‘Als je dat teflonpoeder inademde, was je enkele dagen flink ziek, en daarna ging je weer werken’

Inwoners van Zwijndrecht mogen door het PFOS-schandaal geen groenten en fruit uit de tuin meer eten, maar in het Nederlandse Dordrecht zijn ze intussen al een stap verder: zieke ex-werknemers van DuPont/Chemours, dat werkt met grondstoffen geleverd door 3M, en ook een vestiging in Mechelen heeft, hebben een rechtszaak aangespannen tegen de chemiereus, net als vier gemeenten. ‘We vrezen dat de beerput nog niet helemaal is opengetrokken.’

Theo van Ballegooijen werkte in Dordrecht als installatiemonteur bij de Amerikaanse chemiereus DuPont, waarvan Chemours nu een afsplitsing is. Vandaag is hij nog maar een schim van de jonge knaap die in 1977 de fabriekspoort binnenging. Hij is 61 jaar, heeft last van ooginfecties, extreme vermoeidheid, zenuwpijnen en problemen met zijn immuunsysteem. Begin dit jaar velde de arts een nieuwe diagnose: prostaatkanker.

MARK DE HEK (advocaat) «Al die aandoeningen worden in verband gebracht met stoffen waar bij DuPont mee werd gewerkt. De kans dat Theo al die aandoeningen toevallig allemáál tegelijk heeft, lijkt me bijzonder klein. Daarom willen we het bedrijf daarvoor aansprakelijk stellen.»

HUMO Werkt uw cliënt nog voor DuPont/Chemours?

DE HEK «Neen, hij is in 2014 gestopt. Hij kon niet meer, hij was op. Op sommige dagen kon hij zelfs niet meer op zijn benen staan. Toen de klachten erger werden, kreeg hij een bureaujob in de fabriek. Maar uiteindelijk heeft hij die niet kunnen volhouden.»

HUMO Legde hij snel de link tussen zijn klachten en het werk dat hij deed?

DE HEK «Het was zijn vrouw Jenny die het opmerkte. Ze zag hem al jaren aftakelen. ‘Je bent gewoon ziek van je werk,’ zei ze.»

HUMO Wanneer heeft hij de eerste juridische stappen gezet?

DE HEK «In 2016 stuurde hij een aangetekende brief naar DuPont/Chemours. Daarin stond dat hij het bedrijf aansprakelijk stelde voor zijn gezondheidsproblemen.»

HUMO Wat was hun reactie?

DE HEK «Ze hebben een brief teruggestuurd waarin stond dat ze niet aansprakelijk konden worden gehouden. ‘Bewijst u maar dat het door ons komt,’ zeiden ze. Ik had toch gehoopt op iets meer bereidheid tot samenwerking van hun kant.»

HUMO Wat hebben jullie toen gedaan?

DE HEK «We zijn meer bewijsmateriaal beginnen te verzamelen. Wat is er precies gebeurd? Wat wist de bedrijfsleiding? Wist de medische dienst dat werknemers giftig poeder op hun handen kregen en teflondampen inademden? Er was intussen ook een rapport van de Nederlandse arbeidsinspectie: die had onderzoek gedaan naar de mate waarin werknemers tijdens hun werk waren blootgesteld aan stoffen als dimethylaceetamide (DMAc) en perfluoroctaanzuur (PFOA). PFOA is, net als perfluoroctaansulfonzuur (PFOS), één van de vele perfluorverbindingen (PFAS). DMAc is een giftige stof die is gebruikt in een andere fabriek van DuPont, bij de productie van lycragaren.

»Dat onderzoek kwam er nadat er ongerustheid was ontstaan omdat Nederlandse media over de gezondheidseffecten van PFOA berichtten. Uit die inspectie bleek dat DuPont zelf verschillende onderzoeken had gedaan bij werknemers in de Verenigde Staten. Bij bloedmetingen werd in 1981 nog niet rechtstreeks naar PFOA gekeken, maar naar de hoeveelheid fluor in het bloed, aangezien PFOA een fluorverbinding is. De alarmdrempel was 5 microgram fluor per gram bloed. De gemiddelde waarde bij de werknemers bedroeg 5,5812 microgram. Maar bij veel arbeiders was die veel hoger, en bij één van hen werd zelfs 20 microgram gemeten. De vraag is of dat wel de échte waarden waren. Uit een onafhankelijk onderzoek van dezelfde monsters is in 1997 gebleken dat ze twee tot drie keer hóger waren dan wat DuPont eerder had meegedeeld.»

