Advocaten, minnaressen en een boze Boudewijn: hoe een echtscheiding tussen Albert en Paola nipt werd afgewend

Voor het eerst in meer dan vijf jaar spraken ze het woord gezamenlijk uit voor de camera’s van de RTBF. De advocaten van de latere koning Albert en koningin Paola waren in 1975 volop over hun echtscheiding aan het onderhandelen. En toen, zegt hij, waren er ‘zaken die ik niet had voorzien’.

Het fragment in de RTBF-documentaire Paola, côté jardin duurt een seconde of zo. Een zwart-witfoto van de dan 32-jarige prinses in een zomers jurkje aan de zijde van een struise jongeman met lang haar, baard, zonnebril en ontblote buik.

Het is de zomer van 1970, Paola’s zoon Filip is tien, dochter Astrid acht en Laurent zes. Paola Margherita Giuseppina Maria Consiglia Ruffo di Calabria, dan nog niet echt voorbestemd om koningin der Belgen te worden, maar als echtgenote van prins Albert mee eerste in lijn voor de opvolging, brengt de zomer door op Sardinië. Met haar lief. De Belgische media zullen decennialang blijven doen alsof de foto er nooit is geweest, maar dat maakt er aan het hof geen minder urgent gespreksonderwerp van.

“Dit is een foto van een moment waarop het echt niet goed ging”, blikt de nu 84-jarige Paola in de documentaire terug. “Het was een beetje egoïstische liefde. Ik heb nergens spijt van, ik was niet blij. Tien jaar lang was ik absoluut niet gelukkig. Ik wist niet waarnaartoe. Er was echtscheidingsgevaar, maar in die tijd scheidden mensen niet zoals ze dat nu doen. Tussen 1970 en 1980 was ik erg eenzaam en verdrietig.”

Mario Danneels, auteur van de in 1999 verschenen ophefmakende biografie Paola, plakte eerder al een naam op de eerst door Italiaanse roddelbladen en uiteindelijk ook door Het Zondagsblad gepubliceerde foto. De minnaar van Paola was volgens hem Albert de Mun, fotograaf van het Franse weekblad Paris-Match en kleinzoon van de gelijknamige Franse graaf en 19de-eeuwse politicus.

Wie in die beginjaren van roddelpers als paparazzo de kansen op een scoop in societysferen wilde maximaliseren, hing aan het begin van de zomer bij voorkeur dag na dag rond op de luchthaven van Nice, zo beschrijft RTBF-journalist Frédéric Deborsu in het boek Koningskwesties, verschenen in 2012: “Een fotograaf zag het duo Paola en Albert Bis – de bijnaam die men aan Albert de Mun heeft gegeven – in de luchthaven. Hij wachtte even om te zien waar het kennelijk verliefde stel heen ging. Toen hij zag dat Paola en haar minnaar naar Sardinië vlogen, kocht hij snel ook een ticket met die bestemming. Ter plaatse volgde hij het paar discreet, tot op het strand.”

Overhaast

Als de 21-jarige Paola elf jaar eerder, op 11 april 1959, op de tarmac in Zaventem uit een DC6 van Sabena komt gestapt, wordt ze opgewacht door prins Albert. Die moet zich met z’n sportwagentje een weg door een mensenmassa zien te banen. Die dag wordt eindelijk een punt gezet achter de donkerste jaren van de Belgische monarchie. Na de mislukte terugkeer van de van collaboratie met de nazi’s betichte koning Leopold III, een verscheurende volksraadpleging die net niet uitdraait op een burgeroorlog, de abdicatie en de familieruzie rond prins-regent Karel. En de nog piepjonge koning Boudewijn, oudere broer van Albert. Tegen wil en dank op de troon neergezet, en altijd droevig kijkend.

De romance tussen Albert en Paola is het eerste naoorlogse prinselijke sprookje in Europa. Belgische kranten hebben het over ‘de Italiaanse zon die voortaan zal schijnen over een al te triestig België’. Dit móét gewoon goed gaan.

