens, de procureurs, de korpschefs en de burgemeesters van de betrokken zones. PS-burgemeesters Marc-Jean Ghyssels van Vorst en Yvan Mayeur van Brussel en FDF-burgemeester Bernard Clerfayt van Schaarbeek zeiden meteen dat het plan hen niet interesseerde. We praatten er onder andere over de Foreign Terrrorist Fighters-richtlijn die Jambon op 21 augustus vorig jaar naar alle burgemeesters had gestuurd. Daarin staat dat elk lokaal bestuur een Lokale Integrale Veiligheidscel (LIVC) moest oprichten. Daarin kunnen de lokale politie, de gerechtelijke diensten en het bestuur informatie uitwisselen om geradicaliseerde inwoners van dichterbij op te volgen. De Brusselse burgemeesters negeren die richtlijn! In het bijzijn van onze premier en de vicepremiers zei Clerfayt: ‘Die omzendbrief is onwettig, die lees ik niet eens.’ Ik vind het hallucinant dat onze federale regering zich daarbij neerlegt.»
Françoise Schepmans (MR), burgemeester van Sint-Jans-Molenbeek, was ook op die vergadering aanwezig.
Françoise Schepmans «De socialistische en FDF-burgemeesters hebben zich daar politiek gepositioneerd. In het Kanaalplan dienen Molenbeek en Vilvoorde als proefproject: wij kregen als eerste de gevraagde politieversterking. De andere gemeenten moeten nog minstens achttien maanden wachten. Dat gaat er bij sommige burgemeesters niet in.»
undefined
'Sinds eind jaren 90 hebben we 35 procent meer inwoners, maar het aantal agenten is gelijk gebleven' Burgemeester Schepmans van Molenbeek
HUMO Begrijpen ze niet dat het korps in Molenbeek onderbemand is?
Schepmans «Dat moet u hen vragen. Maar het probleem van de onderbemanning bestaat al jaren. Sinds de politiehervorming eind jaren 90 zijn er in Molenbeek alleen al 20.000 inwoners bij gekomen, een stijging van maar liefst 35 procent, terwijl het aantal agenten gelijk bleef. In de rijkere gemeenten van Brussel daalt het aantal inwoners. De dag na de aanslagen in Parijs heb ik meteen meer politieagenten gevraagd aan de eerste minister.»
Bonte «De sfeer in Brussel is totaal verziekt. De hele wereld kijkt naar Molenbeek, maar denk je dat de rijke gemeenten Etterbeek, Oudergem of Ukkel hun agenten ter beschikking stellen?»
Schepmans «Enkel bij de ordehandhaving van grote evenementen in Brussel worden agenten over de verschillende zones verspreid. Voor de bestrijding van terrorisme en radicalisering gebeurt dat inderdaad niet.»
HUMO Veiligheidsexperts noemen de lokale veiligheidscellen en de snelle uitwisseling van informatie de basis voor een efficiënte bestrijding van het radicalisme. Wanneer werd de cel in Molenbeek opgericht?
Schepmans «In december 2015.»
HUMO Nochtans vroeg minister Jambon in augustus al om de oprichting.
Schepmans «We organiseerden al vóór die rondzendbrief vergaderingen rond veiligheid. Sinds de oprichting van de lokale veiligheidscel verlopen die misschien beter gestructureerd.»
undefined
'De minister heeft 1.400 extra agenten beloofd, maar zoveel vertrekken er elk jáár uit de korpsen' Vincent Houssin (politievakbond VSOA)
Geen tandvlees meer
Vanaf februari zouden Vilvoorde en Molenbeek er volgens het Kanaalplan respectievelijk 20 en 50 federale politieagenten bij krijgen. Minister Jambon beloofde ook de aanwerving van minstens 1.400 extra agenten die de komende jaren zouden worden verdeeld over Sint-Gillis, Anderlecht, Koekelberg, Laken, Sint-Joost-ten-Node en Schaarbeek. Volgens Vincent Houssin, ondervoorzitter van de politievakbond VSOA, zijn die versterkingen een illusie.
Vincent Houssin «De aanwerving en opleiding van die 1.400 agenten alleen al duurt minstens anderhalf jaar. Maar er is een jaarlijkse uitstroom van 1.400 agenten die met pensioen gaan of een andere job zoeken: van een versterking is dus geen sprake, hoogstens van een status quo. Sinds toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Annemie Turtelboom in 2009 begon met de besparingen bij de politie- en veiligheidsdiensten, is er een tekort ontstaan van 4.500 agenten, van wie 3.000 bij de federale politie. De regering beweert dat ze de erfenis van het verleden draagt, maar ze wierf vorig jaar maar 800 agenten aan: niet eens genoeg om de uitstroom van gepensioneerden en anderen op te vangen.»
