'Arme kiezers stemmen meer dan ooit tegen hun eigen belang in.' Het nieuwe marxisme: Humo sprak met professor en armoedespecialist Ive Marx

Het regeringsbeleid werkt, want er worden banen bij de vleet gecreëerd. En door de taxshift krijgt u netto meer op uw rekening. De regering-Michel voert haar goednieuwsshow op, maar professor Ive Marx, sociaal-econoom van de Universiteit Antwerpen, bekijkt het met de nodige scepsis. En met cijfers en argumenten.

'De belastingen verlagen om meer banen te scheppen: dat is weggegooid geld'

Ive Marx «Het zou er nog aan mankeren dat het niet beter zou gaan: het gaat overal in Europa beter. Sterker: het gaat vrijwel overal nóg beter dan hier, we zitten bijvoorbeeld qua jobcreatie duidelijk in de staart van het peloton. Ik begrijp de goednieuwsshow wel: natuurlijk ga je, als de economische conjunctuur aantrekt, de pluimen op je hoed proberen te steken. Maar de realiteit is dat we het minder goed doen dan veel andere landen, en zelfs structureel onderpresteren.»

HUMO Dus de regering heeft ongelijk?

Marx «Eerlijk? We weten niet wat het regeringsbeleid heeft bereikt, en we hebben dat nog nooit geweten. Je hebt hier geen traditie van beleidsevaluatie, omdat men het eenvoudigweg niet wil. Zolang er geen wetenschappelijke evaluatie is, kan iedereen zijn ideologische stokpaardjes als waarheid blijven verkondigen: je vindt altijd wel een statistiek of een cijfer dat jou enigszins gelijk zal geven.»

HUMO In Nederland, waar die traditie wel bestaat, is er steeds meer kritiek op die experten.

Marx «Terecht, want de experten hebben ook niet altijd gelijk. Vaak zie je een kuddegeest ontstaan, waarbij zowat iedereen in dezelfde aanbevelingen en trendy recepten gaat geloven. Er is bijvoorbeeld lang bijna obsessief gedacht dat meer werk zowat alle maatschappelijke problemen zou kunnen oplossen. Maar ondanks de stijgende werkgelegenheidsgraad is het armoedepeil hetzelfde gebleven.»

HUMO Wat maakt België anders?

Marx «Voornamelijk dat hier voortdurend zo goed als niets gebeurt. Die stabiliteit heeft voor- en nadelen. Allerlei noodzakelijke hervormingen kosten jaren om gestemd en uitgevoerd te raken, en overal ter wereld is er gelachen met ons wereldrecord zonder-regering-zitten. Dat klopt natuurlijk niet: alle regionale regeringen werkten gewoon voort, en federaal was een regering in lopende zaken de boel aan het beredderen. Alleen kon die geen drastische beslissingen nemen. Het paradoxale is dat België daardoor relatief ongeschonden uit de financiële crisis is gekomen, omdat men niet de strenge soberheidspolitiek van andere landen is gaan voeren – die is trouwens contraproductief gebleken. België, dat de hele tijd zowat niets deed, behield de koopkracht en kende een beter economisch resultaat dan de rest van Europa. Dat was pas mooie ironie: plots schreef Paul Krugman (Nobelprijswinnaar Economie, red.) over ‘The Secret of the Belgian Success’ in The New York Times. Toen ik in die periode iets wilde gaan kopen in een IKEA-vestiging, vond ik niet eens een plekje op het parkeerterrein. Maar we zaten wel in de zwaarste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog, hoorde ik op de autoradio.»

HUMO Nogal wat mensen blijven toch in de kou staan?

