Amerikaanse droom sterft in bloedhete woestijn: ‘We vinden maar de helft of kwart van de doden’

In het westen van de VS worden temperatuurrecords gebroken. In Death Valley tikken de meters de 54 graden aan. In de woestijn van Arizona sterven elk jaar tientallen migranten van de dorst. De Amerikaanse autoriteiten verwachten meer slachtoffers deze zomer. Eén man herdenkt de doden.

Hier tussen venijnig stekende cactussen op de verschroeide roodbruine aarde van Arizona stierf Adán Jimenez Jarquin, een 29-jarige man uit Mexico. Alvaro Enciso leest de details van zijn dood plechtig voor uit het notitieboekje dat hij heeft meegenomen naar deze afgelegen plek in de Sonora-woestijn, een gebied dat zich uitstrekt van het noorden van Mexico tot in het zuidwesten van de VS. Adán stierf waarschijnlijk aan oververhitting. Zijn lichaam was in staat van ontbinding toen het werd gevonden in juni 2013, ongeveer een week na zijn dood.

Enciso (75) heeft vier vrijwilligers meegenomen die hem helpen met het dragen van een zak sneldrogend cement, water om het aan te lengen, een pikhouweel om een gat in de rotsachtige bodem te maken en een houten kruis dat hij heeft beschilderd in zijn atelier in Tucson. Om hier te komen, hebben ze zich met twee vierwielaangedreven terreinwagens een weg door uitgedroogde greppels gebaand, richting de Amerikaanse zuidgrens. Veel levende zielen zie je er niet meer, op grenswachten in witte pick-uptrucks na.

Tragisch einde

Hier, zegt Enciso als hij het laatste stuk te voet door de woestijn heeft afgelegd, is de Amerikaanse droom tot een tragisch einde gekomen. Adán stierf toen hij probeerde de Verenigde Staten te bereiken. Alvaro Enciso is gekomen om die plek te markeren met een monument. In de afgelopen acht jaar heeft hij zo meer dan duizend kruizen geplaatst in het gebied voor grensoverstekers die er stierven. ‘Het zijn mensen met namen, families, plannen en dromen. Ze verdienen respect, erkenning en waardigheid. Ik wil hun moed eren. De moed om alles achter te laten, om hier te komen naar een nieuw land, vol onzekerheid.’

Vorig jaar, in de heetste zomer ooit gemeten, zijn in Arizona 227 lichamen van clandestiene grensoverstekers gevonden, telde actiegroep Humane Borders. Dat is een record. De woestijn was meedogenloos. Schroeiende zon, gieren en andere gretige wilde dieren maken dat ongeveer een derde van de lichamen nooit wordt geïdentificeerd. Enciso leest voor wat hij weet, als hij een felgeel, groen of oranje kruis neerzet op de vindplaats van een lichaam. Voor een onbekende man, zijn botten zijn hier vorig jaar gevonden. Voor een man, identiteit onbekend, wiens schedel hier werd geborgen.

Onderzoekers van de universiteit van Arizona telden 3356 lichamen in het grensgebied van Arizona tussen 1990 en 2020. Ongeveer alsof er elk jaar een vliegtuig neerstort. ‘En dat zijn alleen maar de mensen die zijn gevonden. Kijk om je heen, er komt hier niemand’, zegt David Whitmer, een van Enciso’s helpers, als hij alleen nog zand en dorre begroeiing ziet. ‘Hoe groot is nu de kans dat iemand op een lichaam stuit? Misschien vinden we maar de helft of een kwart van de doden.’ Een lokale mensenrechtenorganisatie, het Colibri Center, houdt een lijst bij van mensen die vermoedelijk door de woestijn naar de VS zijn gelopen en nooit zijn teruggevonden. Er staan ruim 3.500 namen op.

Halfvergaan

Enciso, een in Colombia geboren Amerikaan, vertelt over die keer in 2018 dat hij zelf een halfvergaan lichaam vond, van een vrouw. Ze kwam vermoedelijk uit Guatemala, maar is nog altijd niet geïdentificeerd. De vrijwilliger die er die dag bij was, is nooit meer mee de woestijn in geweest en had psychologische hulp nodig. Hij zelf blijft gaan. ‘Ik was infanteriesoldaat in Vietnam, ik heb heel veel dode mensen gezien.’

De autoriteiten registreren de gps-coördinaten van alle vindlocaties. Humane Borders houdt online een kaart bij. Elke rode stip is een lichaam, en Arizona is bedekt met rode stippen. Pas als je op zo’n plek staat, dringt door hoe desolaat het moet zijn om hier te sterven van de dorst, onzichtbaar, meestal alleen. Je voelt de warme wind op je huid, hoort een enkele vogel of cicade. Als je geluk hebt, vind je een reepje schaduw onder de takken van een palo verde, een kale woestijnboom. Veel mensen raken gedesoriënteerd naarmate ze verder uitdrogen. Soms worden mensen gevonden die in verwarring al hun kleren hebben uitgetrokken, of lelijk zijn gevallen in het met stekels en rotsen bezaaide landschap.