HUMO Heeft DuPont/Chemours in Dordrecht zijn werknemers later nog getest?

DE HEK «Ja, in 2005. Toen waren al testen beschikbaar om PFOA in het bloed te meten. De in Nederland maximaal toegelaten grenswaarde van 89 partikels per miljard (ppb) werd ruim overschreden. Bij een onderzoek bij 52 werknemers bleken die gemiddeld 2.754 ppb in hun bloed te hebben, met een uitschieter tot 11.387 ppb. Dan moet je als bedrijf onmiddellijk ingrijpen, je productieproces aanpassen en je werknemers beter beschermen. Maar er is níéts gedaan.»

HUMO In het inspectierapport getuigt personeel over zakken met PFOA-poeder, dat werd geleverd door 3M en werd gebruikt bij de productie van teflon: het stoof eruit op en iedereen ademde het in.

DE HEK «Dat poeder kwam ook op de handen van werknemers terecht. Die moesten volgens het reglement wel vaak hun handen wassen, maar de meesten namen het niet zo nauw met de hygiëneregels. Er waren ook handschoenen beschikbaar, maar die droegen ze niet altijd.

»Al in 1980 was er sprake van om het poeder door een oplossing te vervangen, maar het duurde nog tot 1995 voor dat ook gebeurde. In 1991 was er wel een productielijn voor teflon bij gekomen.

»DuPont had veel eerder moeten stoppen: als bedrijf heb je de plicht voor je werknemers te zorgen. Als je merkt dat ze nadeel van hun job ondervinden, moet je daar meteen iets aan doen, en dat is niet gebeurd. DuPont heeft de kop in het zand gestoken en de werknemers gewoon verder met dat poeder laten werken.»

HUMO Intussen hebben ex-werknemers onder ede verklaringen afgelegd over de arbeidsomstandigheden. Wat hebben zij verteld?

DE HEK «Een oud-laborant van DuPont/Chemours verklaarde dat hij was blootgesteld aan PFOA en daarna klachten had gekregen die vergelijkbaar zijn met die van Theo van Ballegooijen. Hij had zenuwpijnen en last van extreme vermoeidheid. Anderen getuigden over teflonkoorts.»

HUMO Wat is dat?

DE HEK «Dat krijg je als je teflondampen hebt ingeademd. Dan ben je twee, drie dagen erg ziek en heb je hoge koorts. Theo van Ballegooijen heeft het twee keer gehad: één keer nadat hij herstellingen had uitgevoerd in de teflonfabriek, en een andere keer nadat hij met gereedschap had gewerkt dat in de teflonfabriek was gebruikt. Toen hij een boor gebruikte, raakte het PFOA-poeder dat erop zat, verhit en heeft hij die dampen ingeademd. Andere werknemers hadden het binnengekregen omdat er overal teflonpoeder op de leidingen lag. Ze kregen het op hun handen, ze gingen buiten even een sigaret rollen, het poeder werd verbrand en de dampen ademden ze in.

»Alle arbeiders wisten wat teflonkoorts was, maar niemand tilde er zwaar aan. Je kreeg het, je ziekte het uit en je kwam weer werken.»

HUMO Was de bedrijfsarts ervan op de hoogte?

DE HEK «Eén van de bedrijfsverpleegkundigen heeft onder ede verklaard dat de medische dienst er alles van wist, en ook de leidinggevenden.»

HUMO Wist uw cliënt dat hij met giftige producten in aanraking zou komen toen hij bij DuPont begon te werken?

DE HEK «Hij wist natuurlijk dat het een chemisch bedrijf was, maar DuPont was wel een interessante werkgever. Het is een groot Amerikaans bedrijf dat veel mensen in de regio werk verschaft, en destijds een goede reputatie had. De salarissen waren ook best hoog. Nederland was trots dat DuPont een vestiging in Dordrecht wilde openen. Voor de schaduwzijde van de bedrijfsactiviteiten had niemand oog.

