‘Als je sport, word je fitter. Als je mediteert, train je je hersenen. Zo simpel!’

Zelf grijpen wij het liefst naar een Humo als de buitenwereld te druk, te boos of te hardvochtig wordt, maar steeds meer mensen zoeken hun heil in meditatie. Humo ging daarom langs bij negen notoire meditatiefans, stak wat wierookstokjes aan, zette zich in een lotushouding... en leerde dat zulke stereotiepe beelden niet stroken met de werkelijkheid. Mediteren is helemaal niet zweverig, maar pure neurologie. ‘Meditatie zou een vak moeten worden op school, net als sport’

Vandaag aan het woord: Björn Prins, Kathleen Aerts en Tim Van Aelst.

BJÖRN PRINS: ‘MUZIEK VAN METALLICA’

Björn Prins is klinisch psycholoog, psychotherapeut, doctoraatsonderzoeker aan de UGent, opleidingsvoorzitter van The Human-Centered Organisation van de Arteveldehogeschool en oprichter van het Instituut voor Training van Aandacht en Meditatie (ITAM). Hij gebruikt al meer dan vijftien jaar meditatieoefeningen in zijn praktijk.

BJÖRN PRINS «Toen ik net was afgestudeerd, bleef ik op mijn honger zitten. Ik had vijf jaar universiteit gedaan en vier jaar therapieopleiding, en nog steeds kon ik naar mijn gevoel te weinig doen voor mijn cliënten. Velen keerden na een tijdje terug met nieuwe klachten. Dat lag niet aan mij – het is geweten dat na een depressie 60 procent van de patiënten hervalt – maar ik worstelde daar wel mee. Tijdens een lezing van Mark Williams, professor in de klinische psychologie, hoorde ik over de effecten van mediteren. Hij toonde aan dat meditatie het aantal mensen dat hervalt tot de helft vermindert. Ik vond dat bijzonder straf, ben me erin gaan verdiepen en begon systematisch meditatietechnieken te integreren in mijn praktijk. De reacties waren spectaculair. Ik behandelde bijvoorbeeld een arts met een eetstoornis. Hij had álles geprobeerd, maar mijn therapie was de eerste die echt werkte. Hij zei: ‘Björn, ik bén het verlangen naar eten niet meer, ik observéér het verlangen.’ Zo kan ik ondertussen veel verhalen vertellen.»

HUMO Kunt u uitleggen wat meditatie precies is?

PRINS «Algemeen gesteld: een interne audit waarbij je met milde, open blik kijkt naar dat wat zich van moment tot moment in jezelf ontvouwt. En het is een breintraining: bij mensen die regelmatig mediteren zien we bepaalde regio’s in het brein veranderen. De positieve effecten zijn in letterlijk duizenden wetenschappelijke papers aangetoond.»

HUMO Wat gebeurt er dan precies in de hersenen?

PRINS «De amygdala, het deel van de hersenen dat onze angst reguleert, verkleint. En de prefrontale cortex, waar je vermogen zit om wetenschappelijk te denken, de insula, die te maken heeft met bewustzijn, en de hippocampus, waar onze geheugenfuncties zitten, groeien. Eigenlijk is dat minder bijzonder dan het misschien lijkt: wie veel sport, traint z’n spieren, wie mediteert, traint z’n brein. En wat zo mooi is: je hoeft geen 30.000 uur gemediteerd te hebben voor je een verschil merkt. Studies tonen aan dat al na acht sessies het brein verandert en de levenskwaliteit stijgt.»

HUMO Is er veel verschil met de ‘gewone’ psychologie?

PRINS «Toch wel. Klassieke psychologie is bijvoorbeeld cognitieve gedragstherapie. Die werkt zoals het nummer ‘Seek and Destroy’ van Metallica: zoek wat ongewenst is en vernietig het. Een negatief zelfbeeld, een sombere stemming: je geeft er geen bestaansrecht aan, het moet weg. Dat kan werken tot op zekere hoogte, maar zodra er iets gebeurt in je leven, ben je terug naar af. Een benadering gebaseerd op mindfulness – één van de vele meditatievormen – werkt net omgekeerd: je voelt bewust wat er speelt. Maar in plaats van je door dat gevoel te laten meesleuren, bekijk je het vanop een soort afstand. Je merkt verdriet of boosheid op in de plaats van het te zíjn. Je wordt er geen slachtoffer van. Er is een mooi gezegde: je kunt niet voorkomen dat een vogel op je hoofd landt, maar je kunt wel voorkomen dat hij er een nest bouwt. Dat is precies wat meditatie doet.»

