Anorexia: steeds meer eetstoornissen bij oudere vrouwen en bij mannen: 'Mezelf uithongeren is het enige waar ik goed in ben'

Denkt u bij anorexia aan tienermeisjes? Denk opnieuw. De eetstoornis breidt zich als een inktvlek uit: de laatste jaren hebben steeds meer volwassen vrouwen én mannen er last van. Humo sprak met twee van hen: 'Zolang mijn kinderen er maar niet onder lijden.'

(Verschenen in Humo 3661 op 17 november 2009)

Lieke (41): 'Mijn blije gezicht'

Lieke (41) wacht me op voor de kerk van Lede. Het is fris en ze staat te bibberen in haar dikke jas. Ik krijg een hand: alsof je een ziek vogeltje oppakt. Als ze even later tegenover me zit, in een warm en rumoerig café, beeft ze nog steeds. Ze is erg nerveus, zegt ze: 'Nu ik niet meer mag braken, kan ik de spanning niet meer de baas.'

Lieke «Ik heb een moeilijke jeugd gehad. Mijn moeder was als kind mishandeld en leed aan depressies; ze heeft meer dan eens zelfmoord proberen te plegen. Wij kinderen wilden haar niet belasten, en zo heb ik geleerd om mijn gevoelens voor mezelf te houden: horen, zien en zwijgen.

»Mama was vaak zo ziek dat ze opgenomen moest worden, en dan probeerde ik me thuis nuttig te maken. Toen ik volwassen was, ben ik dat blijven doen. Tot mijn dertigste heb ik bij mijn ouders gewoond, en toen ik naar een eigen woning verhuisde, bleef ik voor hen zorgen. Ik had een voltijdse job in een museum, maar ik belde dagelijks om te vragen of ze iets nodig hadden, en ik ging een paar keer per week langs om de boodschappen en het huishouden te doen. En dan ving ik 's avonds ook nog eens Joni op, het zoontje van mijn zus. Ik wil niet klagen - mama was goed voor me, we hebben een sterke band - maar het was soms toch zwaar. En mijn vader had mijn hulp ook nodig. Als kind was ik vaak boos op hem, omdat hij niet altijd genoeg geduld voor mama kon opbrengen, maar later ben ik dat beter gaan begrijpen.

»Vijf jaar geleden kreeg ik opeens last van hevige maagpijn. Maandenlang kon ik niet eten, en ik viel vijftien kilo af. Ik voelde me doodziek, maar ik kreeg wél complimentjes over mijn lijn. Ik woog nog maar vijftig kilo! De maagpijn verdween weer, maar die complimentjes bleven. Iedereen leek me aantrekkelijker te vinden nu ik wat slanker was. Dat deed me deugd, want ik ben altijd erg onzeker geweest. Die moeilijke jeugd had daar veel mee te maken.

»Die zomer ben ik drie weken op vakantie geweest. Ik had geen last meer van mijn maag, en ik genoot van al het lekkere eten. Maar toen ik terug thuis was, zag ik dat ik vijf kilo was aangekomen - en toen kwam de paniek. Ik begon te diëten om die kilo's weer kwijt te raken, maar op een zaterdag had ik zo'n zin in zoetigheid dat ik mijn eerste eetbui kreeg. Ik at en ik at tot mijn maag barstensvol zat en ik moest braken.

»De kilo's gingen er niet af, en mijn dieet werd strenger. Ik telde de calorieën. Ik schrapte mijn ontbijt. Ik schrapte mijn middagmaal. 's Avonds schrapte ik de aardappelen en daarna ook het vlees: ik at alleen nog maar rauwkost - een hele grote kom, om toch maar een vol gevoel te hebben. Want áls ik eet, wil ik volume. 't Is echt alles of niets.

»Wat ik nu in een paar zinnen vertel, heeft in totaal drie jaar geduurd.»

HUMO Je woog steeds minder. Waarom stopte je niet met lijnen toen je weer aan vijftig kilo zat?

Lieke «Het hongergevoel gaf me een kick. Ik was constant gespannen, en ik merkte dat lijnen me hielp om de dag door te komen. Papa was bezorgd: 'Maar Lieke, je bent zo mager!' Dan zei ik dat ik toch nooit ziek was. Ik wou niemand belasten met mijn problemen en ze zelf oplossen.»

HUMO Waar haalde je die energie vandaan?

Lieke «Geen idee eigenlijk. Ik ging gewoon door, ik dreef mezelf tot het uiterste. En als ik van de honger en de spanning werkelijk niet meer kon, kreeg ik een eetbui - telkens weer gevolgd door dat braken.

»Toen mijn gewicht in de richting van de 45 kilo ging, begonnen mijn krachten echt af te nemen. Mijn chef op het werk kreeg door dat er iets ernstig mis was. Ik kon goed met haar praten, en zij heeft me overgehaald om hulp te zoeken.