HUMO De extra agenten in Molenbeek en Vilvoorde komen uit de federale reserve: pas afgestudeerden die tijdelijk worden ingezet tot ze elders een vaste functie krijgen. Verloopt de integratie in de Kanaalzone vlot?
Houssin «Wij hebben vanaf het begin gewaarschuwd dat het daar fout zou lopen. Daarom ook hebben we meteen na de voorstelling van het Kanaalplan een stakingsaanzegging ingediend. De onderbemande korpsen van Vilvoorde en Molenbeek worden aangevuld met mensen zonder ervaring uit de federale reserve, of met agenten uit Limburg of West-Vlaanderen die plots in de Brusselse wijken moeten patrouilleren.»
Bonte «Men beloofde ons twintig federale agenten en we hebben er negentien gekregen. Men stelt het graag voor alsof Vilvoorde een cadeau kreeg, maar het vraagt veel werk om die nieuwe mensen op te leiden. Wat erger is: sommigen zijn nu al thuis met ziekteverlof, en anderen hebben gevraagd om overgeplaatst te worden. Dat is de absurde realiteit waarin we zijn beland: om de radicalisering in het Brusselse aan te pakken, krijgen we agenten uit Nieuwpoort en Leopoldsburg. Ik verwijt die mensen niets, maar ze hebben geen voeling met de grootstad en haar problemen, zoals radicalisering en georganiseerde criminaliteit. Tegelijk worden mensen van mijn korps ingeschakeld in de asielopvang in Zeebrugge.»
Houssin «In Molenbeek en Vilvoorde voelden die agenten zich niet welkom: ze hadden eerst niet eens een kastje om hun uniform in op te bergen.»
Bonte «Onze diensten werken al heel lang over hun limiet. Vilvoorde – en bij uitbreiding de hele rand rond Brussel – heeft een structureel tekort aan middelen. Net zoals Molenbeek is het bevolkingsaantal van Vilvoorde de voorbije jaren geëxplodeerd, maar het politiekorps is niet meegegroeid. Daarbovenop krijgen we ons kader moeilijk ingevuld, net omdat we naast Brussel liggen. Een agent die een kilometer verderop werkt, krijgt per maand 300 à 400 euro netto méér dankzij de tweetaligheidspremie en de grootstedelijke premie.»
Onderbemande diensten met overwerkte personeelsleden: de klacht keert overal terug. Minister van Justitie Koen Geens beloofde het gerechtelijk apparaat met 62 extra magistraten en 261 extra personeelsleden te versterken. Thierry Freyne, procureur des Konings van het gerechtelijk arrondissement Halle-Vilvoorde, wacht nog steeds.
undefined
'Door het personeelstekort moeten we nu gerechtelijke dossiers seponeren' Procureur des Konings Thierry Freyne
Thierry Freyne «De aanwervingsprocedures zijn gestart. Mijn arrondissement hoopt in november twee nieuwe magistraten en zes nieuwe administratieve en beleidsmedewerkers te mogen verwelkomen.»
HUMO Vorig jaar slaakte u al een noodkreet. U zei: ‘Mijn mensen zitten op hun tandvlees. Sommigen hébben zelfs geen tandvlees meer.’
Freyne «En na 22 maart is de werkdruk alleen maar verhoogd. Vóór de aanslagen volgde één magistraat de terreurdossiers deeltijds op, vandaag is het een fulltimejob. Door de werklast zijn meerdere administratieve medewerkers en magistraten nu ziek thuis. Twee andere magistraten hebben zich kandidaat gesteld voor vacatures bij de rechtbank en twee parketjuristen staan op het punt te vertrekken. Ik vrees dat we na de aanwervingen netto mínder personeel zullen hebben.»
HUMO Zorgt dat voor achterstand in andere dossiers?
Freyne «Ja. Door het personeelstekort moeten we keuzes maken: dossiers met de grootste maatschappelijke impact krijgen voorrang. Dat betekent dat we andere dossiers moeten seponeren.»
HUMO Welke dossiers?
Freyne «Daar antwoord ik liever niet op.»
HUMO Heeft het Kanaalplan structuur gebracht in de bestrijding van de radicalisering en het terrorisme in uw arrondissement?
Freyne «Ons plan van aanpak is bijna af, alleen hebben we nu niet de mensen om het uit te werken. Zodra onze versterking er is, kunnen we beginnen.»
Engagement van moslims
Een deel van het plan spitst zich toe op de aanpak van de haat predikende imams, al is men er nog niet uit hoe dat precies moet gebeuren. Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) probeert al sinds juli 2015 de haatprediker Shayk Alami het land uit te zetten. Twee koninklijke besluiten en een beroepsprocedure later is de poging gestrand bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen.
