500 miljoen euro: het cadeautje dat minister Geens niet ziet liggen

In december openbaarde justitieminister Koen Geens zijn grote plan: omdat de al zo verwaarloosde, slecht presterende en zwaar 'ondergefinancierde' Belgische justitie anders helemáál op zijn gat valt en de misdaad in dit land totaal straffeloos wordt, gaat hij eerst wat minder besparen dan de andere ministers en vervolgens wat meer. Leep!

Al het geld dat politie en parket in beslag nemen in onderzoeken naar criminele activiteiten, moet verplicht worden doorgestort naar het Centraal Orgaan voor de Inbeslagneming en Verbeurdverklaring (COIV). Ook boetes van mensen die worden veroordeeld, komen op de rekeningen van het COIV.

‘Op dit moment staat er 494 miljoen euro op onze rekeningen, aandelen inbegrepen,’ zegt directeur Theo Jacobs, een gewezen parketmagistraat uit Leuven. ‘Maar weinig politici en verantwoordelijken bij justitie weten dat we bestaan, laat staan dat ze weten wat wij doen. Zelfs sommige advocaten hebben geen flauw idee waar de centen naartoe gaan die hun cliënten hebben moeten afgeven aan politie of parket, of die door een rechter definitief verbeurd worden verklaard.’

Het beheer van dat geld is al langer een probleem. Daarom werd in 2003 het COIV opgericht, dat afhangt van het Openbaar Ministerie. Die instelling zou in beslag genomen sommen efficiënt beheren, eventueel teruggeven aan de eigenaar als de rechter dat zo beslist, of in de staatskas storten als het geld wordt verbeurdverklaard. Maar meer dan tien jaar later lijkt dat nog altijd niet te lukken.

Theo Jacobs «Wij zitten hier op een half miljard euro, maar we hebben nog altijd geen serieuze boekhouding. Wij beheren ons geld op basis van bankafschriften in een achterhaald systeem. Twee jaar geleden heeft een privébedrijf een boekhoudsysteem ontwikkeld en nu zijn we volop bezig met dat in te voeren. Elf jaar na onze oprichting.

»Ik heb ook niet de mensen om de dossiers af te handelen en ervoor te zorgen dat de staat krijgt wat haar toekomt, of dat het geld dat ten onrechte in beslag is genomen, wordt teruggegeven. Hier zitten 37 gedetacheerden van allerlei diensten. Dat is veel te weinig. We hebben geen rechtspersoonlijkheid, geen personeelskader, kortom: we hebben het statuut van een vogelpikclub.

»Wij zijn ook een uitvoerende dienst, dus we hangen volledig af van andere departementen. Zelf beslissen we niets, we moeten voortgaan op informatie die andere instanties verstrekken. Aan de voordeur werken we met justitie, de parketten, de griffies en de politie, die zelf hun problemen hebben. En aan de achterdeur hebben we te maken met het ministerie van Financiën, en daar draait het ook niet altijd even vlot.

»We stellen vaak slordigheden vast bij nieuwe stortingen. Politie-inspecteurs deponeren het geld op één van onze rekeningnummers en zeggen er niet bij waar het vandaan komt. In het beste geval krijgen wij een pv-nummer. Dan hebben we ten minste een indicatie, maar in veel gevallen weten wij gewoon niets. Wij hebben hier twee politieofficieren die de hele tijd rondbellen om dat uit te vissen. Op een bepaald moment hadden wij meer dan negenhonderd bedragen op onze rekeningen staan waarvan we geen flauw benul hadden waarom ze waren gestort. Voor de oudste sommen, die in 2003 en 2004 werden gestort, hebben we nu dossiers gemaakt die wij de X-Files noemen. Ondanks al onze opzoekingen weten wij niet vanwaar het geld komt en al evenmin waar het naartoe moet. Zolang we die dossiers niet kunnen afsluiten, blijft dat geld in het ijle hangen.»