»Ik ben dan met lood in de schoenen naar het centrum voor eetstoornissen in Gent gestapt. Al tijdens dat eerste gesprek stelde de psychologe me een opname voor, maar dat zag ik echt niet zitten. Mijn familie mocht absoluut niets weten!»

HUMO Zakte je onderhand niet gewoon door je benen?

Lieke «Op het werk zat ik hele dagen naar mijn computerscherm te staren, maar niemand tikte me op de vingers. Misschien jammer, want dan had ik eerder iets moeten doen. Maar op den duur kón ik gewoon niet meer, ik was helemaal óp.

»Voor ik naar het centrum vertrok, heb ik mijn zus een brief geschreven waarin ik haar over mijn eetstoornis vertelde. Voor mijn ouders was die brief een drama. Mama kreeg een zware aanval van depressie en werd een paar weken later opgenomen. En papa was gebroken. Ik weet wat ze dachten: 'Het is onze schuld. We hebben te veel van Lieke gevergd.' Zij stonden er niet bij stil dat ik hen hielp, maar zo had ik het ze ook geleerd. Het was míjn schuld, ík had nee moeten zeggen.»

HUMO Hoe verliep je verblijf in dat centrum?

Lieke «Ik ben er vijf maanden gebleven: een hel. De therapieën waren in groepsverband, en er was weinig individuele behandeling. En dat werkt volgens mij niet, omdat de onderliggende problematiek bij iedereen anders was. We hadden wel haast allemaal last van onzekerheid en een negatief zelfbeeld, we cijferden ons allemaal weg voor anderen, maar de reden waaróm dat zo was kon heel verschillend zijn. Er waren ook vooral tieners in dat centrum, en bij die meisjes speelde het slankheidsideaal een veel grotere rol dan bij mij.»

HUMO Vind je je lichaam mooi?

Lieke «Nee, ik vind mezelf verschrikkelijk, een magere nul. Ik honger mezelf wel uit, maar eigenlijk doet het er niet toe of ik dik of mager ben, want ik vind mezelf toch altijd lelijk. Mezelf uithongeren is het enige waar ik goed in ben: over mijn gewicht heb ik controle - hoewel de eetstoornis nu uiteraard mijn leven controleert. Als ik mijn hand op mijn ribben leg, geeft me dat een goed gevoel. En als ik braak, loopt alle spanning zo uit me weg; dan voel ik me niet ziek of zo, dat doet gewoon goed. Thuis braakte ik alleen na eetbuien, maar tijdens mijn eerste opname ben ik ook gaan braken na gewone maaltijden - dat heb ik eigenlijk geleerd van mijn lotgenoten. (Zwakke glimlach) Je leert een heleboel goede dingen, maar ook een paar slechte.»

HUMO Leeft je omgeving met je mee?

Lieke «In het begin zeker, maar nu voel ik dat het begrip begint af te nemen. Eind vorig jaar ben ik opgenomen in het Psychiatrisch Centrum in Lede. In maart mocht ik weer naar huis, en toen ben ik ook weer gaan werken. Maar in juni ben ik hervallen, en toen voelde ik bij mijn collega's al wat minder begrip. Terecht hoor, want ze konden niet meer op me rekenen. Nu willen ze dat ik me grondig laat verzorgen voor ik terugkom.

»En op het werk kon ik dan nog tonen dat het niet goed met me ging. Voor mijn familie zet ik mijn blije gezicht op - zo noem ik dat altijd. Mijn ouders zijn overbezorgd en mijn papa oefent veel druk op me uit om te genezen - dat ik me opnieuw heb laten opnemen, is vooral voor hém.»

HUMO Heeft hij reden om zo bezorgd te zijn? Je bent toch alweer wat bijgekomen.

Lieke (Zucht) «Afgelopen zomer heb ik hem verteld dat ik het leven niet meer zie zitten. Door de gesprekken tijdens mijn opnames is het tot me doorgedrongen dat ik eigenlijk altijd heb verlangd naar een gezin, en dan vooral naar een kind. Die bewustwording ging - en gaat nog steeds - met veel pijn en tranen gepaard. Ik werd daar aangemoedigd om te praten over gevoelens die ik jarenlang heb verdrongen, maar soms vraag ik me af ik niet beter alles weer veilig op zou bergen. Ook al omdat mijn eetstoornis na twee jaar therapie nog steeds niet overwonnen is. Als je veertig bent, is anorexia misschien moeilijker te behandelen: op die leeftijd zijn je gedrag, je gevoelens en je gedachten al zo vastgeroest.»

HUMO Is er ooit een man in je leven geweest?