Marx «Er lopen een aantal dingen goed fout. De tewerkstellingsgraad blijft behoorlijk laag. Relatief gezien zijn er in Nederland bijna één miljoen mensen meer aan de slag. In bepaalde regio’s in ons land is de werkloosheid schrikbarend hoog, en bij bepaalde bevolkingsgroepen is dat zelfs hallucinant. We zijn een welvarend land met een zeer hoge productiviteit, we werken ons meestal niet echt kapot, we beginnen als jonge twintiger en bollen uit rond ons 60ste. Als je werk hebt, kun je bijna nergens beter zijn. Maar wie niet op de arbeidsmarkt raakt, is de pineut: de werkloosheid onder laaggeschoolden, jongeren en mensen met een migratieachtergrond is nergens in Europa zo hoog als hier. De armoedekloof tussen migranten en de rest van de bevolking is zelfs de grootste in Europa. Nochtans zijn we een migratiesamenleving geworden, ook al ontkennen we dat. Het aantal mensen dat hier woont en in het buitenland geboren is, is procentueel zelfs hoger dan in de Verenigde Staten, dat we wel als een migratieland beschouwen. Wij zijn dat óók, maar we doen er alles aan om de migratie te problematiseren. Veel van onze nieuwe arbeidskrachten hebben hun roots in het buitenland, maar toch proberen we iedereen te laten samenkomen in een soort uniforme Vlaamse identiteit, die niemand duidelijk kan definiëren en waarvan we zelfs niet goed weten of die ooit heeft bestaan.»

HUMO Wat zijn de belangrijkste drempels op de arbeidsmarkt?

Marx «Dat heeft te maken met vastgeroeste structuren, en met beperkende regeltjes voor atypische arbeidsvormen. Nachtarbeid en flexibele arbeid, om er maar twee te noemen: daar willen we niet van weten. Ook de loonafspraken zijn heel rigide, ze zijn meestal het resultaat van cao’s. We beseffen het niet, maar we zijn op dat vlak vrij uniek in de wereld. Overal in Europa is de macht van de vakbonden en het belang van het sociaal overleg geërodeerd. Bij ons niet, integendeel: zowat elke arbeider en elke bediende vallen wel onder één of andere cao.

»Een fantastisch systeem, maar o wee als je er geen toegang toe krijgt. Je hebt twee klassen in België: de insiders op de arbeidsmarkt en de outsiders, die er niet binnen raken. Het verschil in inkomen en bescherming tussen die twee groepen is veel groter dan elders in Europa. Dat verklaart ook de stilstand: bij één indexsprong staat iedereen op straat. Hetzelfde als er een milde flexibiliteit wordt voorgesteld, zoals in de wet-Peeters. Als over zulke relatief marginale aanpassingen al zo’n heisa wordt gemaakt, hoe ga je dan de echt grote veranderingen doorvoeren?»

HUMO Heeft dat niet te maken met de theorie van de glijdende helling? Voor je het weet, werkt iedereen in superflexibele en slecht betaalde mini-jobs.

Marx «En voor je het weet is iedereen een ‘werkende arme’ geworden. Sorry, maar dat argument klopt van geen kanten. Nederland heeft een heel andere ontwikkeling gekend: daar zijn ze veel verder gegaan in de flexibilisering en de loonmatiging. Daardoor zijn er heel veel jobs gecreëerd: meer deeltijdse en meer tijdelijke banen, en ook meer nachtarbeid en zelfstandige jobs. Ook op het vlak van armoedebestrijding doen ze het beter, al hebben veel mensen daar een niet zo goed betaalde baan.»

undefined

'Stel je eens een België voor met de N-VA als de grootste Vlaamse partij en de PTB als de grootste in Wallonië'

HUMO Oké, maar met lonen van 2 euro per uur, zoals in de Duitse vleesnijverheid, bouw je toch geen leuke samenleving op?

Marx «Zeer juist, en in Duitsland is men daar ook van teruggekomen. Bondskanselier Merkel heeft de minimumlonen behoorlijk verhoogd. Niemand wil terug naar de periode van Daens. Het verhaal van Duitsland had ook te maken met de politieke keuze voor een harde eenmaking zonder overgangsperiode: daar is de slinger doorgeslagen. Er waren zelfs geen wettelijke minimumlonen, nu wel.»