In de RTBF-documentaire vertelt Albert met pret­oogjes over die eerste zomer, die van 1958, toen hij haar ontmoette in Rome: “Op een bepaald moment wilde ik wel eens alleen zijn met haar. Ik had een autootje gehuurd. Zo kon ik haar in de auto krijgen. Op een bepaald moment dacht ik: ‘Het is misschien wat snel, maar ik moet ervoor gaan en zorgen dat ze weet dat het van mijn kant meer is dan vriendschap of belangstelling. Dat het echte liefde is en dat ik de rest van mijn leven met haar wil doorbrengen door met haar te trouwen.’ Ik had haar achter het stuur gezet, uit schrik dat ze me een klap in m’n gezicht zou geven. Ze maakte snel duidelijk dat ze niet zo gehaast was als ik. Maar goed, blijkbaar heb ik gewonnen.”

Paola, naast hem, al of niet gespeeld verwonderd: “Gewonnen?”

Albert: “We zijn toch vrij snel getrouwd, we zijn maar kort verloofd geweest.”

Paola: “We hebben niet de tijd gekregen om wat onder ons te zijn, met z’n tweetjes. We werden meteen opgeslokt.”

Het paar huwt op 2 juli 1959. Het momentum valt voor ontelbaar veel Belgen samen met de aankoop van het eerste televisietoestel. Hij is net 25, zij 22.

Hij doopt zijn jacht ‘Paola’, en na minder dan een jaar, op 15 april 1960, wordt een eerste prinsje geboren.

John F. Kennedy

De prinses ervaart het kasteel van Belvédère in Laken als een gouden kooi. Ze mist haar moeder, ze zoekt contact met Italiaanse vriendinnen en kan tijdens officiële plichtplegingen haar totale desinteresse niet verbergen. Er is ook koningin Fabiola, die in 1960 Boudewijn verkiest boven het klooster — heel streng in de katholieke en protocollaire leer.

In zijn boek situeert Mario Danneels de eerste escapades van prinses Paola al in het jaar 1962, tussen de geboortes van Astrid (5 juni 1962) en Laurent (19 oktober 1963) in: ‘Paola vertrekt naar Parijs met haar chauffeur André Piens. Ze zit vooraan in de wagen. In die tijd was er nog geen autosnelweg die beide hoofdsteden verbond. Op de terugweg duikt er plots een grote koelvrachtwagen op voor de prinselijke Mercedes. André Piens geeft een geweldige ruk aan het stuur om een frontale botsing te vermijden. Toch doorboort de vrachtwagen de flank van de limousine. Op de passagierszetel raakt Paola gekwetst in het gezicht. André werpt zich op haar om haar te beschermen. Daarbij raakt zelfs een deel van zijn oor gescheurd. Paola heeft glasscherven in het gezicht gekregen en moet bij haar terugkeer in het kasteel van Belvédère snel de wonde laten hechten. Het zou een catastrofe zijn geweest als haar gezicht blijvend beschadigd zou zijn. Ze heeft vandaag trouwens nog altijd een klein litteken, een eeuwige herinnering aan die trip naar Parijs.”

Het eerste publieke incident doet zich voor op 22 november 1963. Prinses Paola is een maand eerder bevallen van Laurent. Het gemaskerde bal van Graaf Ferdinand von Bismarck, in die tijd jurist bij de Europese Economische Gemeenschap (EEG) in Brussel, vindt plaats in zijn woonst vlak bij het Marie-Joséplein. Onder de gasten bevinden zich heel wat diplomaten en hoogwaardigheidsbekleders, en ook de prinsen van Luik, Albert en Paola. Als iets na achten ‘s avonds vanuit Dallas het bericht komt dat de Amerikaanse president John F. Kennedy is omgekomen na een moordaanslag en het feest logischerwijze meteen wordt stopgezet, roept Paola: “Wat jammer dat het bal wordt onderbroken. Voor één keer dat we ons echt amuseren!”