Lieke «Ik ben nooit getrouwd: wie had er anders voor mijn ouders en mijn neefje gezorgd? Als twintiger had ik wel een vriend, maar na zes jaar heb ik het uitgemaakt: ik lag toen al behoorlijk met mezelf in de knoop.

»Het idee van een relatie heb ik al lang opgegeven: wie zou mij nu willen? Maar dat verlangen naar een kind ben ik onbewust blijven koesteren. Ik kan goed met kinderen omgaan, in het museum vind ik het heerlijk om de kleuters rond te leiden. Op mijn veertigste heb ik me opgegeven voor kunstmatige inseminatie, maar ik was net te oud. Mijn anorexia speelde ook niet echt in mijn voordeel.»

HUMO Mag je dit weekend naar huis?

Lieke «Ik denk van wel. Dan ga ik met Joni naar F.A.C.T.S., de sciencefictionbeurs - dat doen we al vijf jaar. Op zo'n beurs heb je weinig tijd om te eten, wat goed uitkomt. Als ik dan thuiskom, zal ik van de honger een eetbui krijgen - dan ben ik weer alleen en kan ik ongestoord vreten en braken.»

HUMO Is Joni eigenlijk niet een beetje als een kind voor je?

Lieke «Voor hem kom ik op de tweede plaats: ik ben zijn mama natuurlijk niet. Bovendien is hij nu een puber die zijn eigen weg zoekt.

»Onlangs heb ik me kandidaat gesteld om pleegmoeder te worden, maar mijn aanvraag is afgewezen. Ik begreep hun argumentatie wel: ik mis nog te veel een eigen kind, en daardoor zou ik het emotioneel te zwaar krijgen, wat nadelig kan zijn voor het pleegkind. Volgend jaar probeer ik het zeker opnieuw.»

HUMO Wanneer mag je voorgoed naar huis?

Lieke «Zodra ik een goed gewicht heb bereikt. Vroeger woog ik zo'n 65 kilo, normaal voor iemand van mijn lengte, maar dat vind ik zo afschrikwekkend véél... Ik streef naar 55 kilo.

»Mijn verstand zegt me dat ik moet aankomen, maar mijn gevoel wil niet mee. Ik slik al twee jaar Fluoxetine, een antidepressivum dat de drang naar eetbuien iets doet afnemen, maar ik kan echt niet zeggen dat het beter met me gaat. Ik zit vast in een doolhof, en ik twijfel of ik ooit de uitweg vind.»

De deskundigen: 'Oud verdriet'

Psychiater Fransiska Vermeersch en psychologe Stefanie De Winter zijn verbonden aan de afdeling eetstoornissen van het Psychiatrisch Centrum Lede.

Fransiska Vermeersch «Vrouwen van veertig of ouder met anorexia zijn er waarschijnlijk altijd geweest, maar de laatste tijd zien we hier meer opnames. De stap naar behandeling wordt makkelijker gezet, allicht omdat het onderwerp regelmatig in de media ter sprake komt. Er zijn websites met chatlines waar mensen contact kunnen leggen. De hulpverlening is ook zichtbaarder dan vroeger – je weet waar je terechtkunt.»

Stefanie De Winter «We zien vrouwen die al sinds hun puberjaren een verstoord eetpatroon hebben maar er zich niet van bewust waren, of het voor hun naaste omgeving verborgen hielden. Ze hebben in stilte met anorexia geleefd, tot ze hopeloos vastliepen en dringend hulp nodig hadden.»

Vermeersch «Er zijn er ook die pas op latere leeftijd een eetstoornis hebben ontwikkeld. Soms lijnen ze al jarenlang, maar komen ze pas hier tot het besef dat ze aan anorexia lijden.» HUMO Hoe lang kun je met anorexia overleven? Twintig jaar?

Vermeersch «Vrij lang. Ons lichaam heeft een groot aanpassingsvermogen. Je pleegt wel roofbouw op jezelf: botontkalking, maag en darmklachten, hormonale afwijkingen, aantasting van het gebit door het vele braken...»

HUMO Je kunt er ook aan doodgaan.

Vermeersch «Ja: blijvende gewichtsdaling leidt onvermijdelijk tot de dood. En zelfs als het gewicht niet onrustwekkend laag is, kunnen er acute complicaties optreden – anorexia kan bijvoorbeeld een fatale hartritmestoornis veroorzaken. Als familie en vrienden niet op de hoogte waren van de eetstoornis, kunnen ze bij zo’n plotse dood voor een raadsel staan.»

HUMO Wat kan een volwassen vrouw ertoe bewegen om zichzelf uit te hongeren?

