ADHD, burn-out of borderline? Volgens dokter TikTok scheelt aan iedereen wel iets

Wat als je sociale media je vertellen dat je ADHD hebt? En dat je hormonen uit balans zijn? Na dokter Google maakt ook dokter TikTok zijn intrede. Maar hoe nuttig zijn die onlinezelfdiagnoses echt?

Toen het wereldwijde web steeds meer inwoners kreeg, opende dokter Google zijn kabinet. Je bent on­getwijfeld al bij hem op consult geweest – om drie uur ’s nachts, zwetend in bed, toen hij je zei dat die stekende pijn in je buik helemaal niet aan die nachtelijke durum, maar aan een geperforeerde darmwand te wijten viel. Volgens hem ben je al negentien keer zwanger geweest, heb je minstens evenveel tumoren gespot en moet je dringend, maar dan ook echt dríngend een hersenscan laten maken.

Wie zijn symptomen door Google haalt, weet doorgaans wel dat de zoekmachine niet altijd een heel erg correcte diagnose stelt. Het internet wemelt van de foute of verouderde informatie, die niet altijd ingevoerd wordt door medische professionals. Bovendien hebben aandoeningen als ‘zenuwen voor een examen’ of ‘ziekte door overschreden verval­datum’ doorgaans geen onlinelemma, dus is het logisch dat je zoekopdracht steevast een veel indrukwekkender kwaal naar boven haalt. Dat kan schadelijke gevolgen hebben – cyberchondrie is een ziekte waarbij men haast dwangmatig ongemakken googelt en vervolgens in angst leeft voor alle ernstige dingen die men onder de leden heeft.

Toch gaan de meeste mensen redelijk verstandig om met dokter Google. Ze gebruiken de zoek­machine vooral als een soort van luisterend oor, dat hen bevestigt in hun lijden. ‘Natúúrlijk ben je duizelig, je hebt immers een gekneusd evenwichtsorgaan, het is al een wonder dat je nog de afwas hebt kunnen doen, heldin’, om vervolgens opgelucht te zuchten wanneer hun echte, fysieke huisarts geen neurologische test bestelt, maar gewoon een prop smeer moet verwijderen.

Prikkelbare darmen

Sinds een tijdje heeft dokter Google echter een nieuwe collega, een stagiair zo je wil, die niet eens wacht tot je hem je symptomen hebt opgesomd. Hij komt uit de praktijkruimte op straat gelopen en schreeuwt jou, een toevallige voorbijganger, toe dat je allicht prikkelbare darmen hebt of autistisch bent. Jep, dokter TikTok is heel wat minder onschuldig dan zijn naam doet vermoeden. De socialemedia-app met twee miljard actieve gebruikers toont immers niet alleen schattige dierenfilmpjes of virale dansvideo’s. Hij deelt tegenwoordig ook medisch advies uit.

Onverwacht. En vooral ongevraagd. Zo is er de video van gebruiker Tarah Elizabeth die in een vrolijk geel T-shirt door haar kamer springt onder de tekst ‘6 signs you might have adult ADHD’. Die ‘signalen’ volgen elkaar in snelle clips op: impulsief geld uitgeven, snel interesse in hobby’s verliezen, te laat komen, je spullen vaak kwijtspelen, een ruimte binnenwandelen en meteen vergeten waarom je daar bent, door sociale media scrollen, maar je sms’en ­negeren.

Klinkt herkenbaar? Vast wel. Maar heb je daarom een concentratiestoornis onder de leden? Allicht niet. Wat de jonge vrouw beschrijft, zijn eigenschappen die iedereen die wel eens verstrooid of impulsief is, ervaart. Maar net daarom krijgt de post zoveel likes — mensen voelen zich aangesproken, zijn geïntrigeerd en willen meer weten. Of om een van de vijfduizend commentaren op de video te citeren: ‘OMG I feel seen!’

Het is een vicieuze cirkel: omdat velen zich erin herkennen, wordt de video ook prominenter naar voren geduwd in het algoritme, waardoor meer gebruikers hem te zien krijgen en meer TikTokkers dit soort content zullen uitbrengen, omdat ze willen scoren. Op den duur lijkt je hele timeline te schreeuwen dat er allerlei dingen mis met je zijn. Filmpjes die je aansporen om een colonoscopie te laten uitvoeren wanneer je je opgeblazen voelt na het eten, die vertellen dat je acne zou kunnen wijzen op een vorm van endometriose of dat het sms-gedrag van je lief duidelijk maakt dat hij een narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft.