Er volgen officiële verontschuldigingen aan de Amerikaanse ambassade in Brussel.

In zijn boek lijst Danneels meer incidenten op. Tijdens een concert met muziek van Wagner staat de prinses op en verlaat ze de zaal. Ze zegt dat ze “die bombastische Duitse muziek niet kan verdragen”. Ze valt in slaap tijdens een plechtigheid bij het Rode Kruis. Ze staat te roken op momenten dat het protocol dat vooral niet toelaat, en ze komt steevast te laat op elk van haar afspraken.

“Zelfs in Italië doet de prinses opnieuw van zich spreken”, schrijft Danneels. “Zo maakt de pers gewag van een groot probleem in de Sint-Pietersbasiliek in het Vaticaan, waar haar de toegang wordt geweigerd omdat haar kleedje te kort is.”

In de in 1966 door de RTBF gedraaide documentaire Métier de prince volgt een cameraploeg de jonge prinses als ze in de buurt van de Louizalaan gracieus uit haar kleine Fiat 600 stapt. Om te shoppen. In haar eerste echte interview wordt de dan 28-jarige prinses gevraagd wat het met haar doet, om bijna wekelijks ‘in kleurenfoto’ op voorpagina’s te prijken.

Paola: “Ik bén geen ster, dat wil ik toch wel duidelijk zeggen. Ik ben een vrouw zoals elke andere vrouw. De eerste jaren had ik het erg moeilijk, in een land dat ik niet kende en met mensen die ik niet kende. Ik stond altijd in het centrum van alle blikken. Iedereen had een oordeel klaar of kritiek op mij. En dat is een beetje vervelend voor iemand die dat niet gewoon is. Ik denk dat men een ander beeld van me heeft dan hoe ik echt ben.”

Frédéric Deborsu: “Die documentaire is gemaakt op vraag van het paleis. Er waren toen al aanzwellende geruchten over huwelijksproblemen en die dienden hiermee te worden ontkracht.”

Het ‘probleem Laurent’

De luchtmachtbasis van Bevekom, 12 oktober 1981. In de mess weergalmt een meerstemmige kreet: “Een vat, een vat, een vat!” Als kersverse onderluitenant heeft de dan 22-jarige prins Filip zijn eerste vlucht met een Mirage succesvol voltooid. Volgens de traditie binnen de Belgische luchtmacht wordt er dan getrakteerd met een vat bier. Twee uur lang zitten de jachtpiloten met hun vingertoppen op de tafelbladen te tokkelen. Twee uur zal het duren voor een official uit het prinselijke gevolg in Laken iemand aan de lijn weet te krijgen die van koning Boudewijn in eigen persoon toelating bekomt voor de uitgave van 2.000 frank voor een vat pils.

Omgerekend naar nu is dat ongeveer 50 euro.

Net als Astrid en Laurent is de huidige koning der Belgen zo goed als buiten het oog van zijn ouders opgevoed. Al van jongs af zijn daarvoor nanny’s, diplomaten, militairen en bevriende families ingeschakeld, met helemaal bovenaan de punt van de hiërarchische driehoek koning Boudewijn. Het is hij die heeft gedecreteerd dat prinsen nooit geld op zak kunnen hebben.

Prins Laurent zorgt in 1975, op z’n twaalfde, voor een landelijk politiealarm nadat hij is weggelopen uit de Abdijschool van Zevenkerken in het West-Vlaamse Loppem — die jaren later in opspraak zal komen tijdens Operatie Kelk, een grootschalig onderzoek naar pedofilie in de kerk. “Hij werd er gepest”, zo vertelde zijn in 2007 overleden privéleraar Rudy Bogaerts daar ooit over tegen ondergetekende. “Hij wilde via de kortste weg te voet terug naar Brussel en koos heel consequent de kortste weg. De pechstrook van de E40. Hij is daar na enkele kilometers door de politie opgeraapt.”