De Winter «De oorzaken zijn niet zo heel anders dan bij tienermeisjes. Een eetstoornis kan voortkomen uit een psychisch probleem waarvan de patiënt zich niet altijd bewust is: een jeugdtrauma, een fobie, een aanslepende depressie. Tijdens de groepstherapie of de gesprekken met de psycholoog komt er veel oud verdriet bovendrijven. Zo heb ik een patiënte, Marjan, die zich volledig wegcijfert voor anderen. Ze leeft voor haar man en kinderen, wil het huishouden perfect doen en gaat ook uit werken. Hier in het centrum krijgt ze plots veel tijd om te rusten, maar dat is ze niet gewend. En dus is ze wéér constant voor anderen in de weer: ze vangt lotgenoten op die het moeilijk hebben en neemt elke taak op zich. Ze

heeft zelfs de neiging om de leden van het medische team te bemoederen! Zichzelf krampachtig wegcijferen is een patroon dat je vaak ziet bij anorexia, ook bij tienermeisjes trouwens. Vrouwen kunnen ervoor terugschrikken om hun emoties of frustraties uit te spreken, uit angst voor afwijzing of kritiek.»

Vermeersch «Maar we zien ook heel wat patiënten met een duidelijke medische aanleiding, zoals een lintworm, chemotherapie of geneesmiddelen die gewichtsverlies als bijwerking hebben. Bij Gina begon het allemaal met het prikkelbaredarm-syndroom. Ze viel een paar kilo af, en haar man vond die nieuwe slanke lijn zo mooi dat ze bang was om weer aan te komen. Linda heeft een soortgelijk verhaal: zij verloor gewicht na een operatie. Eindelijk was ze net zo slank als de actrices op tv, en toen ze complimentjes begon te krijgen, besloot ze dat ze mager wilde blijven en ging ze steeds minder eten.»

HUMO Speelt het modebeeld van de ultraslanke vrouw net zo’n grote rol bij volwassen vrouwen als bij tienermeisjes?

Vermeersch «Zelfs nog ’n iets grotere rol, heb ik de indruk.»

HUMO Hoe groot is de kans op genezing?

Vermeersch «Naar schatting dertig procent van de patiënten geneest – globaal gezien, ik heb geen specifieke cijfers over patiënten ouder dan veertig. Ik zie wel dat jongeren net iets beter op de therapie reageren dan volwassenen. Heel wat oudere patiënten staan minder open voor verandering.» HUMO Worden hun partner en kinderen bij de behandeling betrokken? Vermeersch «Een meerderjarige patiënt kan dat weigeren, maar als de problematiek met het thuisfront te maken heeft, nodigen wij het gezin of andere familieleden wel graag uit voor een gesprek. Patiënten hervallen soms omdat er thuis weinig begrip is voor hun situatie. We hebben hier een paar mensen die duidelijk liever in het centrum blijven, omdat er thuis niets verandert en nooit zal veranderen.»

De Winter «Als de eetstoornis samenhangt met huiselijke problemen die niet zomaar één twee drie opgelost kunnen worden, dan willen patiënten soms liever thuis weg. Maar misschien kunnen ze zich dat financieel niet veroorloven, of zijn ze bang voor de grote stap.»

HUMO Als een meisje van achttien in een centrum wordt opgenomen, moet ze haar studie onderbreken en is haar vriendje boos of verdrietig – maar daar blijft het bij. Een vrouw van veertig kan moeilijker gemist worden.

Vermeersch «Die hebben vaak kinderen, een man en een job. Het liefst zouden ze thuisblijven, en dat vindt hun gezin vaak ook beter. Dat maakt dat ze zich heel lang proberen te behelpen met ambulante therapie. Pas als de situatie kritiek wordt, gaat hun omgeving inzien dat er iets moet gebeuren. Bij jongeren wordt er vlugger ingegrepen en dringen in de regel de ouders aan op een opname.»

undefined

'Vrouwen van veertig of ouder met anorexia zijn er waarschijnlijk altijd geweest, maar de laatste tijd wordt de stap naar behandeling makkelijker gezet, allicht omdat het onderwerp regelmatig in de media ter sprake komt' Psychiater Fransiska Vermeersch

Pim (38): ‘Mezelf uitgommen’

Pim (38) is één van de vele mannen die in stilte aan anorexia lijden. Het enige verschil met zijn lotgenoten: hij is bereid om zijn verhaal te vertellen. We treffen elkaar ’s morgens in een stijlvol café. Hij bestelt een espresso om wakker te worden, want hij heeft amper drie uur geslapen. ‘Ik wil altijd wakker blijven,’ zegt hij, ‘want dan verbrand ik meer calorieën.’

Pim «Ik drink kleine kopjes, want daar zit maar tien centiliter in, terwijl in een grote kop al vlug dertig centiliter gaat. Gek hè, want ik weet heel goed dat er in zwarte koffie sowieso geen calorieën zitten.