Selfcare

Het is niet verwonderlijk dat een generatie die grootgebracht is aan het altaar van hashtag selfcare, graag gevoed wordt met content die hen vertelt hoe ze het best voor zichzelf kunnen zorgen. Hoe ze zelf hun leven én hun lijden in handen kunnen nemen. En het is belangrijk om te benadrukken dat de app ook écht nuttige verzorgingstips weet te brengen.

Tijdens de lockdown werd er bijvoorbeeld heel wat succesvol materiaal gedeeld om je te helpen tot rust te komen, zoals video’s waarin gebruikers hypnotiserend traag verf mixten, of wasverzachterparels in een glazen weckpot goten. Ook clips die je leren hoe je zelf je haar kan knippen en kleuren werden gretig geliket. De haarverzorgingsroutine ‘curly girl method’ haalde zelfs de traditionele media onder het goedkeurende oog van professionals.

Er circuleren yogaposes tegen pijnlijke menstruatiekrampen en gezichtsmassagetechnieken voor een betere doorbloeding. Skinfluencers genieten haast een sterrenstatus op de app, waar ze hun volgers bijvoorbeeld het verschil leren tussen een droge of een gedehydrateerde huid. De producten die zij aanbevelen, zijn steevast in een mum van tijd uitverkocht. Bovendien wordt hun content regelmatig onderschreven door dermatologen, die talrijk aanwezig zijn op de app. Zelfs de huidverzorgingsroutines van doorsnee-TikTokkers worden regelmatig voorzien van commentaar en extra aanbevelingen.

Zelfdiagnose

Maar waar je met fout huid- of haarverzorgingsadvies in het slechtste geval achterblijft met gespleten punten of een allergische reactie, is het een ander verhaal wanneer je blindelings ‘detoxtips voor een betere darmflora’ gaat volgen of jezelf gaat wentelen in het idee van een mentale stoornis, zonder dat je gerichte hulp krijgt. De moeilijkheid met selfcare is dat het probleem en de oplossing van een stoornis volledig bij jezelf worden gelegd, waardoor heel wat jonge gebruikers zelf een diagnose stellen. En er vervolgens op hun eentje mee aan de slag gaan, vaak digitaal gegidst door ongeschoolde lot- of leeftijds­genoten.

Om die misinformatie op te vangen, zijn ook meer en meer artsen en experts aanwezig op de app. Zo ook Inna Kanevsky, professor psychologie uit San Diego, die er haar missie van heeft gemaakt om als @dr_inna de verschillende misverstanden die op de app heersen rond mentale aandoeningen te duiden. ‘Op zich vind ik het goed dat het stigma rond mentale gezondheid hierdoor verder wordt opgeheven, maar heel wat van die video’s bevatten slechts enkele symptomen, symptomen die bovendien ook niet exclusief voorbehouden zijn voor de stoornis waaraan de poster in kwestie lijdt’, zegt ze in een interview bij het op jonge vrouwen gerichte mediaplatform Refinery29.

Hokjes vermijden

Gebruiker MarcyCJSkinner harkte bijna tweehonderdvijftigduizend likes bij elkaar met een video getiteld: ‘Things I thought were bad character traits but were actually undiagnosed bipolar disorder’. Op de dreunende bas van een popsong verschijnen verschillende eigenschappen in beeld: wisselend libido, de hele dag moe, maar ‘s nachts niet kunnen slapen, bang zijn dat mensen je niet leuk vinden... Ook hier puilt de commentaarsectie uit van mensen die door dit filmpje vermoeden dat ze ook een stemmingsstoornis hebben.

‘Een psychische stoornis valt echt niet op een aantal seconden uit te leggen — daarvoor zijn er te veel nuances. Diagnosestelling is daarnaast ook geen logisch als-dat verhaal, maar een complex proces’, zegt psycholoog Gudrun Hespel. ‘De symptomen van heel wat psychologische aandoeningen worden op een glijdende schaal beschreven, waardoor mensen doorgaans wel ergens binnen dat spectrum vallen. Maar we spreken pas van een stoornis wanneer het leven van die persoon ook echt ernstig beïnvloed wordt door die symptomen.’