Volgens Bogaerts leiden Albert en Paola al vanaf midden de jaren zestig hun eigen leventjes en trekken ze zich helemaal niks van hun kinderen aan. Paola neemt hen in de zomer wel mee naar haar Italiaanse geboortedorp Forte dei Marmi aan de Toscaanse Rivièra. Ze maakt van daaruit ook vaak uitjes naar het Zuid-Franse stadje Biot. Daar woont een Belgische diplomaat en kunstverzamelaar, een van haar vakantieliefjes.

Rudy Bogaerts, in 2004: “Naarmate eind jaren zestig duidelijk werd dat koning Boudewijn en koningin Fabiola kinderloos zouden blijven, verschoof de educatieve verantwoordelijkheid voor de prinsen als vanzelf richting het hof. Met voorop Filip, van wie gaandeweg duidelijk werd dat hij op een dag koning zou worden en op die taak moest worden voorbereid. Je kunt het Albert en Paola niet eens kwalijk nemen dat ze in die jaren zo weinig omkeken naar hun kinderen. Die verantwoordelijkheid werd van hen weggetrokken. Paola is in zekere zin draagmoeder geweest voor de Belgische monarchie.”

Na dertig jaar lang hoofdtuinman geweest te zijn op het koninklijk paleis, zegt Paul Van Gorp tijdens zijn afscheidsreceptie: “De drie kinderen waren vaak bij ons. We hebben veel voor hen gedaan. Iedereen weet dat hun ouders er vaak niet waren.”

Rudy Bogaerts’ vader was jarenlang administratief directeur van restaurant La Maison du Cygne op de Brusselse Grote Markt, eigendom van de steenrijke Aldo Vastapane, met wie Paola volgens biograaf Thierry Debels omstreeks 1965 of 1966 een relatie zou hebben gehad.

Bogaerts kreeg later de taak om prins Laurent als privéleraar Nederlands bij te brengen. “De vraag, letterlijk, van de privésecretaris van koning Boudewijn, hield in dat ik mij moest gaan ontfermen over wat men aan het hof als ‘het probleem-Laurent’ bestempelde.”

Delphine

Het is niet duidelijk wie als eerste het geluk buiten het kasteel van Belvédère ging zoeken. De meeste biografen-royaltywatchers zijn geneigd Paola aan te wijzen. Zij en Vastapane zijn ooit samen gespot in de Clinica Buchinger in het Spaanse Marbella, een vakantieverblijf voor de allerrijksten. Tijdens een zomer die Albert alleen, mokkend en achter gesloten rolluiken in Laken doorbracht.

Frédéric Deborsu: “Ik heb destijds voor mijn boek contact gezocht met Albert de Mun. De man was toen de tachtig al voorbij, en hij is in 2016 overleden. Hij wilde niet praten over die periode met Paola, en het is me nooit duidelijk geworden hoe en waar hij haar heeft leren kennen. Mijn bronnen, mensen uit de directe entourage van de prinses, schatten het totale aantal vaste minnaars op zeven. De meesten waren Italianen, vriendjes van vroeger.”

Thierry Debels: “Albert de Mun is op zeker ogenblik op zoek gegaan naar een manier om zijn verhaal te verkopen, in een boek of een documentaire. Volgens paleisbronnen heeft het Hof toen ingegrepen.”

In zijn boek citeert Deborsu ook nog een gepensioneerde receptionist in een bekend Brussels hotel, midden jaren zestig: “Verschillende keren heb ik er de prinses herkend in de lobby. Zeer discreet, en met een pruik op haar hoofd. Ik weet niet wat ze er kwam doen, maar ik weet wel dat ze er altijd snel weer weg was.”