»De laatste twee dagen heb ik bijna niet gegeten, maar ik neem wel regelmatig een laxeermiddel. Omdat mijn darmen leeg zijn, veroorzaakt dat een helse pijn. Vorige week begon ik zelfs te hallucineren. Toen hebben een paar goede vrienden me opgevangen. Ze vroegen me om al mijn laxeerpillen af te geven en dat heb ik gedaan, maar na drie dagen ben ik weer de apotheek binnengestapt. Je kunt die pillen zonder voorschrift krijgen en ze zijn nog goedkoop ook – een veel te grote verleiding als je eraan verslaafd bent.»

HUMO Waarom wil je zo mager zijn? Waar komt je obsessie met gewicht vandaan?

Pim «Als kind werd ik gepest omdat ik mager was – je kon mijn ribben tellen, zo mager was ik. Mijn klasgenoten scholden me uit, sloten me op in de kast of negeerden me gewoon. Dat deed veel pijn, ook omdat ik thuis al zo weinig aandacht kreeg.

»Omdat ik zo naar wat warmte snakte, heb ik me laten misbruiken door een neef. Dat gebeurde wekelijks, haast onder de neus van mijn ouders, maar ze hebben er nooit iets van gezegd. Dat neem ik ze nog altijd kwalijk.»

HUMO Heb je je kunnen losmaken uit dat beklemmende milieu?

Pim «Op mijn zeventiende had ik alle kwaliteiten om door te studeren, maar ik was te bang om ook aan de universiteit gepest te worden. Ik heb dan maar een job gezocht, en ik ben getrouwd met mijn eerste vriendin.

»Ik dacht dat ik eindelijk iemand gevonden had die van me hield zoals ik was, maar na een paar maanden begon zij ook te zeuren over mijn gewicht. Ze drong me voedsel op. Ik ben toen heel veel gaan eten – echte vreetbuien. Ik werd extreem dik, ik kwam wel veertig kilo bij. En toen werd ik dáár weer mee gepest, dit keer vooral door mijn vader. Ik ben jaren aan een stuk zo zwaar gebleven, maar ik wisselde eetbuien af met vasten. Daardoor kon mijn gewicht in één week tijd wel vijf kilo schommelen. Uiteindelijk zijn mijn vrouw en ik ook gescheiden.

»Drie jaar geleden ben ik afgevallen tot een normaal gewicht – tien kilo meer dan ik nu weeg. ‘Dat hou jij toch niet vol,’ zei mijn vader, ‘binnenkort ben je weer zo dik.’ En dus ben ik gaan vasten en excessief gaan sporten: lange wandelingen door de Pyreneeën en op Corsica tot ik erbij neerviel, of zonder enige voorbereiding een marathon lopen. Die woorden van mijn vader blijven door mijn hoofd spoken. Ik weet niet waarom, maar ik wil hem bewijzen dat ik mager kan zijn. Héél mager, want ik stel steeds hogere eisen aan mezelf.»

HUMO Hoe vindt je vader het dat je nu zo mager en zo zwak bent?

Pim «Daar wordt niet over gesproken. Ik probeer ook zo weinig mogelijk met hem te praten.

»Na mijn scheiding heb ik ontdekt dat ik homoseksueel ben, en dat kan hij niet aanvaarden. ‘Wat doe je mij allemaal aan? Wat moet de familie niet denken?’ Ik heb een zoon en een dochter, en zo nu en dan ga ik met hen bij mijn ouders langs, maar we blijven nooit lang.»

HUMO Weten je kinderen dat je aan een eetstoornis lijdt?

Pim «Ja, maar ik wil niet dat zij eronder lijden. Als ze in het weekend bij mij zijn, dan kook ik lekker en eet ik gewoon met ze mee. We bakken zelfs koekjes en brood! Dat is een zware opgave voor mij, en dat compenseer ik door achteraf dagenlang te vasten en te laxeren – elke gram voedsel móét er weer uit. Maar de kinderen zijn te belangrijk voor me.»

HUMO Hoe voed je ze op?

Pim «Ik doe veel met ze. We gaan zwemmen en kamperen, en elke zomer neem ik ze twee weken mee op vakantie naar Frankrijk. Ik ben

wel een strenge papa, want ik wil dat ze respect voor me hebben. Als ze iets mispeuterd hebben, gaan ze in de hoek. Maar ze komen heel graag bij me – dat vertellen ze me zelf, en ik hoor het ook van andere mensen.»

HUMO Heb je inmiddels een nieuwe relatie?

Pim «Ik ben een tijdlang met een man geweest. Hij heeft problemen die een relatie in de weg staan, maar we zijn nog altijd close. Ik kan alles aan hem kwijt.