HUMO Waar loopt het fout bij het parket en de magistraten?

Jacobs «Nadat een magistraat het geld heeft laten overmaken, varen wij vaak blind. Wij hebben er geen idee van hoe het onderzoek, waarbij dat geld in beslag is genomen, verder verloopt en wat de onderzoeksrechter of de rechter uiteindelijk over het geld beslist. En de griffies maken ons niet altijd de vonnissen van de rechters over. De dossiers waarvan wij niet weten wat we met het geld moeten doen, stapelen zich op die manier op. Op dit moment zijn dat er 40.000, en van zeker de helft daarvan is de kans erg klein, om niet te zeggen onbestaande, dat iemand het ons nog ooit zal zeggen. Dus vragen wij aan de minister van Justitie: ‘Geef ons extra volk, want we willen die oude dossiers zo snel mogelijk wegwerken.’ Daar zit een hoop geld in dat meteen naar de staatskas kan in plaats van hier op een spaarrekening te staan – wij beleggen namelijk defensief.

»Het zal sowieso a hell of a job zijn. We moeten die oude dossiers echt één voor één bekijken en dan de bevoegde parketmagistraat of griffier aanspreken: ‘Hallo, we hebben hier nog 25 euro staan. Wat moeten we daarmee doen?’ Ze zullen ons zien komen. Maar we moeten het doen.»

HUMO Hoeveel nieuwe dossiers krijgt u er jaarlijks bij?

Jacobs «De laatste twee jaar is het aantal stortingen met 25 procent gestegen, van 8.000 naar bijna 10.000.»

HUMO Over welke bedragen hebben we het dan? Sommen van 50 euro, 1.000 euro, 10.000 euro?

Jacobs «50 euro? Wij krijgen hier soms zelfs 1 eurocent binnen. Men heeft ergens een lijk gevonden en de zakken leeggemaakt, en daar zat dan 1 of 5 eurocent in. Dat wordt op onze rekening gestort en dus moeten wij een dossier openen. We kunnen die eurocent niet weigeren en we kunnen hem ook niet terugsturen.»

Zelfbedruipend

HUMO Het is toch sterk dat de regering dat geld niet ziet liggen? Onze armlastige justitie zou er flink mee geholpen kunnen zijn.

Jacobs «Normaal moet al dat geld recht naar de staatskas, naar de FOD Financiën dus. Maar op z’n minst een deel zou inderdaad beter naar justitie gaan. Er gaan steeds meer stemmen op om justitie deels zelfbedruipend te maken, via een soort fonds. Wel, geef me de mensen en ik zorg ervoor dat er geld in dat fonds komt. Zo’n systeem van zelffinanciering bestaat trouwens al in andere landen, en in België hebben we al het boetefonds, dat een deel van de verkeersboetes uitkeert aan de politiediensten. Tijdens mijn vakantie heb ik een hervormingsplan geschreven, dat ik nu aan de minister ga voorleggen. Dat is plan A. Ik heb ook een plan B, en dat is: de boîte sluiten, want op deze manier kan het niet verder.

»We willen een nieuw systeem waarbij de politie ons er eerst van op de hoogte brengt hoeveel geld ze wil storten en waarom, zodat wij vooraf een dossier kunnen aanleggen en de politieman een dossiernummer kunnen geven. Daarnaast moeten de politiekantoren zelf een bankrekening openen waar het in beslag genomen geld tijdelijk op kan worden geparkeerd, voor het naar onze rekeningen wordt overgeschreven, zodat het niet meer uit deze of gene lade kan verdwijnen. Daar ga ik nu met de federale en lokale politie over onderhandelen. Dat zal niet gemakkelijk zijn. Bij de lokale politie stribbelden ze al bij het eerste contact flink tegen: ‘Een bankrekening openen! Dat is veel te gecompliceerd!’ In 2014! Maar ik begrijp hen wel: ze krijgen niet graag extra verantwoordelijkheden. Laten we hopen dat het gezond verstand zal zegevieren.»