Hoewel ze niet op TikTok zit, is Hespel wel actief op andere sociale media, maar ze let er in haar Instagram-video’s net heel goed op dat ze niet te veel labels laat vallen omdat ze gedrag niet te snel wil labelen als een pathologie. ‘Pubers hebben bijvoorbeeld last van mood swings, maar wanneer zij dat soort filmpjes te zien krijgen, worden gedrag en gevoelens die perfect normaal zijn voor die leeftijd en ontwikkelingsfase, geproblematiseerd’, zegt Hespel. ‘Het is bovendien niet altijd bevorderlijk om mensen in hokjes te steken, omdat ze zich dan vaak neerleggen bij ‘het verdict’, en denken dat er niets aan te doen of te verbeteren is.’ Toch is het niet toevallig dat een app die zich richt op jongeren, voor wie identiteitsvorming een belangrijk deel van hun leven is, permanent bezig is met labels, in de vorm van hashtags of categorieën.

Laagdrempelig

Ook (iets) oudere gebruikers worden gealarmeerd door het zien van posts die hun dagelijkse struggle verbindt met een medisch probleem. Ze laten weten dat ze hun smartphone meenemen naar hun therapeut omdat ze zich zorgen beginnen te maken, en enkelen maken achteraf een post met het nieuws dat TikTok hen heeft geholpen om eindelijk de diagnose autisme vast te krijgen. ‘Dat soort filmpjes kan dienen om je eigen complexe gevoelens te illustreren bij een hulpverlener of om de zichtbaarheid van bepaalde aandoeningen te vergroten’, zegt Gudrun Hespel. ‘Maar als je met bepaalde vermoedens zit, is het belangrijk dat je er met een professional over gaat praten. Een diagnose wordt gesteld door iemand die daarvoor opgeleid is, niet door een lotgenoot, en dat na uitvoerige gesprekken en tests, niet na een korte interactie via een scherm.’

Het is natuurlijk net omdat voor heel wat jongeren de stap naar een echte dokter mentaal of financieel te groot is, dat ze hun heil gaan zoeken online. Het toonaangevende Amerikaanse medische tijdschrift JAMA onderscheidt sinds een jaar ook de ‘crowd diagnosis’, waarbij (voornamelijk jonge) mensen via sociale media of discussiefora bij onbekende lot- of leeftijdsgenoten te rade gaan over hun medische en psychische aandoeningen.

‘We beseffen dat jongeren de stap naar medische hulpverlening niet altijd durven te zetten. Daarom dat wij als studentenartsen extra ons best doen om zo laagdrempelig mogelijk te zijn’, zegt dokter Julie Bossu, die verbonden is aan de Universiteit Gent. ‘Uiteraard is het de bedoeling van iedere huisarts om zoveel mogelijk patiënten te kunnen bereiken en te helpen, maar ik denk dat het in onze praktijk toch nog net iets meer speelt. Sommige jongeren vinden het makkelijker om bij ons hun verhaal te doen in plaats van aan de huisarts thuis, waar ook de rest van het gezin gaat. We krijgen regelmatig de vraag of wat ze bij ons zeggen ook bij hun eigen huisarts terecht gaat komen – het is dus zeker een bezorgdheid die leeft onder de studenten.’

Bossu weet niet of de patiënten die zij over de vloer krijgt, hun informatie specifiek via TikTok hebben gevonden, maar ze voelt wel de toenemende rol van het internet in de dagelijkse praktijk. ‘Mensen komen vaak met een heel uitgebreid verhaal en hebben vaak al een diagnose klaar. Meestal zeggen ze dat ze die informatie van het internet hebben. Dat maakt de job soms moeilijker ja, wanneer je hen moet overtuigen om eerst ander onderzoek te doen, omdat de aandoening die zij denken te hebben opgelopen, best wel zeldzaam is en hun symptomen ook op andere zaken kunnen wijzen. Patiënten zijn doorheen de jaren ook mondiger geworden — er is meer informatie voor hen beschikbaar, al is die informatie niet altijd geverifieerd.’

Toch vindt ook Bossu het belangrijk om te benadrukken dat alle klachten en vermoedens welkom zijn — ook al ben je gewoon getriggerd door een post op sociale media. ‘Het is belangrijk dat wij als artsen weten wat er in je omgaat, waar je mee zit en waar je zelf aan denkt, zodat we dat samen kunnen bespreken. In de meeste gevallen kunnen we de patiënt geruststellen. Zo niet, bekijken we samen welke onderzoeken of behandeling noodzakelijk zijn.’

Want dokter Tiktok zal je moeder dan wel niet tegenkomen bij de groentewinkel, hij mag (gelukkig!) ook geen medicatie of therapie voorschrijven.

(DM)