»Sindsdien heb ik geen vriend meer gehad, maar ik heb wel regelmatig seksuele contacten. Om mijn behoefte aan een beetje aandacht te stillen, ben ik in de prostitutie terechtgekomen. En dat houdt mijn eetstoornis in stand, want mijn klanten willen magere jongens. Ik draag dan geen bril maar lenzen, waardoor ik veel jonger lijk. De seks stoort me niet, maar na elke klant voel ik wel de behoefte om me grondig te laxeren.»

HUMO Lukt het je in deze fysieke toestand nog om te werken?

Pim «Nee, voor een vaste baan ben ik te zwak geworden. Ik doe wel zoveel mogelijk vrijwilligerswerk, vooral in de culturele sector. Heel wat verenigingen doen een beroep op me. Ik volg ook een kunstrichting aan de universiteit van Leuven: tweede kandidatuur.»

We bestellen nog een drankje: voor mij een thee, voor Pim een espresso. Hij laat zijn koekje liggen en neemt geen suiker of melk.

HUMO Je ziet er wel érg mager uit. Hoeveel weeg je nu?

Pim «Dat zeg ik liever niet. Mijn gewicht is niet slecht: m’n Body Mass Index is nog net aanvaardbaar.»

HUMO Een BMI van 20 dus?

Pim «Iets lager, 19.»

HUMO Je gewicht zou omhoog moeten.

Pim «Mijn verstand zegt mij dat ik naar een BMI van 20 moet, maar ik wil er eigenlijk één van 17. Ik vind mezelf extreem, extreem dik. Ik weeg mezelf tien keer per dag en ik houd elke honderd gram in de gaten.»

HUMO Het lijkt wel alsof je jezelf probeert uit te gommen.

Pim «Ja hè, terwijl ik toch echt wil leven. Het zal je misschien verbazen, maar ik ben absoluut niet depressief. Ik wil helemaal niet sterven. Ik heb een enorme angst voor de dood. »Op heldere momenten weet ik dat het de verkeerde kant met me opgaat, maar ik kán niet stoppen met hongeren. Ik ben in behandeling bij het Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg hier om de hoek, en de artsen daar houden me gelukkig nog net op een redelijke BMI. Tweemaal per week ga ik naar de groepstherapie, eenmaal per week heb ik een gesprek met een psycholoog en om de drie maanden met een psychiater. Opgenomen worden wil ik niet meer; dat heb ik al zo vaak gedaan, en het heeft niets geholpen.»

HUMO Hoe wordt er in de hulpverlening tegen je aangekeken, als man met een eetstoornis?

Pim «Met mijn vorige psychologe kon ik over alles praten, behalve daarover. ‘Daar kan ik u niet mee helpen,’ zei ze, ‘want ik heb in mijn hele carrière nooit eerder een man met een eetstoornis gezien.’ En de psychiater in het psychiatrisch centrum van Kortenberg zei: ‘Wij zijn niet gespecialiseerd in die problematiek bij mannen.’ De hulp die ik nu krijg is niet ideaal, maar ik kan niet zonder. Als dat wekelijkse gesprek met mijn psycholoog zou wegvallen, was het in vier weken met mij gedaan.»

HUMO Heb je ooit andere mannen met anorexia ontmoet?

Pim «Nee. In elk centrum waar ik kwam, was ik de enige man. Op het forum van ANBN, een vereniging voor anorexia en boulimiepatiënten, chat ik wel af en toe met twee mannen. Ik heb gepolst of we elkaar eens konden ontmoeten in het inloophuis voor mensen met anorexia in Leuven, maar dat heeft niks opgeleverd. En ik zie weleens een vriend of kennis van wie ik denk dat hij aan een eetstoornis lijdt, maar die spreken er niet over. Het onderwerp wordt doodgezwegen.»

Topje van de ijsberg

Terug naar het Psychiatrisch Centrum in Lede. Hebben ze daar ook mannelijke patiënten?

Vermeersch «Een paar. Da’s allicht het topje van de ijsberg, want ik heb het gevoel dat eetstoornissen bij mannen zelden worden ontdekt. Het blijkt een groot taboe te zijn. Maar dat is aan het veranderen, nu mannen steeds meer aandacht krijgen voor hun uiterlijk.»

HUMO Staan mannen open voor behandeling?

Vermeersch «Dat ligt wat gevoelig. In centra voor eetstoornissen verblijven vooral of soms zelfs uitsluitend vrouwen: voor een man is het niet vanzelfsprekend om daar vriendschap te sluiten. Maar zodra ze de stap naar opname hebben gezet, blijken ze zich meestal best goed in de groep te voelen. Dat is ook niet verwonderlijk, want er is weinig verschil tussen hoe mannelijke en vrouwelijke patiënten met hun ziekte omgaan.»