HUMO En de mensen die hun geld moeten terugkrijgen na een gerechtelijk vonnis, hangen die niet voortdurend aan de telefoon?

Jacobs «Wat dat betreft, is het hier vrij rustig. Mensen weten gewoon niet dat wij bestaan, of dat het geld zich hier bevindt. En als ze het wel weten, dan moeten wij eerst onderzoeken of ze geen openstaande schulden hebben bij de staat, zoals niet-betaalde verkeersboetes of verkeersbelasting, achterstallige persoonlijke belasting, niet-betaalde btw, onbetaalde gerechtelijke boetes of gerechtskosten, achterstallen bij de sociale zekerheid, enzovoort... Wij hebben hier vier verbindingsambtenaren van Financiën, van wie er twee voortdurend de databanken controleren. Wat er na die controle nog overblijft, wordt aan de eigenaar teruggegeven. In de praktijk is dat bitter weinig. Zeker zware criminelen hebben altijd wel problemen met de belastingdienst of hebben nooit verkeersbelasting of boetes betaald.»

Bolide van Boutsen

HUMO Behalve geld worden er ook goederen in beslag genomen. Wat gebeurt daarmee?

Jacobs «In beslag genomen goederen die een waardeverlies kunnen ondergaan, zoals auto’s, mogen we meteen van de hand doen, ongeacht of ze later zullen moeten worden teruggegeven. Dat is normaal: een in beslag genomen auto die tijdens een gerechtelijk onderzoek vijf jaar blijft stilstaan, is niets meer waard. Ik herinner me hoe in Leuven her en der auto’s werden gestockeerd. Die zaten na een paar jaar onder een dikke laag vogelstront. Als die moesten worden teruggegeven, waren ze onbruikbaar geworden. En als ze verbeurd werden verklaard en door de staat mochten worden verkocht, brachten ze geen halve cent meer op. Dus is nu wettelijk geregeld dat in beslag genomen auto’s al te gelde gemaakt mogen worden vóór de rechter een beslissing heeft genomen. De opbrengst komt op onze rekeningen, en als de auto terug naar de eigenaar moet, dan krijgt die een som geld in de plaats.»

HUMO Zijn die auto’s de moeite?

Jacobs «Je hebt twee soorten voertuigen die in beslag worden genomen. Er zijn de auto’s die uit roulatie worden genomen omdat de verzekering niet in orde is. Dat zijn doorgaans geen dure auto’s, en ze worden echt voor geen geld verkocht: 100 euro, soms minder. Daarnaast zijn er de auto’s die in beslag worden genomen tijdens onderzoeken naar criminele feiten. Dat gaat dikwijls om BMW’s, Porsches, Ferrari’s... We hebben zelfs eens een formule 1-bolide gehad waar Thierry Boutsen nog mee had gereden, en die in handen was gekomen van iemand die problemen kreeg met justitie. Die bolide werd via het COIV verkocht, maar ik weet niet meer voor hoeveel. Ook die auto’s gaan vaak voor belachelijke prijzen de deur uit: een paar duizend of zelfs een paar honderd euro. Maar je koopt zo’n auto wel op eigen risico, en zoals hij daar staat. Soms mag je al blij zijn dat er nog papieren bij zijn, of een sleutel. Je hebt geen enkele garantie, en je moet daarna ook niet komen zeuren over wat dan ook.»

HUMO Waar worden die auto’s verkocht?

Jacobs «Meestal in de Fin Shop van FOD Financiën, de officiële staatswinkel. De mensen van die Fin Shop werken hard, maar ook zij moeten roeien met de riemen die ze hebben. Als ze meer personeel hadden en reclame zouden kunnen maken, dan zou de overheid er veel meer aan kunnen verdienen. Maar op dit moment zijn de verkopen voorbehouden voor professionelen met een btw-nummer. Het is altijd een kleine kring van autohandelaars die erop afkomt.»

