Al zingend dementie doorstaan: geheugenkoor van tachtigplussers trekt naar 'Belgium's Got Talent'
‘Ik voel mij vandaag zo oempalapapa-oempalapapa!’ Het is nog maar de opwarming van de wekelijkse repetitie van het geheugenkoor ‘Acapella’s’, maar dat betekent niet dat enige energie bespaard wordt. De bewoners bewegen hun voeten op de maat, zwieren met hun armen en zingen uit volle borst hoe ze zich voelen: oempalapapa. In woonzorgcentrum OLV Middelares Rekkem oefent het koor van mensen met dementie, bijgestaan door bewoners met een sterkere geest, nog een laatste keer vooraleer ze meedingen naar eeuwige roem in 'Belgium’s Got Talent'.
'Ge meug nie alleen zijn hé', zegt Gaby (91) als een andere bewoner zijn tekst van het volgende nummer niet terugvindt in zijn zangboekje. Voor ieder nieuw nummer vindt even een collectieve zoektocht plaats naar de juiste pagina: 'na van voren!', 'we moeten naar numero viere!'. Als alle pagina's gevonden zijn, zingen ze nog een uurtje verder over de dingen des levens: over gebroken harten ('De laatste dans'), over innig lebberen bij een mooie molen ('Daar bij die molen') en over vrijgezel blijven om geen slagen te krijgen van je man ('Wel Annemarieke'). Iedereen, mensen met dementie en zonder, zingt alle teksten mee en - eerlijkheidshalve - min of meer op de maat.
'Er is ooit onderzoek geweest naar het effect van heavy metal op ouderen met dementie. Een aantal mensen vindt dat wel leuk, maar meestal heeft het een negatievere invloed'
undefined
De trigger van Annemarieke
Misschien nog belangrijker dan de gezelligheid, het enthousiasme om Koen Wauters te ontmoeten en het vooruitzicht om te mogen zingen voor heel Vlaanderen, is dat enkele bewoners tussen de nummers door zichzelf terugvinden.
'Je kan heel wat bereiken bij bewoners met dementie via muziek’, vertelt koorbegeleidster Patricia Pintelon. ‘Ze bloeien daarmee open, en we hebben gemerkt dat de andere bewoners het goed kunnen vinden met de bewoners die dement zijn. Zij helpen de liedjes zoeken en leggen nieuwe contacten met de bewoners die ze anders niet ontmoeten. Beide groepen rakelen herinneringen op van vroeger, die getriggerd worden door de liederen die we zingen'.
De bewoners met dementie mogen dan wel misschien niet zeker zijn over welke dag, of welk jaar het is, ze zijn zich wel bewust over het zingen zelf: 'Dat is het rare eraan. Als wij in de zorg de dag nadien erover praten, weten zij dat ze moeten gaan repeteren. Ze weten dat er iets staat te gebeuren.'
undefined
Muzikale wasbeurten
Muziektherapie krijgt de laatste jaren steeds meer bijval in de zorg, en dat kan Jurn Verschraegen (Directeur Expertisecentrum Dementie Vlaanderen) alleen maar toejuichen. In 2012 zorgde hij er samen met Studio Brussel voor dat De Betties, een koor van mensen met dementie, tijdens Music For Life het voorprogramma van Muse mocht verzorgen. 'Je ziet dat er verbinding ontstaat als er gezongen wordt met anderen. De partner schrikt er soms van waartoe de echtgenoot nog in staat is. Dat zijn zaken die in dergelijke relaties al lang niet meer aan bod gekomen zijn.'
'We weten dat muziektherapie helpt tegen depressies bij mensen met dementie'
Vooral actief oude liederen zingen, helpt die mensen om angstige of depressieve gevoelens af te remmen. 'Muziek beluisteren is iets passief. Zingen daarentegen activeert de hersenactiviteit voor een deel opnieuw en brengt tot rust. Een tijd geleden was er een Zweedse onderzoekster die dat aantoonde. In de zorg duurde een gewone wasbeurt bij geprikkelde bewoners zo'n 14 minuten. Zong je met die mensen terwijl je hen waste, ging dat wassen eigenlijk vanzelf.'
Headbangen op Metallica
Herinneringen die de ouderen doorgaans vergeten zijn, kunnen terugkeren via de muziek. Verschraegen: ‘Bekende melodieën uit hun jeugd, en dan specifiek rond de adolescentie en een beetje erna, zijn dingen die het geheugen tekenen én een goed gevoel geven.’
undefined
Hoe komt het dat het net muziek is dat bij die mensen het langst blijft plakken, terwijl ze zoveel andere dingen vergeten? Verschraegen wijt dat voornamelijk aan de delen van de hersenen, waaronder de thalamus en amygdala, die bepalen hoe je je voelt bij onder meer geluiden, beelden of geuren die je waarneemt. 'Dat muzikale geheugen is de reden waarom we heel snel iets wat we herkennen opnieuw kunnen meeneuriën. De teksten zijn we soms vergeten, maar de melodie kennen we nog wel. Door die herkenbaarheid geeft muziek weer veiligheid aan mensen met die dementie die vaak ook angstig kunnen zijn door een gebrek aan een gevoel van houvast.'
Momenteel is er nog niet genoeg wetenschappelijk onderzoek om de effecten die het verzorgende personeel waarneemt te onderbouwen. 'Vooral voor depressies bij mensen met dementie weten we dat muziektherapie helpt. Nu, ik denk dat er niet veel onderzoek voor nodig is om te zien dat zij echt wel veel alerter worden wanneer herkenbare melodieën worden gespeeld.'
Maar wat nu herkenbaar is, zal de komende decennia wellicht wat veranderen. Het is nog maar de vraag of meebrullen met Metallica's 'Enter Sandman' of raven met Dimitri Vegas & Like Mike de toekomstige ouderen naar hetzelfde walhalla zullen sturen als 'De Lichtjes van de Schelde'. 'We zullen wat moeten zien wat aanslaat', vertelt Verschraegen. 'Ik heb ooit nog onderzoek gezien waarbij het gebruik van heavy metal getest werd. Een aantal mensen vindt dat wel leuk, maar eigenlijk heeft dat meestal een veel minder positieve invloed op mensen'.
undefined
Zwaaien naar de jury
In Rekkem staan er nog een paar intensieve oefensessies op de bewoners te wachten. Ze zullen met zo'n twintigtal mensen, waarvan de meerderheid met dementie, naar de VTM-studio's trekken met behulp van busjes en een groep vrijwilligers die alles in goede banen moet leiden. Die volksverhuis baart Pintelon meer zorgen dan een mogelijke strenge beoordeling van Niels Destadsbader en zijn kompanen. 'Naar de jury zullen we eens goed zwaaien, maar wij zijn vooral bezig met het veilige verloop van de wedstrijd. De bewoners zijn alleszins niet gestresst voor het optreden. Het is ook gewoon een fantastische ervaring om eens buitenshuis te mogen zingen en te zien hoe de koorlieden zich fier en geapprecieerd voelen.'
undefined
Vandaag kwam de regionale televisie van West-Vlaanderen nog één keer langs om een van de laatste repetities voor le moment suprême bij te wonen, maar schrik voor de media-aandacht is er inmiddels al niet meer. Integendeel, Robert (98) verzekerde zijn five seconds of fame door voor het oog van de camera zijn Albertine (96) van een dikke smakkerd te voorzien tijdens Noordkaaps klassieker 'Ik hou van u'. Een mooie bekroning van een briljanten bruiloft.