De Winter «Een man heeft extra aanmoediging nodig om zich te laten opnemen. Als hij ernstige anorexia heeft, wil de familie meestal wel dat er wordt ingegrepen. Maar bij mannen komt ook veel binge eating voor, en die groep krijg je haast niet in behandeling. Bij binge eating worden de eetbuien niet gecompenseerd door braken of laxeren, en het gaat dan ook gepaard met overgewicht. Zulke mannen worden niet verontrustend mager, en dus is de familie niet vlug gealarmeerd.»

HUMO Wat zijn de onderliggende oorzaken van eetstoornissen bij mannen?

De Winter «De trigger kan een lichamelijke kwaal zijn, maar ook een compulsieve stoornis of een slecht verzorgde depressie. Net als bij vrouwen dus.»

HUMO Klopt het dat het merendeel van de mannen met een eetstoornis homoseksueel is?

De Winter «Daar mag je zeker niet van uitgaan, maar ik begrijp wel hoe die link wordt gelegd. Homo-mannen hebben meer aandacht voor hun uiterlijk en zouden in theorie dus kwetsbaarder moeten zijn. Maar we zien dat steeds meer hetero-mannen met hun lijn begaan zijn. Het mode-ideaal is ook veranderd: viriel stoer heeft plaatsgemaakt voor jongensachtig slank. Nee, ik vrees dat we in de toekomst alleen maar méér mannen met eetstoornissen zullen zien.»

Pregorexia: zwangere vrouwen die hun baby en zichzelf uithongeren

De vrouw jogt als gek. Het zweet gutst van haar voorhoofd, haar T-shirt is doorweekt en haar hoofd vuurrood. Terwijl ik voorbij haar fiets, wordt mijn blik gevangen door haar zwangere buik in een nauwsluitende tanktop. ‘Hoe lang moet je nog?’ roep ik haar toe. ‘Nog maar drie weken, maar ik probeer mijn conditie op peil te houden.’

Vrouwen die lijnen en overmatig sporten tijdens de zwangerschap zijn beslist geen uitzondering. In Engeland hebben ze er zelfs een naam voor bedacht: pregorexia, vrouwen die tijdens de zwangerschap helemaal niet willen aankomen. Ze sporten het liefst elke dag en eten nauwelijks voor één. In Amerika, Engeland en NieuwZeeland is die nieuwe lijngekte onder zwangere vrouwen al langer bekend: in Engeland gokt professor John Morgan, hoofd van het Yorkshire Centre for Eating Disorders, het aantal op maar liefst één op de twintig.

Hoeveel vrouwen bij ons lijnen tijdens de zwangerschap is niet onderzocht, maar dat het voorkomt bewijst Carly (29), een zeven maanden zwangere vrouw die ik op een forum voor zwangere vrouwen tegenkom. In plaats van over haar baby, praat ze voornamelijk over haar figuur. Achter haar naam staat trots het aantal kilo’s dat ze is aangekomen. Zes in zeven maanden. Als ik haar bel, blijkt al snel waarom.

Carly «Ik sport bijna elke dag twee uur. Op de hometrainer of in de sportschool. Ook eet ik minder dan voordat ik zwanger werd. Dat ging in het begin niet expres. In de eerste maanden lustte ik gewoon minder en was ik constant misselijk. Daarna was ik zo gewend om minder te eten, dat ik het heb volgehouden. Ik wil mooi zwanger zijn en tot nu toe is dat gelukt: ik ben zeven maanden ver en heb mijn slanke lijn nog steeds. Volgende maand wil ik foto’s laten maken door een fotograaf. Dat hebben mijn vriendinnen ook allemaal gedaan en dan is het gewoon niet mooi als je eruit ziet als een dikke trol. Nu hoop ik natuurlijk dat ik niet nog net in de laatste maand vocht ga vasthouden. Dat zou ik wel heel erg vinden.»

Pregorexia wordt niet beschouwd als een klassieke eetstoornis zoals anorexia of boulimia, maar is volgens verschillende deskundigen wel het gevolg van een verschuiving in het schoonheidsideaal. Sinds Demi Moore in 1991 naakt en zwanger op de cover van het tijdschrift Vanity Fair prijkte, is een zwangere buik haast een modestatement geworden, iets wat gezien mag worden. In haar kielzog liet de ene na de andere celebrity zich naakt, zwanger, maar toch vooral fabulous fotograferen. Wijde positiekleding veranderde in superstrak, en inmiddels ligt zelfs de skinny-jeans voor zwangere vrouwen in de winkel. Jessica Setnick is een Amerikaanse autoriteit op het gebied van eetstoornissen, en ook zij denkt dat zwangere vrouwen die slank willen blijven zich vooral laten inspireren door Hollywood.