»Pas sinds enkele jaren begint men zich zorgen te maken over de effecten van PFOA op de gezondheid. Dordrecht en de omliggende gemeenten Sliedrecht, Papendrecht en Molenlanden zijn een rechtszaak begonnen tegen DuPont/Chemours, dat is een belangrijk signaal. Het is eigenlijk ongezien dat je een rechtszaak aanspant tegen een groot bedrijf in de buurt. Het toont ook aan dat het positieve imago van destijds bezoedeld raakt.»

UITSTOOT NAAR NUL

HUMO Waarom zijn de gemeenten een rechtszaak begonnen?

RIK VAN DER LINDEN (wethouder Milieu van Dordrecht) «Omdat wij vinden dat de bedrijven onrechtmatig hebben gehandeld door de uitstoot van de zeer zorgwekkende stoffen PFOA en GenX. Wij stellen hen aansprakelijk voor de schade die wij hebben geleden en nog zullen lijden. DuPont, of Chemours zoals het nu heet, heeft jarenlang de stof PFOA gebruikt voor de productie van teflon. Die stof is later vervangen door GenX, net als PFOA ook een perfluorverbinding (PFAS). Het bedrijf wist dat het om gevaarlijke stoffen ging, maar ze hebben niet gewaarschuwd voor de risico’s voor gezondheid en milieu. Door hun uitstoot van PFOA tot 2012 en daarna van GenX hebben ze ook de omgeving vervuild. Als de rechter inderdaad oordeelt dat de bedrijven onrechtmatig hebben gehandeld, vormt dat ook een juridische basis voor anderen die schade hebben geleden door de uitstoot.»

HUMO Wanneer is de besmetting aan het licht gekomen?

VAN DER LINDEN «Vijf jaar geleden bleek dat de omgeving van de fabriek langdurig besmet was met PFOA, en dat niet uit te sluiten valt dat er gevolgen zijn voor de volksgezondheid. Ook is in die periode het onderzoek naar GenX gestart, omdat ook die stof zorgen begon te baren.»

HUMO Net als de inwoners van Zwijndrecht mogen ook die van Dordrecht geen fruit en groenten uit hun moestuin meer eten.

VAN DER LINDEN «Binnen een straal van één kilometer rond de fabriek wordt dat nu inderdaad afgeraden. We hadden al in 2017 het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) een onderzoek laten doen naar de moestuinen in de omgeving. Daaruit kwam, op basis van de Nederlandse richtlijnen destijds, het advies om binnen één kilometer van de fabriek met mate zelfgekweekte groenten en fruit te eten, dus niet te vaak en niet te veel. Maar de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) heeft wegens nieuwe wetenschappelijke inzichten de grenswaarden enkele maanden geleden fors aangescherpt. Daarom adviseert het RIVM nu om in een straal van één kilometer rond Chemours helemaal niet meer uit de eigen tuin te eten.»

HUMO Wat eist u van DuPont/Chemours?

VAN DER LINDEN «Wij stellen de bedrijven aansprakelijk voor de gevolgen van hun uitstoot en willen dat zij betalen voor de geleden schade. We hebben bijvoorbeeld verschillende onderzoeken laten doen naar de grond in Dordrecht en omgeving, maar ook naar gewassen in moestuinen en de bloedwaarden van inwoners. Besmette grond afvoeren is niet zomaar mogelijk: je moet die opslaan in gronddepots, en dat kost erg veel.»

HUMO De klacht gaat ook over toekomstige schade.

VAN DER LINDEN «Omdat we nog geen zicht hebben op het hele plaatje. Er raken steeds meer gegevens over die stoffen bekend. We houden de bedrijven daarom ook verantwoordelijk voor schade die we nu nog niet kennen, maar die later aan de oppervlakte kan komen.»

HUMO Zijn er inwoners die de fabriek weg willen?

VAN DER LINDEN «Hier en daar hoor je wel: ‘Sluit die poort!’ Maar het bedrijf heeft een vergunning, dus dat kun je niet zomaar doen. Wat wij hier meemaken, kan wel een les zijn: als er nog eens een chemische fabriek wordt gebouwd, doe je dat best niet vlak bij een dichtbevolkt gebied.»

HUMO Maakt u zich zorgen over uw gezondheid en die van uw gezin?