HUMO Volgens een studie van de University College London zijn er ook gevaren: van alle bevraagden had een kwart al minstens één negatieve ervaring gehad tijdens of na het mediteren. De vaakst voorkomende klachten zijn angst, paniek en paranoia, hallucinaties en het herbeleven van traumatische gebeurtenissen.

PRINS «Ik vind dat niet onlogisch. Meditatie laat je diep in jezelf kijken, je leert de dingen te zien in plaats van te doen alsof alles oké is. Helaas: het leven is geen walk in the park. Meditatie laat je die dingen voelen, maar leert je ook om ermee om te gaan. Wie gaat joggen, heeft ook al wel eens stijve spieren. Maar na verloop van tijd zijn je spieren sterker en je conditie beter.

»Let wel op met retraites die bestaan uit dagenlange meditaties. Die zijn zeer krachtig. Als je iemand met een psychotische aanleg daaraan laat deelnemen, kunnen er vodden van komen.»

HUMO Zijn apps een goed idee?

PRINS «Zeker, apps en boeken kunnen goede hulpmiddelen zijn. Maar als je echt substantieel aan de slag wilt, heb je begeleiding nodig. En precies daar zit een grote lacune: er is geen kwaliteitscontrole op trainers. Iemand kan twee lessen volgen en zichzelf een mindfulnesstrainer noemen. Wil je lessen volgen, let dan goed op de achtergrond van je trainer. Ga naar een psycholoog die een postgraduaat heeft gevolgd en die zelf al jarenlang mediteert. Blijf weg van mensen die zich naast meditatiecoach ook profileren als ademcoach, holistisch coach, quantum healer, burn-outcoach en weet ik wat nog allemaal. Meditatie is een vak dat je in de diepte moet leren, waarin je steeds verder kunt specialiseren. Wie te veel in de breedte werkt, kan nooit expert worden.»

HUMO Hoe mediteert u?

PRINS «Ik begin ’s ochtends meteen nadat ik wakker word met een korte oefening van een kwartier of twintig minuten, soms met wat yogaoefeningen om mijn rug los te maken. Heb ik doorheen de dag ergens tien minuten over, dan herhaal ik die oefening.

»Meestal volg ik het SLOW-algoritme: Stoppen, Landen, Observeren, Wise action. Dat is voor veel mensen een handige manier. Hoe werkt het? Stoppen en landen gaan over puntconcentratie: je richt je aandacht op één punt, bijvoorbeeld de beweging van je buik. Dan ga je observeren: wat gebeurt in mijn gedachten, emoties en lichaam? Op basis van die input ga ik iets doen: wise action. Een fictief voorbeeld: elke donderdagavond voel ik spanning. Dat komt door de wekelijkse vergadering met die ene collega die me niet respecteert. Volgende week ga ik hem er rustig op aanspreken vóór de spanning zich heeft opgebouwd. Simpel gezegd: in plaats van over problemen te klagen, pak ik ze aan. Véél efficiënter.»

KATHLEEN AERTS: ‘TRILLENDE GEVOELENS’

Terwijl zangeres Kathleen Aerts vrolijk rondhuppelde en met K3 ‘Oya lélé’ zong, ging er in haar binnenste iets heel anders om: een verlangen naar diepgang. Twintig jaar later heeft meditatie enorm aan populariteit gewonnen, merkt ze.

KATHLEEN AERTS «Steeds meer mensen zijn ermee bezig. Ik vind dat niet vreemd: vroeger gingen mensen naar de kerk om rust te vinden. Dat wordt haast niet meer gedaan – zeker niet in België – dus hebben mensen een andere vorm van zingeving nodig. Mediteren heeft mijn leven in elk geval drastisch veranderd.»

HUMO Op welke manier?

AERTS «Twintig jaar geleden overleed mijn papa. Het gebeurde onverwacht, ik was er totaal niet op voorbereid. Het deed me wankelen. Ik kon dat verlies niet plaatsen, en het enorme contrast met mijn leven als K3’tje, waarin alles kleurrijk en vrolijk was, hielp ook niet. Voor het eerst in mijn leven had ik gevoel: dit kan ik niet alleen. Ik heb van alles geprobeerd, ik ging naar een psycholoog, zelfs naar een psychiater. Erover praten maakte mijn verdriet alleen maar groter. Via via kwam ik uiteindelijk terecht bij Kaat Jacobs en haar meditatiecentrum Live Love, Love Life. Dat veranderde alles. Kaatje is geweldig. Ze woont intussen in Spanje en ik in Zuid-Afrika, maar ik volg nog steeds les bij haar. We zijn het intussen toch gewoon om alles online te doen, hè.»