HUMO Bij ons zijn er maar 5 procent laagbetaalde jobs, in Nederland en Duitsland is dat tussen de 15 en de 20 procent. Is dat nu een goede of een slechte zaak?

Marx «Hier zit je ofwel in de buurt van het leefloon, of in de middenmoot, maar daartussen zit er heel weinig volk. Laagbetaalde jobs zijn volgens de OESO lonen die de 1.900 euro bruto per maand benaderen. Een heel eind verwijderd van die 2 euro per uur, toch? Dat soort jobs hebben we veel te weinig, en daarom is het voor jongeren, laaggeschoolden en migranten zo moeilijk om op de arbeidsmarkt binnen te raken. In Nederland komen ze veel meer aan de bak, en daar zie je dat laagbetaalde jobs een opstapje zijn naar beter betaalde jobs. Die tussenfase bestaat in België zo goed als niet. Terwijl een koppel met twee laagbetaalde jobs toch een behoorlijk gezinsinkomen zou hebben.»

HUMO De vakbonden zijn daar schizofreen in: ze moeten zowel de belangen van de traditionele leden als van de nieuwkomers op de arbeidsmarkt behartigen, terwijl dat niet kan.

Marx «Je verdedigt de ene altijd ten koste van de andere. In hun toespraken nemen de vakbondsleiders het voor beide groepen op, maar als puntje bij paaltje komt in de onderhandelingen, verdedigen ze toch in de eerste plaats de oude leden, mensen die een goede baan en een goede cao hebben. Dat is ook logisch: iedere organisatie rijdt voor haar achterban, dat doen de werkgevers ook.

»De macht is extreem verspreid, en je moet elkaar ook vinden in een lasagne van bestuursniveaus en gesplitste of overlappende bevoegdheden. Dan verandert er vanzelf weinig: het systeem laat het niet toe. In Nederland hebben ze al in 1982 het akkoord van Wassenaar kunnen sluiten: Wim Kok zat als vakbondsleider letterlijk aan de keukentafel bij ondernemersleider Chris van Veen, en daar koppelden ze een loonmatiging aan arbeidsduurverkorting. Dat is de omslag geweest die Nederland zijn voorsprong op ons heeft bezorgd. Maar zij konden dat met hun tweetjes, omdat de andere vakbonden en ondernemersorganisaties zo weinig voorstelden. Bij ons houden ze elkaar gevangen.»

undefined

undefined

'De realiteit is dat België het minder goed doet dan veel andere landen in Europa'

HUMO Steeds meer jongeren worden ondernemer, zegt de regering-Michel. Eigenlijk gaat het om jongeren die, al dan niet vrijwillig, voor een zelfstandigenstatuut kiezen.

Marx «Je ziet een grote toename, maar in Nederland is het echt geëxplodeerd. Daar is het fenomeen ook onderzocht. Het wordt aangemoedigd door de werkgevers, die op die manier minder sociale lasten moeten betalen, maar veel jongeren kiezen er zelf voor, ook omdat ze niet veel vertrouwen hebben in de klassieke sociale zekerheid. Ze geloven niet dat er nog veel pensioen zal overblijven, en daarom kiezen ze liever voor een systeem waarin ze niet moeten bijdragen aan de gemeenschap en alles zelf kunnen sparen. In Nederland ben je als zelfstandige namelijk niet verplicht om bijdragen te storten. Maar je ziet nu dat daar ironisch genoeg broodfondsen worden opgericht: vrijwillige coöperatieven voor het geval iemand uit hun groep werkloos wordt, of langdurig ziek. Dan ben je terug in de 19de eeuw beland, bij het prille begin van de sociaaldemocratie: de oprichting van maatschappijen van onderlinge bijstand.»

HUMO Is hun vrees terecht: dreigt de welvaartsstaat onbetaalbaar te worden?