In 1966, het jaar van Paola’s RTBF-interview in de Louizalaan, ontmoet prins Albert op de Belgische ambassade in Athene barones Sybille de Selys Longchamps, dochter van de Belgische ambassadeur daar en echtgenote van industrieel Jacques Boël. Ze worden bijna instant verliefd. In zijn boek vermeldt Deborsu op grond van gesprekken met vriendinnen van Paola plannen om samen naar het buitenland te vertrekken: “Naar Australië bijvoorbeeld. Maar uiteindelijk moesten die plannen wijken voor de rede. Het vertrek naar het buitenland werd geannuleerd.”

Op 22 februari 1968 wordt Delphine (Boël) geboren. Volgens Deborsu wordt dat in de jaren daarna helemaal niet gezien als iets problematisch. Albert gaat moeder en dochter elke dag bezoeken. In zijn boek citeert Deborsu iemand die in die tijd dicht bij de barones staat: “Sybille dacht dat alles in orde zou komen. En Albert eigenlijk ook. Er moest alleen wat tijd overheen gaan. Tijd om te wachten, tot Filip, Astrid en Laurent wat ouder zouden zijn. Dan zouden Albert en Sybille hun relatie officieel bekendmaken. En misschien zou Albert dan ook Delphine erkend hebben als zijn dochter. Dat was het vooropgestelde scenario.”

Rond deze tijd leven Albert en Paola letterlijk gescheiden van tafel en bed. Paola installeert zich op de derde verdieping van het kasteel van Belvédère, Albert op het gelijkvloers.

Ergens in het jaar 1970 wordt het woord scheiding voor het eerst hardop uitgesproken. Er komt onmiddellijk een krachtig njet van koning Boudewijn en koningin Fabiola. Zij heeft zelfs gebroken met haar eigen broer Jaime de Mora y Aragón, een in 1995 overleden bekende Spaanse acteur. Omdat hij gescheiden was. Op het paleis in Laken werden onder het koningschap van Boudewijn lijsten aangelegd van mensen die waren gescheiden. “Wie op zo’n lijst stond, werd nooit meer op het paleis uitgenodigd”, zegt een toenmalige paleismedewerker. “Daar viel niet over te onderhandelen.”

Gedeeld hoederecht

In 1975 komt de echtscheiding opnieuw op de agenda te staan. Delphine is inmiddels zeven, Sybille de Selys de Longchamps is het wachten zat. De prinselijke echtscheiding zal moeten worden voorgelegd aan de ministerraad. België wordt in die jaren bestuurd door het roomsblauwe kabinet-Tindemans II. Een van de twee nog in leven zijnde leden ervan is Herman De Croo (Open Vld), dan minister van Nationale Opvoeding.

De Croo: “Er is in die tijd over een nakende scheiding van Albert en Paola gesproken, dat zeker. Dat is later ook bevestigd in enkele publicaties, maar bij mijn weten heeft dat nooit op de agenda van de ministerraad gestaan. Toch niet dat ik het mij kan herinneren.”

Er wordt maandenlang onderhandeld, met langs de kant van Paola advocaat Pierre Anciaux, in die tijd stafhouder aan de Brusselse balie. Albert laat zich juridisch vertegenwoordigen door een als erg katholiek bekend staande advocaat en ULB-professor Jacques De Gavre.

De onderhandelingen lopen al heel snel vast, want Paola zet in met de eis van een verblijfplaats in België “met dezelfde standing als het kasteel van Belvédère”, gedeeld hoederecht over de drie kinderen en een contactverbod tussen hen en Sybille de Selys de Longchamps. Ze wil ook haar titel van koninklijke hoogheid behouden, wat meteen een totale no-go is voor de erg onder invloed van zijn broer staande Albert. Koning Boudewijn is van mening dat in geval van scheiding geen van beiden nog een koninklijke titel kan dragen.