Afschrikking

Lang werden langs de grens in Arizona nog geen twee dozijn lichamen per jaar gevonden. Dat veranderde rond het jaar 2000, toen Bill Clinton president was namens de Democratische Partij. De bewoonde gebieden waar het relatief makkelijk was om vanuit Mexico ongezien je weg te vinden, werden hermetisch afgesloten met agenten, hekken, wachttorens en sensors. ‘Preventie door afschrikking’, heette het. Illegale overstekers zouden alleen nog een kans hebben in verlaten bloedhete woestijnzones waar ze in ‘levensgevaar’ zouden zijn, beschreef een rapport van de grenswacht. Ze zouden het dus wel laten om zonder toestemming de grens over te gaan, was het idee.

Maar zo ging het niet. ‘Het sluisde mensen alleen maar naar minder genadige gebieden, zoals het zuiden van Arizona’, zegt Greg Hess, de gemeentelijke lijkschouwer die vanuit Tucson de doden telt en probeert te identificeren. Menselijke resten worden teruggevonden in steeds verder afgelegen, heter en bergachtiger gebied. De tocht wordt dodelijker, waarschuwen de onderzoekers van de Universiteit van Arizona. Dit jaar staat de teller al op 78 lichamen, en de echte hitte moet nog komen.

De Amerikaanse grenswacht waarschuwde onlangs voor meer doden in de zomer, mede door mensensmokkelaars die migranten halverwege de tocht achterlaten of valse informatie geven. ‘Er zijn mensen die het vlakke land doorkruisen met 2 liter water, denkend dat ze naar Phoenix gaan lopen, omdat ze dat te horen hebben gekregen en zijn misleid’, zei Michael Montgomery van de douane in de regio in een briefing voor journalisten.

Duizend kruizen

Op deze meidag wordt het een graad of 37 – Alvaro Enciso noemt het ‘een koele dag’. In augustus kunnen thermometers hier zomaar 48 aangeven. Ook dan plaatst hij elke week een paar kruizen. ‘Ik wil zoveel mogelijk doen, maar ik ga dit project nooit afmaken. Er zijn meer dan drieduizend lichamen gevonden, en in acht jaar heb ik maar ongeveer duizend kruizen kunnen zetten. Ik heb niet genoeg leven in me. Maar in ieder geval weten de mensen in Ohio of Michigan nu dat hier in dit prachtige landschap mensen sterven.’

Een van de vrijwilligers laat een grote fles water achter onder een boom – voor het geval een passant zonder zit. Op weg hierheen zijn we een fles tegengekomen die het team een paar weken eerder in de buurt heeft achtergelaten. Hij is leeggedronken. Overal zijn de sporen van illegale grensoverstekers zichtbaar.

Achtergelaten waterkruiken van zwart plastic, door smokkelaars uitgedeeld omdat ze geen licht weerkaatsen en dus minder zichtbaar zijn voor speurende agenten. Rugzakken en T-shirts in camouflagekleuren, ook gebruikt om zoveel mogelijk ongezien naar het noorden te trekken. Ze liggen in de buurt van de weg, waar groepjes migranten door hun contactpersoon worden opgepikt, waarna verhullende kleuren niet meer nodig zijn.

In de auto van Enciso en zijn vrijwilligers ligt een rugzak, voor het geval een wandelaar in nood opduikt. Er zit 3,5 liter water in, een blik bonen, ingeblikte worstjes, een deken voor de ijskoude woestijnnachten, een paar dikke sokken en een verbanddoosje. ‘Als we stoppen om iemand te helpen, trekt dat de aandacht van de grenswacht, ze hebben overal surveillance’, vertelt Peter Lucero, die elke week met Enciso op pad gaat. ‘Als het moet, kunnen we diegene de rugzak toegooien en meteen doorrijden.’

Medeplichtig

Iemand een lift geven mag niet – daarmee zouden deze Amerikanen de wet overtreden. De weg wijzen doen ze ook niet, vertellen ze. Dan zouden ze medeplichtig zijn aan het illegaal oversteken van de grens. Water en voedsel meegeven valt onder humanitaire hulp, dat mag wel. Maar ook dat is niet onomstreden. Activisten van een andere hulpgroep in de regio, No More Deaths, zijn ervoor veroordeeld. Ze werden beschuldigd van vervuiling. Een vrijwilliger, Scott Warren, is vervolgd voor hulp aan illegale vreemdelingen. Hij is uiteindelijk vrijgesproken.

Enciso bezoekt vandaag een paar kruizen om te controleren of ze nog overeind staan. Ze worden aangevreten door termieten, of omgestoten door het vee van nabijgelegen ranches dat hier rondzwerft. De verticale lat van het eerste kruis dat hij inspecteert, is in twee stukken gebroken. Enciso vermoedt dat een lid van een militie-achtige groep in de buurt het heeft gedaan. Hij vindt ook weleens kapotgestoken waterflessen.

Soms vindt hij een kruis terug met kleine relikwieën. Voorbijkomende grensoverstekers hebben een afbeelding van Maria achtergelaten, of een muntje. ‘Ik ga ook terug om te zien wat er gebeurt als de tijd verstrijkt. Maar niets is veranderd. Mensen gaan hier nog steeds dood. Ik zie dat niet veranderen in mijn leven. Dit is wat er gebeurt als arme landen naast een rijk land liggen. De verleiding om hier te komen, is te groot. Als je daar blijft, verhonger je, kom je om door geweld, of komen je dromen nooit uit. Iedereen wil iemand van betekenis worden, daar is niets illegaals aan.’

(AD)