Ai Weiwei: 'Ik had geen woorden voor zo'n grote ramp'

Ai Weiwei vertoeft geregeld in onze contreien. Eind oktober was hij op zijn eigen expo in het Antwerpse fotomuseum en op 10 januari stelt hij in Bozar zijn documentaire ‘Human Flow’ voor. In die tweeënhalf uur durende film bezoeken filmcrews vluchtelingenkampen in 23 landen.

undefined

Ai (naar Chinese gewoonte wordt zijn familienaam eerst geschreven), die sinds twee jaar in Berlijn woont, reisde enkele keren mee. Zijn idee om iets te doen rond de mondiale vluchtelingenproblematiek ontstond drie jaar geleden.

Ai Weiwei «Ik mocht China niet verlaten. Daarom stuurde ik een crew naar Irak en Duitsland om vluchtelingen te filmen. Hun materiaal raakte me diep. Toen ik twee jaar geleden uit China weg mocht, ben ik naar Lesbos gegaan om met eigen ogen te zien wat er aan de hand was.

»Na de aardbeving in Sichuan in 2008, waarbij bijna zeventigduizend mensen omkwamen, vroegen mensen in mijn omgeving zich af wat er met me aan de hand was: ik praat altijd zoveel, maar toen was ik stil. Ook schrijven lukte niet meer. Later besefte ik dat het kwam doordat ik geen woordenschat had voor zo’n grote tragedie. Omdat ik de media niet vertrouwde, ben ik zelf naar de plek van de ramp gereisd. Met de vluchtelingen in Europa had ik hetzelfde: ik wilde hen zien. In de ogen kijken.

»Wat ik op Lesbos zag, stemde me wanhopig. ’s Nachts doemden uit de zee bootjes met twintig, dertig mensen op. Ze werden niet opgevangen door een grote organisatie, maar door een handjevol vrijwilligers, die dag en nacht de zee in de gaten hielden.»

HUMO Na die ervaring kwam de gedachte aan een omvangrijke film bij u op.

Ai «Ik wilde een totaalbeeld geven van de mondiale vluchtelingensituatie. Overal in de kampen trof ik onacceptabele situaties aan. Er vond een nucleaire explosie in mij plaats van woede, angst en wanhoop. Misschien helpt het me als ik kalmer word, want als boosheid boven een bepaalde grens komt, schijn je volledig stil te worden.»

HUMO Het Westen wentelt zich in zijn welvaart, vindt u.

Ai «We leven in een eeuw van globalisering, die de laatste decennia enorm profijtelijk voor het Westen is geweest. Toch klagen westerlingen altijd en zijn ze niet geïnteresseerd in wat elders in de wereld gebeurt.

»De vluchtelingencrisis is een symptoom van een dieper probleem. We beseffen de waarde niet meer van de kostbare sociale ideeën in onze samenleving. We offeren alles op aan economisch voordeel. De politieke instellingen in China en elders kijken alleen nog naar profijt. Elke dag woedt er een financiële oorlog.

»De drijvende kracht achter dit alles is hebzucht. Het kapitalisme in zijn maximale vorm stuurt onze emoties en ideeën. Het systeem controleert de samenleving, terwijl het omgekeerd zou moeten zijn. Er is een revolutie nodig, maar hoe die eruit zal zien, ligt buiten ons voorstellingsvermogen. In elk geval anders dan revoluties zoals we die kennen, waarbij mensen massaal de straat opgingen.»

HUMO U komt geregeld zelf in beeld in ‘Human Flow’. Hier en daar weerklinkt de kritiek dat u de film gebruikt om uzelf te promoten.

Ai (verwonderd) «Mezelf promoten? Die zichtbaarheid is een integere beslissing van een filmmaker die zélf vluchteling is. Hij zit in de film opdat het publiek zou beseffen dat de film de visie van deze persoon weergeeft en geen History Channel-documentaire is. Deze persoon probeert in de film soms een beetje grappig te zijn en vluchtelingen een beetje bij te staan. Mensen die dat zelfpromotie vinden, moeten vooral zélf een film over vluchtelingen maken. Please: doe óók aan dit soort zelfpromotie.»