Marx «Voor een systeem waarvan de dood al bij herhaling is voorspeld, is het toch behoorlijk levend. Of zoals Mark Twain zei toen hij zijn overlijdensbericht in de krant zag staan: ‘De berichten over mijn dood zijn schromelijk overdreven.’ Tijdens de grote oliecrisis van de jaren 70 werden er stapels rapporten en studies geschreven die het einde van de sociale zekerheid voorspelden. De economie stuikte in elkaar, er kwam een leger werklozen bij die veel geld kostten en veel minder mensen konden nog bijdragen betalen: het einde was onafwendbaar. Maar veertig jaar later staat het systeem nog altijd overeind. En op geen enkel moment heeft de sociale zekerheid noemenswaardig gewogen op de economische groei of de werkgelegenheidsgraad, die nooit fantastisch goed, maar ook niet ongelofelijk slecht is geweest. Ondertussen zitten we op een behoorlijk hoger welvaartsniveau dan in de jaren 70, dus eigenlijk valt het allemaal best mee.»

HUMO Ik zou me toch iets veiliger voelen in Nederland, waar er genoeg geld in de pensioenpotten zit om nog dertig jaar uit te betalen, dan hier: wij hebben omzeggens geen reserves.

Marx «Ons systeem blijft perfect betaalbaar, op voorwaarde dat het aantal bijdragenbetalers en het aantal pensioentrekkers in evenwicht blijft: dat kan door meer mensen langer aan het werk te houden, en door meer laagbetaalde en flexibele banen toe te laten. Ik weet het, dat zijn geen droombanen en ik begrijp zelfs de mensen die daar principieel tegen zijn, maar het zal moeten. Het helpt sommige mensen uit de armoede en het helpt ze vaak op weg naar een betere en meer beschermde job. Je moet niet streven naar het ideaal, maar naar het minst slechte: zijn mensen beter af met een uitkering zonder enig perspectief, of met een laagbetaalde flexibele job die tegelijk een uitzicht biedt op een betere baan? Nu zie je steeds meer tweeverdieners die zich kapot moeten werken in de ratrace, en steeds meer uitkeringstrekkers die niet mogen werken.»

HUMO En die zo ook zorgen voor een verdere polarisering tussen ‘hardwerkende Vlamingen’ en diegenen die door hen als luiaards bekeken worden. Dan hoor je stemmen als staatssecretaris voor Gelijke Kansen Zuhal Demir (N-VA): ‘Pak hun uitkering af, dan zullen ze wel werken.’

Marx «Dat is niet goed. Laat mensen met een uitkering deeltijds werken, maak werk van laagbetaalde instapbanen en versoepel de toegang tot de arbeidsmarkt. Dat zou voor iedereen een win-winsituatie zijn: voor de werkenden, de werklozen, de vakbonden en de werkgevers. Nu zit je met een rigide arbeidsmarkt die zeer productief is, maar die tegelijk veel stress en burn-outs veroorzaakt. Steeds meer mensen willen of moeten daaruit vluchten. De regering heeft de weg van de brugpensioenen proberen af te sluiten, en je ziet nu een toename van de oudere langdurig zieken: dat zijn communicerende vaten.»

undefined

'Als je werk hebt, kun je bijna nergens beter zijn dan hier. Maar wie niet op de arbeidsmarkt raakt, is de pineut'

HUMO Hoe pak je de werkloosheid bij mensen met een migratieachtergrond aan?