HUMO Ik ben er een keer geweest. Een paar van die heren leken zo uit een maffiafilm te komen.

Jacobs «Ik weet wat je bedoelt. Het lijkt een clan die daar de buit onder elkaar verdeelt. Ik zou ook liever een bredere clientèle hebben.»

HUMO Hoeveel auto’s worden er zo per jaar verkocht?

Jacobs «Ongeveer tweeduizend. Jammer genoeg worden niet alle auto’s gemeld bij het COIV. Er zijn nog altijd magistraten die geen gebruik maken van de mogelijkheid om in beslag genomen auto’s te verkopen: ze laten ze stockeren bij een takeldienst. Dat kost ongeveer 2 euro per dag per auto, dus snel 750 euro per jaar. Ben je takelaar en heb je plaats om een paar tientallen auto’s op te slaan, dan word je slapend rijk met een stuk braakland.»

Ensors en bitcoins

HUMO Krijgen jullie ook andere waardevolle spullen zoals goud en juwelen in bewaring?

Jacobs «Absoluut. Wij hebben negen kluizen in Brussel en in Antwerpen. Daarin worden juwelen, goud of diamanten opgeborgen volgens een speciale veiligheidsprocedure. Ik ken die niet, en ik kan ook niet in die kluizen. Het heeft dus geen enkele zin om mij te ontvoeren (grinnikt).

»We krijgen nu ook te maken met bitcoins. De tijd dat criminelen bij voorkeur hun geld via Western Union verstuurden, is voorbij. Maar bitcoins zijn niet tastbaar, ze zijn een algoritme. Hoe neem je zoiets in beslag en hoe bewaar je het? In een virtuele portefeuille? Wij weten nog niet hoe we daarmee moeten omgaan. Een Duitse collega vertelde me dat een Berlijnse politieman een beetje met een in beslag genomen gsm zat te prutsen, en hopla: plots verdween er voor 200.000 euro aan bitcoins in cyberspace. In de Verenigde Staten zijn onlangs 30.000 bitcoins in beslag genomen en verkocht voor 17 miljoen dollar, aan een miljardair die ze voor de verjaardag van zijn zoon wilde.»

HUMO Dure wijnen?

Jacobs «Wijnkélders! Wijn verliest natuurlijk niet altijd zijn waarde, soms wordt die zelfs substantieel duurder. Onze in beslag genomen wijn wordt geveild door een gespecialiseerde firma. En onlangs kreeg ik een telefoontje van een magistraat uit Gent. Hij had een aantal schilderijen, zei hij: Ensors, Alechinsky’s, enzovoort. Hij wist niet wat hij ermee aan moest, maar hij wilde ze niet opslaan bij de griffie. Ik heb toen gewoon het S.M.A.K. gebeld en een deal gesloten met de directeur. De schilderijen worden nu tijdelijk ondergebracht in de kelders van het museum.»

HUMO Computers, geluidsinstallaties, flatscreens of dure kleren?

Jacobs «Dat zijn vaak de overtuigingsstukken die tijdens het proces worden gebruikt. Alle overtuigingsstukken met een waarde van 2.500 euro en meer moeten bij ons worden aangemeld. De meeste van die voorwerpen worden opgeslagen bij de griffies, in de kelders van de gerechtsgebouwen. (Wijst naar het Brusselse justitiepaleis aan de overkant) De kelders daar zitten stampvol.

»We zijn nu ook bezig met draaiboeken voor speciale goederen. Als er bijvoorbeeld een tijger in beslag wordt genomen, moeten we toch weten waar we met dat dier naartoe moeten? De wetgeving verplicht ons ook om de bevoegde diensten bij te staan wanneer er goederen in beslag worden genomen die de openbare veiligheid of de volksgezondheid bedreigen, zoals chemische stoffen...