Frédéric Deborsu: “Albert was ook bezorgd om zijn financiële toekomst. Eigenlijk bezat hij niks. Belvédère was eigendom van de Koninklijke Schenking (ministerie van Financiën, DDC). Ook zijn residentie in Fenffe in de Ardennen was een gebouw van de Schenking. Zijn loon moest hij krijgen van de Belgische staat. Hij had nog niets geërfd, want koning Leopold III leefde nog.”

In 1976, slechts enkele weken voor de eerste verzoekschriften zullen worden neergelegd bij de rechtbank, gebeurt iets totaal onverwachts. Sybille de Selys de Longchamps laat weten dat ze met Delphine verhuist naar Londen. De echtscheiding — of liever de urgente aanleiding daartoe — is weg.

In Paola, côté jardin verwoordt Albert zijn eigen verklaring voor het beëindigen van de onderhandelingen: “Ik stond echt op het punt van de echtscheiding. Maar er waren zaken die ik niet had voorzien. Men heeft me gezegd: ‘Als je gaat scheiden, krijg jij, en niet je vrouw, de kinderen’. Dat kon ik niet aanvaarden. Het was niet juist: kinderen horen bij hun moeder te zijn. Dat was een eerste reactie. De rest is gevolgd. We werden allebei in een bizarre situatie gebracht, wij tegen onze advocaten. Zij hebben dat begrepen.”

In 1980 vergezelt Paola haar echtgenoot voor het eerst sinds 1964 tijdens een handelsmissie naar de Verenigde Staten. Ze doet dat hierna steeds vaker. Het gebroken huwelijk evolueert naar een verstandshuwelijk, maar ook niet van vandaag op morgen.

In zijn boek citeert Deborsu (geanonimiseerd) een Waalse minister voor het huidige cdH over een missie waarbij hij begin jaren tachtig in het vliegtuig naast de prinses kwam te zitten: “Het is ongelooflijk, plots begon de prinses openlijk met me te flirten. Ik heb er geen andere woorden voor. Ze legde uit dat haar echtgenoot er die avond niet zou zijn en benadrukte nog eens hoe alleen ze wel zou zijn. Het was een duidelijke uitnodiging om elkaar ergens in Brussel te zien. Daar bestaat geen enkele twijfel over.”

Het is uiteindelijk prinses Astrid die in 1983 tijdens haar paramedische opleiding in een hospitaal in Michigan in contact komt met de Charismatische Beweging en haar ouders meekrijgt in wat door de een wordt omschreven als een sekte, en door de ander als “een transcendentale manier om in contact te treden met Christus en de Heilige Geest”. Albert en Paola vinden elkaar terug. Ze worden allebei achtervolgd door wilde verhalen, en ze dineren af en toe weer samen — dat is dan toch al dat.

Minstens even betekenisvol lijkt het motorongeval te zijn van prins Albert in Zuid-Frankrijk, in diezelfde periode. Een dom ongeluk doet hem in het ziekenhuis belanden met een omgeslagen voet. Als Paola hem daar totaal onverwacht komt bezoeken, voelt het wat hem betreft opeens weer als toen in Rome, in 1958.

Frédéric Deborsu: “Na de publicatie van mijn boek ben ik een maand lang verbannen naar de archiefdienst van de RTBF. Een maand lang was ik zelf het onderwerp van de berichtgeving. Maar alles wat ik in dat boek schreef, is achteraf door de feiten bevestigd. Van de nipt afgewende echtscheiding tot de aankondiging van de troonsafstand door Albert in 2013.

“Ik ben eigenlijk wel blij met de afloop. Dat die twee, Albert en Paola, elkaar teruggevonden hebben. Intussen is het Belgische koningshuis zo gewoon en melig geworden dat geen hond zich er nog voor interesseert. Met mijn tv-documentaire over prins Laurent haalde ik in 2011 een miljoen kijkers in Franstalig België. Volgens wat ik las, haalde Paola, côté jardin, waar het gewezen vorstenpaar aan meewerkte, een half miljoen. Dat zegt ergens iets.”

(DM)