Marx «Net die groep zou baat hebben bij een flexibelere markt en meer laagbetaalde banen. Veel migranten zijn naar hier gekomen via gezinshereniging, niet omdat ze sterke vaardigheden hadden. Ook het aandeel werkende vrouwen in die groep is zeer laag. We dreigen dezelfde fout te maken met de nieuwe generatie van vluchtelingen-migranten. En de regeltjes zijn soms kafkaësk. Een ingenieur uit het Iraakse leger komt hier alleen als arbeider aan de bak, omdat zijn diploma zo goed als onmogelijk erkend raakt. Zonder formele kwalificaties en erkende diploma’s gaan zowat alle deuren dicht, ook al heb je intrinsiek de talenten en heb je ooit de juiste opleiding gekregen. Tien jaar na de collectieve regularisatie van 2000 zijn we 120 van die mensen gaan opzoeken: ongeveer de helft van hen was vrij hoog gekwalificeerd, maar slechts drie hadden ook een hooggekwalificeerde job. Alle anderen zaten in lagere uitvoerende functies, áls ze al aan de slag waren.»

HUMO Toen u voorstellen rond laagbetaalde arbeid deed, klonk het dat u neoliberaal was geworden.

Marx «Ik ben in de eerste plaats een wetenschapper die probeert oplossingen te zoeken, en te zeggen waar het op staat. Wie denkt dat ik neoliberaal ben, moet mijn teksten en opinies over deze regering wat beter lezen. Dan zie je dat ik geen hevige fan ben (lacht).»

HUMO Volgens de regering is de verlaging van de vennootschapsbelasting een goede manier om banen te scheppen: dan worden de ondernemers geprikkeld om nog meer te ondernemen, en komt er vanzelf meer werk.

Marx «Dat is het zogenaamde trickledowneffect: geef aan wie al behoorlijk wat heeft, en het zal zijn weg naar beneden wel vinden. Zo eenvoudig werkt het jammer genoeg niet. Je moet al heel goede redenen hebben om af te wijken van het principe dat je naar draagkracht moet bijdragen. Daar is toch vrijwel iedereen het over eens?»

HUMO Marc Coucke niet echt, denk ik. Hij vindt niet dat hij ook maar één euro moet betalen op het miljard dat hij heeft verdiend.

Marx «Ik denk dat het niet aan de ondernemers toekomt om te beslissen wat ze moeten betalen, maar wel aan de gemeenschap. Ik ben geen specialist, maar vrijwel niemand betaalt het volle tarief in de vennootschapsbelasting, daarvoor zijn er te veel aftrekposten. Los daarvan moet ik de eerste studie nog zien die aantoont dat belastingverlagingen voor bedrijven rechtstreekse gevolgen hebben voor de werkgelegenheid. Als je het doet om meer banen te scheppen, lijkt het me weggegooid geld.»

HUMO Anderen bepleiten een meerwaardebelasting als de oplossing voor alle problemen.

Marx «Puur ethisch en logisch beschouwd is daar iets voor te zeggen. Waarom ziet iemand die om 7 uur opstaat, een uur pendelt en een hele dag hard werkt, ongeveer de helft van zijn loon afgeroomd door de fiscus, terwijl iemand die om vier uur ’s namiddags uit zijn bed komt en merkt dat zijn aandelen een dagloon hebben opgebracht, helemaal niets moet bijdragen? Natuurlijk zijn er praktische moeilijkheden: kapitaal is makkelijk verplaatsbaar en is moeilijker aan te pakken, maar toch zie je een kentering. Internationale organisaties als de OESO en de Wereldbank beseffen dat het feestje niet kan blijven duren en belastingparadijzen en hun bankiers komen onder steeds grotere druk om ook hun bijdrage te leveren. Technologiegigant Apple lijdt reputatieschade door miljarden dollars winst in die paradijzen te parkeren, en ook de consument wordt mondiger. De druk om veranderingen door te voeren neemt toe. De couponnetjesknipper die met klamme handjes zijn valiesje in de trein naar Luxemburg vasthield, is al zo goed als verdwenen, de grote vissen zullen er vroeg of laat ook aan geloven. De Panama Papers waren al een flinke waarschuwing: je houdt de grote kapitaalstromen niet langer geheim.»

HUMO Wat denkt u over de taxshift? Volgens de regering creëert die veel jobs en levert hij de burger netto extra inkomen op, volgens de oppositie is dat peanuts waarmee je de hogere facturen voor water en elektriciteit niet kunt betalen.

