'America To Me' op NPO2: weinig opbeurend beeld van een gespleten samenleving, waarin wit en zwart steeds verder uit elkaar drijven

De rassenongelijkheid wordt er in de Verenigde Staten niet kleiner op. Om uit te zoeken in welke mate dat aan het schoolsysteem ligt, stelde documentairemaker Steve James, bekend van het bejubelde ‘Hoop Dreams’, zijn camera’s een jaar lang op in de Oak Park and River Forest High School, een instelling met 3.400 leerlingen, en dus een soort ministad, in een buitenwijk van Chicago.

Oak Park is niet alleen een onderwijsinstituut met een uitstekende naam, het is ook een zeer progressieve school: in tegenstelling tot veel andere telt ze ongeveer evenveel zwarte als witte leerlingen en wordt er in de lessen veel aandacht besteed aan hete hangijzers als diversiteit, ongelijkheid en racisme. Het loopt er ook vol met zeer gemotiveerde, betrokken en – zoals dat eigenlijk hoort – gepassioneerde leerkrachten die hun uiterste best doen om ál hun leerlingen, ongeacht kleur of afkomst, te laten afstuderen met een diploma dat hun zoveel mogelijk kansen biedt.

En vooral ook om hen niet voortijdig te doen afhaken. Jess Stovall, een lerares Engels en het soort toegewijde leerkracht waarvan je wenste dat je er zélf destijds wat meer was tegengekomen, benadrukt dat het cruciaal is om de leerlingen op de schoolbanken te houden, voorál kwetsbare zwarte leerlingen. De interesse verliezen in de lessen, spijbelen en ten slotte definitief wegblijven van school is voor hen vaak een rechtstreeks pad naar een onzeker en gevaarlijk bestaan in de hood. Ze vertelt met tranen in de ogen hoe één van haar leerlingen via dat parcours in een bende terechtkwam en niet veel later werd vermoord, en dat ze zoiets niet opnieuw wil meemaken: ‘Ik denk niet dat mensen beseffen dat dit vak soms een kwestie van leven of dood is.’

Alle goede bedoelingen en gratis bijlessen ten spijt gaapt er echter ook in Oak Park een prestatiekloof tussen witte en zwarte leerlingen. Op een vergadering van het schoolbestuur wordt nogal droogjes meegedeeld dat de punten van zwarte leerlingen gemiddeld negen procent lager zijn dan die van hun witte klasgenoten, en dat die zogeheten achievement gap al vijftien jaar even groot blijft. Hoe ze die kloof denken te dichten, in welke mate latent racisme ermee te maken heeft, en wat ze nog méér kunnen doen om iedereen gelijke kansen te bieden, daarover zijn de bestuursleden, hoofdzakelijk witte types van het soort dat dronken wordt van het eigen stemgeluid, het niet eens.

Zonder de pretentie te hebben grote antwoorden te geven, licht deze tiendelige reeks voorzichtig een tipje van de sluier door een handjevol leerlingen van Oak Park gedurende een schooljaar te volgen. Dat het hoofdzakelijk zwarte leerlingen zijn, was geen bewuste keuze, legt Steve James halverwege de serie uit. Pas in het tweede semester werden ook enkele witte leerlingen bereid gevonden om voor de camera over raciale kwesties te praten. Het geeft aan hoe uiterst gevoelig één en ander ligt, zelfs in een ruimdenkende omgeving als Oak Park.

Dat blijkt ook uit de verhalen van de leerlingen die worden geportretteerd. Kendaleis een populaire knuffelbeer die (als enige Afro-Amerikaan) bij de schoolfanfare zit, maar zich ook bij het worstelteam heeft aangesloten, omdat hij daar wél zwarte jongens vindt met wie hij over ras kan praten. Ook in de creative writing-klas is hij de enige zwarte leerling; de spoken word-club blijkt – zoals voor veel Afro-Amerikaanse leerlingen – een betere en efficiëntere uitlaatklep voor zijn zorgen en problemen. Eén van de witte leerlingen, een rijzige sportfanaat die het ooit als baseball-pitcher hoopt te maken, getuigt dan weer dat wit en zwart in de lagere school gewoon met elkaar optrokken, maar dat de groepen op de middelbare school als vanzelf scheidden. Omdat hij als enige witte uit het basketbalteam werd gepest – racisme werkt, ook een heikel punt, in alle richtingen – ging hij dan maar honkballen. De serie begint overigens kort na een controversiele Black Lives Matter-bijeenkomst op de school waarop alleen zwarte leerlingen welkom waren.

Alles bij elkaar schetst het een weinig opbeurend beeld van een harde, competitieve samenleving waarin iedereen wordt aangemoedigd om zo hoog mogelijk te springen, maar ook heel diep en hard kan vallen, omdat er geen vangnet is. Een gespleten samenleving ook, waarin wit en zwart steeds verder uit elkaar lijken te drijven. Als een open en vooruitstrevend instituut als Oak Park er al niet in slaagt om de geesten nader tot elkaar te brengen, en, zoals een adjunct-directrice het stelt, ondanks alle inspanningen eigenlijk functioneert als twee scholen onder één dak, hoe moet het dan wel niet met ándere, minder begunstigde Amerikaanse scholen gesteld zijn? Misschien moeten de makers van deze prachtreeks daar ook maar eens een serie aan wijden.