Jessica Setnick «Anorexia zie je doorgaans bij mensen die zich enorm schamen voor hun lijf, pregorexia is anders: het komt ook voor bij vrouwen met een gemiddelde lichaamsonzekerheid. Vaak hebben ze een onrealistisch beeld over hoe een zwanger lichaam eruit hoort te zien en een deel daarvan is inderdaad te wijten aan Hollywoodsterren. Celebrity’s als Nicole Kidman, Halle Berry en Nicole Richie laten zich, een paar dagen voor ze zijn uitgerekend, fotograferen met kleine pronte buikjes en een sporttas in de hand. Daardoor denken vrouwen dat zwangerschap niet gepaard hoeft te gaan met extra kilo’s en zetten zichzelf op dieet. Dat kan variëren van niet snoepen om de kilo’s voor te blijven tot praktisch niet meer eten.»

Nijlpaard

Lijnen en overmatig sporten tijdens de zwangerschap is gevaarlijker dan je zou denken: het kan de hele ontwikkeling van de baby hypothekeren.

Hein Bruinse (gynaecoloog) «Door hormonale veranderingen komt een gezonde zwangere vrouw ongeveer tien tot twaalf kilo aan. Het meeste van dat gewicht zit in de baby, het vruchtwater en de placenta, maar ongeveer twee tot vier kilo is vet. Dat vet is bedoeld als reserve tijdens de maanden van borstvoeding, maar nu er geen tijden van voedselschaarste meer zijn en je kantenklare voeding bij de supermarkt haalt, hebben veel vrouwen dat niet meer nodig. »Maar: als je die extra kilo’s weg wil lijnen, beroof je je baby wel van de voedingsstoffen, vitamines en mineralen die hij nodig heeft. En bovendien komen er giftige stoffen in je lichaam vrij, die via de navelstreng bij de vrucht terechtkomen. Wat dat precies met de baby aanricht, is moeilijk vast te stellen, maar we weten dat kindjes die ter wereld komen in landen met voedseltekorten, een veel lager geboortegewicht hebben dan normaal. Dat kan op latere leeftijd allerlei consequenties hebben zoals een leerachterstand, concentratieproblemen of zwakkere botten door een tekort aan calcium.»

De dertigjarige Natasja kan erover meepraten. Drie jaar geleden werd ze zwanger van haar dochtertje Day, maar accepteren dat ze dikker zou worden, kon ze niet.

Natasja «Ik heb altijd al een goed figuur gehad: een strakke buik en weinig tot geen cellulitis op mijn benen. Eerlijk gezegd was ik daar best trots op. Ik hoefde er ook weinig voor te doen. Ik ging drie keer per week naar de fitness, maar lijnen deed ik niet. Het kwam me echt aanwaaien.

»Zodra ik zwanger was, veranderde dat meteen. Al in de eerste twee maanden kwam ik twee kilo aan en begonnen mijn spijkerbroeken te knellen. Zwangere vrouwen om mij heen propten zich de hele dag vol met ijs, koek, taart en frieten, maar ik at liever een salade. Onder het mom van ‘het is beter voor de baby’, maar eerlijk gezegd dacht ik alleen aan mezelf. Ik paste ervoor om er uit te zien als een volgevreten nijlpaard. En het werkte. Na vijf maanden waren de twee extra kilo’s eraf en paste mijn spijkerbroek weer.

»Mijn verloskundige weet het gewichtsverlies aan ochtendmisselijkheid en wilde me geruststellen door te zeggen dat de baby zijn voedingsstoffen toch wel uit mijn reserves zou halen, maar ik zag dat alleen maar als excuus om door te gaan. Ik at ’s ochtends een beschuitje en ’s avonds een salade. Verder ging ik drie keer per week naar de fitness en rende ik bijna elke dag een uur in het bos.

undefined

'Ik wil er niet uitzien als een dikke trol'

»Natuurlijk had ik wel honger, maar dat hoorde er nu eenmaal bij. Bovendien vond ik de complimentjes die ik kreeg fantastisch. Iedereen die me zag, prees mijn mooie zwangerschap en mijn kleine buikje. Als ik zwangere vrouwen zag die klaagden dat ze wel dertig kilo waren aangekomen, maar vrolijk een grote mokkapunt naar binnen schoven, dacht ik: eigen schuld, dikke bult. In totaal kwam ik maar vijf kilo aan. Te weinig volgens mijn verloskundige, maar omdat ze geen idee had hoe weinig ik at en mijn kindje op zichzelf aardig groeide, hield ze het op mazzel.

»Uiteindelijk braken tijdens mijn dagelijkse hardlooprondje mijn vliezen, zes weken eerder dan uitgerekend. Voor Day was het kantje boord. Haar longetjes waren nog niet goed ontwikkeld en ze was natuurlijk nog maar 34 weken. De eerste weken van haar leven moest ze in de couveuse. Ik weet natuurlijk niet of dat ook was gebeurd als ik normaal had gegeten en niet zo veel had gesport, maar ik voel me wel schuldig. Héél schuldig.» Marije Veerman © Mama