30 jaar Zwarte Zondag: ‘In 2024 zit er mogelijk opnieuw één aan te komen’

Op 24 november is het precies dertig jaar geleden dat het Vlaams Blok voor het eerst een stevige verkiezingsoverwinning boekte. Het Blok van Gerolf Annemans en Filip Dewinter werd op Zwarte Zondag 1991 plotsklaps de grootste partij van Antwerpen. Advocaat Jos Vander Velpen volgt extreemrechts in Vlaanderen al decennialang nauwgezet op en was betrokken bij de racismeveroordeling van het Vlaams Blok in 2004.

JOS VANDER VELPEN «Zwarte Zondag voelde voor velen als een aardschok. Weinig analisten hadden het resultaat zien aankomen, terwijl de populariteit van het Blok wel te voorspellen was. Extreemrechts was sinds de Tweede Wereldoorlog nooit helemaal weggeweest. Het racisme en het extremisme woekerden in de jaren voor Zwarte Zondag weer volop – wijlen Humo-journalist Hugo Gijsels bracht dat uitstekend in kaart.

»De verkiezingen hadden plaats pal op een breuklijn in onze geschiedenis: de val van de Muur, de Schengenverdragen, economische achteruitgang… Het gaf extreemrechts de wind in de zeilen, maar de democratische partijen verkozen de tekenen aan de wand te negeren.

»Vandaag telt Vlaams Belang veel meer zetels dan in 1991. Er zijn na die verkiezingen nog heel wat Zwarte Zondagen gevolgd. Dat is misschien wel de grootste erfenis van toen.»

HUMO Hebt u de partij in die dertig jaar zien veranderen?

VANDER VELPEN «De veroordeling in 2004 was historisch. Het was taboe om het Vlaams Blok weg te zetten als een racistische partij, terwijl hun 70-puntenplan uniek was in Europa qua openlijk racisme. De overgrote meerderheid van de niet-Europeanen moest desnoods met legervliegtuigen teruggestuurd worden, tot en met de tweede en derde generatie. Tot hun deportatie mochten ze in principe geen eigen huis kopen, niet in bepaalde sectoren werken, enzovoort.

»Vóór de veroordeling was de partij vooral harder in woorden en beeldtaal. Vlaams Belang is vandaag qua stijl bewust voorzichtiger, maar inhoudelijk zie ik weinig fundamentele verschillen. Dewinter schreef het 70-puntenplan mee, en hij is er nog steeds. Het blijft een partij die fundamentele democratische waarden op de helling zet, mensenrechten nuanceert, niet-Europeanen discrimineert... De komst van Dries Van Langenhove en het voorzitterschap van Tom Van Grieken doen me terugdenken aan de jaren 90 van het Blok: toen had je met Annemans ook een iets deftiger figuur voor de tv-studio’s en met Dewinter een brutale straatvechter op rechtsvoor. Het grootste verschil is dat Vlaams Belang nu een stabiele, grote partij is geworden, met een vast electoraat en veel geld om propaganda te voeren. In 2024 zit er mogelijk opnieuw een Zwarte Zondag aan te komen.»

HUMO Hoe valt de populariteit van de partij om te keren?

VANDER VELPEN «Alvast niet met één kiescampagne, in heel Europa viert extreemrechts hoogtij. Om onze democratie te redden zal de voedingsbodem voor extreemrechts moeten verdwijnen. Eén op de zeven jongeren groeit vandaag op in armoede, gewone mensen belanden in economische en sociale onzekerheid. Dát moeten we bestrijden.»