Marx «Niemand heeft het uitgerekend, dat is het probleem. De ramingen hoeveel de belastingen zullen opbrengen, de gevolgen van de taxshift: de regering zit er keer op keer naast. De vraag is ook wat de indirecte gevolgen zijn: zorgt de taxshift echt voor nieuwe jobs? Dat weten we niet, maar het lijkt me twijfelachtig. Wat niet wil zeggen dat die maatregel er niet moest komen: we moeten arbeid minder belasten, en consumptie en vervuiling méér. Maar heeft het effect? We weten dat, als je minder werkgeversbijdragen int, je een gat in de sociale zekerheid krijgt, dat telkens weer groter uitvalt dan gedacht. Dus gaat de regering ofwel knippen in de uitkeringen, ofwel naar alternatieve financiering zoeken en andere zaken duurder maken.

»Je weet zeker dat de taxshift de bedrijven meer winst oplevert, maar of hij ook extra banen schept, is moeilijk vast te stellen. Hij heeft bij het jongste interprofessioneel overleg wel de loonsverhoging mogelijk gemaakt. Maar wie buiten de arbeidsmarkt valt, heeft daar niets aan. De inkomenskloof wordt zo zelfs nog groter.»

undefined

'Of het nu gaat over loon, armoede of tewerkstelling: de kloven zijn hier groter dan waar ook. Maar de blanke Vlaamse middenklasse verzorgt eerst zichzelf'

HUMO Zijn wij een steeds ongelijker land aan het worden?

Marx «Wij zijn een vals gelijk land. In België verdient iedereen ongeveer evenveel, er zijn weinig landen met zo’n lage loonspanning. Het mediaan-inkomen (waar evenveel mensen boven als onder zitten, red.) bedraagt nu 2.850 euro bruto voor een voltijdse baan. Maar je hebt grote verschillen: tussen wie werkt en wie niet werkt, tussen hoog- en laaggeschoolden, tussen migranten en anderen, tussen Brussel en de rest, tussen het noorden en het zuiden van het land.

»Of het nu gaat over loon, armoede of tewerkstelling: de kloven zijn hier groter dan waar ook in Europa. In Zuid-West-Vlaanderen heb je een werkloosheidsgraad van 4 procent, maar 20 kilometer verder, in Henegouwen, zit je aan 20 procent. We hebben daarvoor een veel te grote tolerantie ontwikkeld. Zeker de blanke Vlaamse middenklasse, waarvan bijna iedereen evenveel verdient, met dezelfde bedrijfswagen rijdt en in een vergelijkbare woning woont. Net die groep oefent bovendien de grootste politieke macht uit en verzorgt eerst zichzelf. Ze kent vrijwel niemand die in armoede leeft, kinderen in kansarmoede of mensen die geen betaalbare woning vinden. Nochtans zijn die minderheden bij ons groter dan elders in Europa, maar we vinden dat blijkbaar normaal. Of we hebben er weinig last van.»

HUMO Als je de prognoses van Thomas Piketty doortrekt, zal in 2050 0,2 procent van de bevolking 90 procent van alle vermogen in handen hebben. Hoe bouw je aan een economie en creëer je werkgelegenheid als een grote meerderheid zo weinig koopkracht zal overhouden?

Marx «Volgens Oxfam bezitten 62 mensen nu al de helft van alle vermogen, en dat zal wel ongeveer kloppen. En toch blijft de economie draaien. In de Verenigde Staten heb je een extreem ongelijke samenleving: de voorbije veertig jaar is 90 procent van de opbrengst van de economische groei naar 10 procent van de bevolking gegaan. En dan reken ik de groei van de vermogens niet eens mee. Toch draait Amerika gewoon verder en slagen ze erin een figuur als Trump te verkiezen, die die evolutie nog zal doen versnellen. Dat maakt me nog het meest ongerust: dat de politieke correctiemechanismen die je zou verwachten in een democratie, niet meer werken. Zeker de arme kiezers stemmen meer dan ooit tegen hun eigen belang in.»

undefined

'Zijn mensen beter af met een uitkering zonder enig perspectief, of met een laagbetaalde flexibele job die uitzicht biedt op een betere baan?'