HUMO Wat leerde ze jou?

AERTS «Simpelweg omgaan met emoties. We begonnen toen met het gevoel van verlies, omdat ik daar zo fel mee worstelde. Wat je eigenlijk doet, is helemaal in die emotie opgaan, er al je aandacht aan schenken zonder er verder bij na te denken, zonder te praten en zonder alle verhaaltjes errond. Gewoon voelen. Op die manier lost de emotie op.

»Ons lichaam heeft een bepaalde frequentie, een trilling. Onaangename emoties hebben een lage frequentie. Dat kun je voelen: als je slechtgezind bent, voelt dat heel log en zwaar. Dat komt doordat de frequentie onder je eigen lichaamsfrequentie zit: je wordt dus naar beneden getrokken. Als je dan je volle aandacht besteedt aan dat gevoel, gewoon door te voelen, ga je opnieuw naar je eigen lichaamsfrequentie. Het klinkt complex, maar zodra je de techniek kent, voel je hoe het werkt. Dan besef je dat je zelf je leven boetseert, dat je het zelf in de hand hebt. Een verrijkend inzicht.»

HUMO Vorig jaar overleed je mama, met wie je ook een heel sterke band had.

AERTS «Dat had opnieuw een diepe valkuil kunnen zijn, maar nu heb ik een tool om met het verdriet om te gaan. Ik mis haar ontzettend, maar als het verdriet te groot wordt, ga ik opnieuw de emotie doorvoelen en krijg ik ze onder controle. Het verdriet gaat niet meer met me aan de haal.»

HUMO Hebben ze je tijdens je zoektocht naar hulp destijds antidepressiva voorgesteld?

AERTS «Ja. Gelukkig was mijn mama ook heel antipillekes en raadde ze me dat meteen af. Ik vond het hallucinant hoe snel die medicijnen me werden aangeboden. Na één gesprek: ‘Hier een pilleke, en tot volgende week.’ Ik vind dat er veel te veel wordt opgelost met medicatie, terwijl de natuur ons zoveel meer biedt om met emoties om te gaan.»

HUMO Elke ochtend een pilletje slikken is natuurlijk wel makkelijker en sneller.

AERTS «O, maar meditatie heeft niet veel tijd nodig, hoor. Ik zit hier geen uur in lotushouding tussen de bergen. Mediteren kan gewoon tussendoor. Drie seconden bewust ademen is al genoeg. Het hoeft niet veel te zijn om al een groot verschil te maken.»

HUMO Je moet er wel moed voor hebben: jij kijkt je emoties recht in de ogen.

AERTS «Dat klopt. Veel mensen zijn bang van emoties. We zijn zo opgevoed: ‘Allee, niet wenen, flink zijn!’ Zodra je beseft dat je gevoelens ook maar gewoon een bepaalde frequentie zijn, wordt het een stuk makkelijker. Maar die eerste stap moet je overwinnen. Dat is volgens mij de reden waarom zoveel mensen naar antidepressiva grijpen: het lijkt veiliger om je emoties afgevlakt te houden. Maar dat is het dus niet. Je moet ze onder controle houden, dat is iets helemaal anders.»

TIM VAN AELST: ‘TOTAAL IN PANIEK’

‘Dat ‘ultieme gevoel’ komt wel, gewoon volhouden. Op den duur verval je in een soort gelukzaligheid. Dat punt bereikt iedereen, daar ben ik vast van overtuigd,’ lacht Tim Van Aelst wanneer we hem de uitspraken van Mario Goossens voorleggen.

TIM VAN AELST «Het probleem met meditatie is dat mensen verwachtingen hebben, terwijl meditatie net over het lóssen van verwachtingen gaat. Je kunt er ook niet goed of slecht in zijn. Alles is oké. Heb je je een uur zitten opboeien, dan is dat ook oké.»

De bedenker van onder andere ‘Benidorm Bastards’ en ‘Safety First’ doet zelf al jaren aan meditatie, en hij weet goed waarom.

VAN AELST «Als je niet goed voor je lichaam zorgt, zul je dat vroeg of laat bekopen. Met je geest is dat niet anders. En er is echt maar één manier om dat te doen. Ik heb al vaak nagedacht over alternatieven voor meditatie, maar ze zijn er niet.»

HUMO Sporten?