VAN DER LINDEN «Nee, dat niet. Ik woon op drie kilometer van de fabriek en uit onderzoeken blijkt dat de blootstelling via de lucht minimaal is gebleven voor ons. Maar ik vraag me wel af wat er precies in de bodem is terechtgekomen. En ik snap heel goed dat werknemers die rechtstreeks te maken hadden met die stoffen of omwonenden die jarenlang uit eigen moestuin hebben gegeten, zich grotere zorgen maken. Daarom proberen wij met onderzoeken zoveel mogelijk duidelijkheid te verschaffen. En tegelijkertijd blijven we duwen om de uitstoot naar nul te krijgen.»

PFOA-BAD

HUMO Meester De Hek, wat is jullie volgende stap?

DE HEK «We willen dat DuPont/Chemours ons alle gegevens overhandigt die het intussen heeft verzameld, want we denken dat de beerput nog niet helemaal opengetrokken is. De bloedwaarden voor 2005 werden wel overgemaakt aan de arbeidsinspectie, maar er was al in 2001 begonnen met die meer gesofisticeerde bloedtesten: misschien waren de PFOA-waarden toen nog hoger. We willen ook dat het bedrijf ermee akkoord gaat dat er een onafhankelijke deskundige wordt aangesteld. Die kan dan op basis van het inspectierapport en het medisch dossier van Theo van Ballegooijen vaststellen of er een verband is tussen de klachten van mijn cliënt en de omstandigheden waarin hij moest werken. Die uitspraak is bindend voor beide partijen. Als DuPont/Chemours dat weigert, zullen we naar de arbeidsrechtbank stappen.»

HUMO Hoe hoog waren de bloedwaarden van Theo van Ballegooijen toen hij er werkte?

DE HEK «Zijn bloed is in 2005 niet onderzocht, omdat hij geen vaste werkplaats had. Hij moest als monteur elke dag herstellingswerken uitvoeren op verschillende plaatsen op de twee fabriekssites. Wij weten dus niet hoe hoog de PFOA-waarden in zijn bloed waren toen hij er nog werkte.

»Uit later onderzoek bleken die wel erg hoog te zijn. Theo is niet alleen in aanraking gekomen met teflonpoeder, maar ook met DMAc, gebruikt op de andere site van DuPont. Daar moest hij ook vaak machines herstellen. In 1988 heeft hij bovendien een PFOA-bad gekregen: hij moest aan de leidingen van een kleine tank werken. Die hadden leeg moeten zijn, maar tijdens de herstelling kwam er vloeistof op hem terecht. Er werd toen gezegd dat het om PFOA ging. Theo heeft zich schoongemaakt met doeken en is die dag gewoon door blijven werken.»

HUMO Hebben zijn toenmalige bazen intussen iets laten weten?

DE HEK «Neen, zo’n zaak gaat meteen naar de juridische afdeling van het bedrijf. Die huren advocaten in, en zij schrijven een keurige brief waarin ze alle beschuldigingen ontkennen.»

HUMO Dat moet wel hard aankomen, als je daar 37 jaar hebt gewerkt.

DE HEK «Dat is heel hard aangekomen bij Theo. ‘Het is een koude douche,’ zei hij. Hij was een loyale werknemer en had altijd hard gewerkt. En dan wordt hij ziek en geven ze niet thuis. Hij is er kapot van. Hij vindt loyaliteit erg belangrijk, hij is niet voor niets 37 jaar lang bij dezelfde werkgever gebleven.»

HUMO Kan zijn zaak een precedent worden?

DE HEK «Als een onafhankelijke deskundige vaststelt dat er een duidelijk verband is, is dat natuurlijk een sterk signaal voor andere werknemers. Tot nu toe zijn die erg huiverachtig om het op te nemen tegen DuPont/Chemours. Als je weet hoeveel oud-werknemers ziekteklachten hebben, is het wel opvallend dat er zo weinig zaken zijn opgestart.»

HUMO Het vergt ook wel moed om een klacht in te dienen tegen een chemiereus.

DE HEK «Ja, het is echt David tegen Goliath. Het is een ontzettend groot bedrijf dat zich juridisch goed kan indekken. Maar Theo en zijn vrouw zijn allebei erg strijdvaardig. Hier is iets oneerlijks gebeurd, zeggen ze. Zij willen het tot op het bot uitzoeken.»