HUMO Misschien omdat ze slachtoffers van de wereldwijde vrijhandel zijn geworden, en hopen dat protectionisme hun banen zal terugbrengen?

Marx «Er zijn winnaars en verliezers, zeker, maar in Europa heeft de globalisering gemiddeld meer welvaart en meer jobs gecreëerd. Dat is wel moeilijk uit te leggen aan de arbeiders van de opgedoekte Caterpillar-vestiging in Gosselies of de bedienden in de banksector die weggesaneerd zijn wegens de toenemende digitalisering. Gelukkig hebben wij sociale buffers die de gevolgen beheersbaar hebben gemaakt.

»Ongelijkheid wordt al langer bestudeerd: je hebt de technologische deterministen, die geloven dat robots en artificiële intelligentie bijna alle banen zullen vernietigen. Bij de industriële revolutie in de 19de eeuw sloegen de aanhangers van het luddisme, een sociale beweging van boeren en ambachtslui, uit dezelfde angst weefmachines kapot. De tegenstanders van de globalisering geloven dan weer dat de wereldwijde vrijhandel tot een catastrofe zal leiden. Terwijl we al eeuwen steeds meer technologie gebruiken en de globalisering zien voortschrijden, en we zijn er met zijn allen toch financieel beter en gezonder van geworden. Ik ben niet zo’n vooruitgangspessimist. Er zijn groepen die achterblijven, zeker, en er zijn problemen, maar Europa heeft absoluut geen slecht parcours gereden in vergelijking met de VS of Groot-Brittannië. Al dat doemdenken doet vooral boeken van zelfverklaarde goeroes verkopen.»

HUMO Maar links vindt geen tegenargumenten. Mensen stemmen niet langer om sociaal-economische redenen, maar wel op basis van identiteit en uit angst voor migratie.

Marx «En hoe lager geschoold, hoe frappanter dat stemgedrag. Eerlijk gezegd: ik kan daar geen touw aan vastknopen. Het fenomeen Trump is voor mij van een grenzeloze onbevattelijkheid. Hoe kunnen mensen zo tegen hun eigen objectieve belang stemmen, en zo blind in zoveel leugens tegelijk geloven? Het gaat mijn verstand te boven. Je hebt wel de groeiende onvrede met een politiek systeem dat uitmunt in daadloosheid en weinig kan veranderen. Maar of Trump het wel zou kunnen?»

HUMO In Nederland is de sociaaldemocratie, ooit één van de pijlers van het poldermodel, geïmplodeerd.

Marx «Dat is toch onvoorstelbaar? Maar ergens valt het nog te begrijpen: als de soberheidspolitiek van minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem (PvdA) voor de idealen van links moet staan, zijn ze wel heel ver afgedreven van wat ze ooit waren. Ze hebben hun geschiedenis en hun DNA volledig verloochend. Dan moet je niet schrikken als je kiezers je niet volgen. Dat verklaart bij ons tegelijk ook het succes van Raoul Hedebouw: volgens de peilingen wordt de PVDA-PTB in Wallonië groter dan de PS. De derde weg en de actieve welvaartsstaat van Tony Blair en veel andere sociaaldemocraten, waarbij werk de oplossing voor alle problemen was, is tegen zijn limieten aangebotst. Dat uiterst linkse partijen nu beginnen te floreren, hoeft echt niet te verbazen. We hebben nog niets gezien, want stel je eens een België voor met de N-VA als grootste partij in Vlaanderen en de PTB als grootste in Wallonië: dat wordt pas boeiend.»