VAN AELST «Dat zeggen veel mensen, en deels is dat zo, maar au fond is sport een afleidingsmanoeuvre. Door te sporten train je je geest niet. Het doet deugd, maar het wapent je niet tegen een volgend moeilijk moment.»

HUMO Waarom denk je dat meditatie mensen zo afschrikt?

VAN AELST «Simpel: de allergrootste angst van de mens, naast doodgaan, is zichzelf leren kennen. Met zichzelf moeten dealen. Hoe ziet onze dag eruit? We werken hard en vinden dat we ’s avonds wat verstrooiing verdiend hebben. Sporten, tv-kijken, Instagram... Zolang we maar niet met onszelf moeten bezig zijn. Het ís ook wat, hoor. Mensen die pas beginnen te mediteren, zijn soms totaal in paniek. Ze stoppen er heel snel weer mee, ze vinden het te confronterend.»

HUMO Was dat bij jou ook het geval?

VAN AELST «Ja. Ik ben vaak begonnen en weer gestopt. Er zijn mensen bij wie het vanzelf gaat, maar bij mij dus niet. Hoe dikker je bent, hoe moeilijker het is om jezelf naar de fitness te sleuren, maar ook hoe meer behoefte je eraan hebt. Met meditatie is het net zo: hoe meer je het nodig hebt, hoe moeilijker het begin zal zijn.

»Ik zat heel diep toen ik ermee begon. Ik was al een tijdje op de sukkel, en na mijn scheiding in 2014 liep ik helemaal tegen de muur. Als er zoveel samenkomt, ga je zoeken naar oplossingen. Ik vond die in meditatie. Met vallen en opstaan, het heeft een tijdje geduurd voor ik er helemaal mee weg was. Maar op een gegeven moment voelde ik: dit laat ik niet meer los. Sindsdien mediteer ik dagelijks. Ik kan nu oprecht zeggen dat ik een gelukkig mens ben.»

HUMO Wat doet het dan met je?

VAN AELST «Veel. Je groeit erin. Ik had heel weinig of geen zelfliefde. Meditatie liet me mezelf weer graag zien. Ik durfde me weer openstellen, begon anders naar dingen te kijken. Ik kreeg weer rust. En als je zelf rustig bent, straal je dat ook uit naar anderen, waardoor zij je meer gaan appreciëren. Voor je het weet, zit je in een positieve spiraal. Het leven is natuurlijk geen rechte lijn, en na ‘Studio Tarara’ heb ik opnieuw een zware periode gehad. Maar het verschil was dat ik er toen mee kon omgaan. Het klinkt vast paradoxaal, maar ik raad mensen altijd aan om te beginnen mediteren als ze zich goed voelen. Dan ben je gewapend tegen dat er een mindere periode aankomt.»

HUMO Hoe mediteer jij?

VAN AELST «Ik hou van afwisseling. Ik heb al veel sessies gevolgd en retraites gedaan, maar ik kom toch vaak uit bij transcendente meditatie. Dat doe ik meestal elke ochtend, de volle twintig minuten.»

HUMO Gebruik je soms ook een app?

VAN AELST (knikt) «Er zijn meerdere apps die ik goed vind: naast Waking Up van Sam Harris – één van de favorieten van Nick Cave, trouwens – vind ik ook de apps van Sadhguru goed, net als het wat bekendere Calm. Op YouTube vind ik alles van Mooji geweldig, een Jamaicaan met een warme, rustige stem. Er is veel keuze, het hangt af van wat jou het beste ligt. Ik hou van mediteren in stilte, anderen kunnen wat muziek gebruiken. Als je een uurtje scrolt, kom je sowieso uit op iets dat je ligt.»

HUMO Je maakte zelf een podcast voor jongeren: de That’s Meditation Challenge.

VAN AELST «Die podcast kwam er in het kader van Rode Neuzen Dag. We daagden jongeren ermee uit om acht weken lang zes keer per week te mediteren, in de hoop dat ze het nadien zouden blijven doen. Er zijn veel jonge mensen met mentale problemen, en het zou hen echt kunnen helpen. De afleveringen zijn trouwens nog steeds te vinden op de website van Rode Neuzen Dag.

»Nu, eerlijk gezegd hebben we die podcast gemaakt zonder ambitie. We weten dat meditatie niet zomaar zal aanslaan bij jongeren. Het vergt veel discipline. Daarom vind ik dat het een vak zou moeten worden op school, net als sport. Zo groeit de kans dat ze ermee verdergaan.»