HUMO Bevat het Kanaalplan de juiste instrumenten om de radicalisering aan te pakken?
Houssin «Meer politie op straat zal een effect hebben op de lokale criminaliteit, maar ik denk niet dat we daarmee de radicalisering zullen tegengaan. Integendeel: het kan de tegenstand onder de jongeren alleen maar aanwakkeren.»
Bonte «We moeten het radicalisme aanpakken op de hoek van de straat, in de boksclubs en de voetbalverenigingen. Meer politie kan juist radicalisering uitlokken als je puur repressief handelt.
»Het Kanaalplan richt zich vooral op de slecht werkende instellingen, maar de constructieve laat men links liggen. De moskee van Vilvoorde vraagt al vijftien jaar tevergeefs om erkend te worden. Intussen staan de zwaar gesubsidieerde kerken en pastorieën in Vilvoorde leeg. Reken maar dat de ronselaars dat misbruiken: ‘Kijk eens hoe ze hier met moslims omspringen.’ Maar zonder het engagement van de moslimwereld raken we nergens. De eerste sms’en die ik na de aanslagen van 22 maart ontving, kwamen van de voorzitter van onze moskee. Hij vroeg of hij kon helpen met opvang, maaltijden of een bloedinzameling. Men vergeet vaak dat moslimfamilies de grootste slachtoffers van radicalisering zijn: hun kinderen worden gestolen door ronselaars. Een familie van wie de zoon zich opblaast in Irak, krijgt de schande van de gemeenschap over zich.
»Sinds mei 2014 zijn er geen Syriëstrijders meer uit Vilvoorde vertrokken dankzij de samenwerking van het middenveld, de scholen en de moslimgemeenschap. Daarnaast hebben we ons politiewerk aangepast. We brengen salafistische jongeren en agenten samen rond de tafel. Die twee groepen koesterden enorme vooroordelen over elkaar: de jongeren voelden zich geviseerd door de voortdurende identiteitscontroles, de agenten voelden zich bedreigd. De feedback die ik van die vergaderingen krijg, is hoopgevend. Ze organiseren binnenkort zelfs samen sportactiviteiten. Die succesvolle aanpak hebben we zelf uitgewerkt en staat los van het Kanaalplan.
»Na Verviers, Parijs en Brussel kondigde men een hele reeks maatregelen aan, maar met wetten alleen stop je een geradicaliseerde niet. Integendeel. Onlangs stemde men een wet om geradicaliseerden die uit Syrië terugkeren zwaardere straffen te geven. Kort daarop ontving ik in mijn kantoor een puisterige minderjarige die me recht in de ogen keek en zei: ‘Zodra ik 18 ben, vertrek ik naar Syrië om er te sterven. Dat is mijn levensdroom.’ Daar krijg ik het koud van. Dus welke impact hebben zulke wetten op die jongens? Geen enkele.
»Een andere maatregel is de plaatsing van extra camera’s, maar België hángt er al vol mee. In het station van Vilvoorde hangen er 34, maar ons politiekorps heeft geen toegang tot die beelden. Als hooligans amok maken op het perron, dan moeten we via het Lokaal Informatiekruispunt aan Securail, de veiligheidsdienst van de NMBS, vragen of we de beelden mogen bekijken. Vervolgens rijdt één van onze agenten met de motor naar Brussel met een USB-stick op zak. Hij laadt de beelden op, rijdt terug en pas dan kunnen wij zien wat die hooligans een dag eerder in ons station hebben uitgericht. In Brussel, met zijn zes politiezones, is de situatie nog absurder. Het metronetwerk hangt vol camera’s, maar de beelden daarvan behoren de MIVB toe en niet de politiezones. Probeer maar eens een potentiële terrorist te volgen die door drie verschillende zones reist. Het is niet alleen vernederend om die beelden telkens opnieuw te moeten opvragen, agenten die iets luier in het leven staan, zullen niet eens de moeite doen.»
HUMO Is dat niet het grote manco: de informatie is wel voorhanden, alleen raakt ze niet of niet tijdig bij de juiste personen?
Bonte «Ja. We zouden ons beter concentreren op het efficiënter maken van onze informatiesystemen in plaats van allerlei nieuwe wetten uit te vinden. We hebben alle informatie die we moeten hebben, maar ze zit verspreid over gerechtelijke, federale en lokale diensten. De korpschef van Mechelen wist dat Abdeslam, de meest gezochte terrorist ter wereld, zich in de Vierwindenstraat in Molenbeek bevond, maar vond die informatie te onduidelijk en liet ze liggen. Men heeft ook zijn gsm-verkeer nooit onderzocht, laat staan een USB-stick die tijdens een controle in zijn auto werd aangetroffen.»