»Drugs en wapens bewaren we niet. Wapens blijven op de griffies en worden later naar de proefbank in Luik gebracht om daar te worden vernietigd. De gerechtsgebouwen liggen er echt vol mee. Een vriend zei me onlangs: ‘Als het in het Brusselse justitiepaleis brandt, moet je gauw de andere kant op lopen. Je wilt niet weten wat daar allemaal in de kelders ligt.’ De politie heeft daar al bestelwagens vol munitie gedumpt, hè. Nu zou er wel een akkoord zijn dat ze die munitie mag gebruiken voor haar schietoefeningen.»

HUMO Worden al die spullen op termijn ook verkocht, zoals de in beslag genomen auto’s?

Jacobs «Ja, met uitzondering van vastgoed. De eigenaar blijft verantwoordelijk voor het gebouw en het onderhoud ervan. En als hij het verhuurt, wordt het huurgeld in beslag genomen.»

HUMO En als hij in de cel zit?

Jacobs «Dan verloedert dat vastgoed. Wij gaan het onderhoud niet op ons nemen. Vaak zijn die gebouwen bovendien bezwaard met een hypotheek, zodat er voor de staat niets te rapen valt. Als ze verkocht worden, gaan de banken met de winst lopen.»

Renpaarden en drugsholen

Met misdaadgeld gekochte goederen op zo’n manier beheren dat de gemeenschap er baat bij heeft, is in het buitenland een courante praktijk. En in België?

Jacobs «Mijn Amerikaanse collega’s vertelden me hoe ze ooit een renpaard in beslag hadden genomen. Het dier was niet meer in staat om nog grote wedstrijden te winnen, maar zijn bloedlijn was zeer in trek bij de kwekers van racepaarden. En dus heeft de Amerikaanse justitie het in beslag genomen paard nog lange tijd verhuurd als dekhengst en op die manier tienduizenden dollars verdiend.

»Misschien moeten we ook in ons land eens bestuderen of we in beslag genomen goederen kunnen doen renderen voor de samenleving, in plaats van ze voor geen geld te verkopen. Neem nu een drugshol waar een grote dealer actief was: waarom zou je dat niet in beheer kunnen geven bij een lokale instantie om er een ontwenningshuis van te maken? In Spanje is daar een bekend voorbeeld van: Pazo Baión, een schitterend kasteeldomein in Galicië dat jarenlang in handen is geweest van steenrijke hasjtrafikanten. Het domein is aan een wijncoöperatie verkocht die er een wijnhuis en een luxehotel uitbaat, en die verplicht bijdragen stort in een fonds voor drugsbestrijding. Ze stelt er ook ex-verslaafden aan het werk, of mensen die aan het afkicken zijn.

»Politici in Europa worden zich er ook meer en meer van bewust dat ze zware criminelen in de portemonnee moet raken. Wat wij in België nog altijd niet doen, is bijvoorbeeld bedrijven in beslag nemen. In Italië en in de Verenigde Staten gebeurt dat dagelijks. Er wordt een externe manager aangesteld die het bedrijf draaiende houdt tot de rechter heeft beslist wat ermee moet gebeuren. En dan heb ik het niet over restaurants, pitabars of nachtwinkels, die vaak alleen maar dienen om misdaadgeld wit te wassen, maar over bijvoorbeeld hotels. Als je zo’n hotel op een goede, legale manier runt en de werknemers er met normale arbeidscontracten hun boterham verdienen, is het vaak de moeite. Op een internationale conferentie in Spanje vertelden enkele Amerikaanse marshalls onlangs hoe ze een paar casino’s draaiende hielden – de opbrengsten gingen naar de schatkist. En de Mexicaanse afgevaardigde beschreef wat zij allemaal in hun portefeuille hebben: scheepswerven, elf ziekenhuizen, zelfs een voetbalploeg uit de hoogste afdeling.

»In België staan we nergens op dat vlak, maar ik ga minister Geens vragen of hij er iets in ziet. Ik wil dat de politiek tenminste over die dingen nadenkt.»