HUMO Molenbeek telt officieel 95.000 inwoners, maar in werkelijkheid zijn het er een pak meer. Zonder een sluitend bevolkingsregister is het moeilijk werken aan de veiligheid.
Schepmans «Ons nieuwe inschrijvingsreglement kan al op de gemeenteraad van september worden goedgekeurd. Maar een probleem is voorlopig nog de omschrijving van het begrip ‘huishouden’. De situaties die wij soms onder één dak aantreffen, laten zich niet zo makkelijk omschrijven. Maar goed, Molenbeek zal binnenkort wel de eerste Brusselse gemeente zijn met een inschrijvingsreglement.»
undefined
'Het grote probleem is dat men in Brussel niets aanvaardt van een N-VA-minister' Burgemeester Bonte van Vilvoorde
Bonte «Sinds Napoleon bestaat er een wet die stelt dat het bevolkingsregister moet kloppen. Elke stap in de aanpak van de radicalisering is nutteloos als je niet weet wie er op je grondgebied woont. Minister Jambon stelde Molenbeek voor om federale ambtenaren te sturen om het op te lossen. Dat werd afgewezen. Het grote probleem is dat men in Brussel niets aanvaardt van een N-VA-minister.»
Schepmans «Minister Jambon stelde ambtenaren voor, maar wij hadden vooral meer agenten nodig. Die hebben we nu gekregen. Als ze nu extra ambtenaren willen sturen, dan verwelkomen we die graag.»
HUMO Stelt u de minister dan gerust dat Molenbeek intussen is opgekuist?
Schepmans (lacht) «Het is nooit onze bedoeling geweest om Molenbeek op te kuisen. Wij willen na jaren van wanbeleid de orde herstellen. Eerst willen we de kleine criminaliteit en de illegale economie aanpakken. De broers Abdeslam hebben ons geleerd dat kleine criminelen kunnen uitgroeien tot terroristen.»
Bonte «Wij sturen onze mensen de straat op om de deurbellen en de woningindeling te controleren. We willen meer horecavergunningen natrekken en illegale ondernemingen sluiten, maar daar kruipen veel manuren en geld in. Ik heb minister-president Bourgeois ook om extra middelen gevraagd. Vilvoorde kent grootstedelijke problemen, maar het krijgt maar evenveel geld als Izegem.»
Schepmans «Wij hebben de voorbije maanden enkele illegale verenigingen en een drugscafé gesloten. Alleen moet het politiewerk ook administratieve opvolging krijgen. Welke eigendommen bezit een individu? Zijn de gebouwen brandveilig? Wie woont er? Dat vraagt heel wat werk, alleen is het voor ons onmogelijk om dat ook uit te voeren.»
HUMO Omdat u niet genoeg administratieve medewerkers hebt?
Schepmans «Preventie is gewestelijke materie, maar het Brussels Gewest wenst zich voorlopig niet achter het Kanaalplan te scharen.»
HUMO Waarom niet?
Schepmans «Om politieke redenen, vermoed ik. Ze hebben recent het Preventie- en Buurtplan 2016-2019 uitgewerkt. Het is nu wachten tot zij zich hebben georganiseerd voor wij kunnen voortwerken.»
Bonte «Minister-president Vervoort probeert wel te coördineren, maar hij kan niet om de baronieën in de hoofdstad heen. Sinds de startvergadering in december is er geen nieuw overleg meer georganiseerd. Alleen de politiediensten vergaderen nog, zonder engagement van het politieke beleid.»
HUMO Hebben we het leven van potentiële terroristen ondertussen enigszins moeilijker gemaakt?
Bonte «Neen. We zullen de risico’s nooit kunnen uitbannen, maar structureel zijn we nog niet veel opgeschoten. Alleen waar bestuur en politie de handen in elkaar hebben geslagen, zoals in Vilvoorde en in Molenbeek, is er verbetering merkbaar. Maar als wij in Vilvoorde een illegale autohandel opdoeken, dan verhuist die een dag later naar Kuregem. We zijn bijgevolg gedoemd om samen te werken, maar dat schijnen heel wat mensen niet te begrijpen. Als ik de kerktorenmentaliteit van de Brusselse baronnen zie, en het gemak waarmee Jambon en Michel zich daarbij neerleggen, dan vrees ik het ergste.»
Houssin «Onlangs hebben jongeren in Molenbeek twee politiewagens in brand gestoken. Op die manier proberen ze de politiediensten uit hun straten te houden, maar onze politici en korpschefs behandelen deze zaak als een fait divers. ‘Ach ja, het is ramadan,’ zeggen ze. Molenbeek is nog verre van opgekuist.»
