Arnon Grunberg: 'Boris Johnson is een zelfontmantelaar. Hij ontmantelt zijn partij, zijn land en zichzelf'

Beste Boris Johnson,

In juli schreef ik u, en daarbij verwees ik naar een artikel van journalist James Butler met deze kop: ‘Boris Johnson is how Britain ends.’ Het land bestaat nog. De scepticus zal zeggen: ‘We zijn maar een paar maanden verder, geef Johnson tijd om zijn karwei af te maken en een einde te maken aan het Verenigd Koninkrijk.’

Laten we over ontmanteling spreken. Zoals een Libanees in Praag verleden week tegen mij zei: ‘Israël hoeft niet te verdwijnen, het land moet ontmanteld worden.’ We leven in tijden van vrijwillige en minder vrijwillige ontmanteling. U bent op diverse manieren een zelfontmantelaar. U ontmantelt uw partij, uw land, u ontmantelt uzelf. Ik zal proberen de naam Trump hierna nog maar één keer te vermelden, maar u begrijpt dat de zelfontmanteling in de lucht hangt. Onze cultuur was er rijp voor. ‘U voerde actie voor de brexit zonder hem te willen, dat heet machtspolitiek,’ schreef ik u in juli. Machtspolitiek is vrijwel alles ondergeschikt maken aan behoud en uitbreiding van de eigen macht.

Laten we toch even bij het begin beginnen, bij David Cameron, die meende dat een referendum over het EU-lidmaatschap een goed idee was om zijn tegenstanders binnen en buiten de partij de mond te snoeren. Met de EU zelf had dat referendum weinig te maken. En de voorstanders van een brexit hadden indertijd, net zomin als Trump in datzelfde jaar, gedacht de verkiezingen te zullen winnen. U zult het misschien niet leuk vinden, maar Cameron heeft u gebaard. U bent uit zijn buik gekropen als een hedendaagse Frankenstein. Het monster was een sprookje, een vertelling, een sage, maar kwam tot leven en was niet meer te bedwingen.

Velen denken overigens dat we in de slechtst mogelijke van alle tijden leven. Dwaasheid, net zo’n dwaasheid als te geloven dat alle mensen goed zijn of dat deze wereld de best mogelijke is. 2016 echter was een klein rampjaar. Het was feitelijk uw geboortejaar. Alles wat u daarvoor had gedaan, is te verwaarlozen, omdat u toen nog in Camerons buik zat.

Over Cameron zal de geschiedenis niet licht oordelen. Over Corbyn ook niet. Zijn halfslachtige houding voor het referendum heeft de uitslag mede bepaald. Dat hij na alle rampen die de Conservatieven over zichzelf hebben afgeroepen toch nog achterloopt in de opiniepeilingen, zegt iets over de ramp die Corbyn is. Ik herinner mij nog levendig dat Progressieven in Europa meenden dat Corbyn de redding was van Europees links. Men mag lachen. Het verschil tussen rechts en links is doorgaans de omvang van de ramp waarop men alle hoop heeft gevestigd. Eén van de rampen die de Conservatieven over zichzelf hebben afgeroepen, bent u natuurlijk. Hoewel ik niet van mededogen te onderscheiden sympathie had voor May, was zij ook een ramp.

De Neue Zürcher Zeitung schreef op de voorpagina vandaag: ‘Een binnenlands brexit-compromis was op dinsdag nog nooit zo dichtbij, maar ook nog nooit zo vluchtig als ooit tevoren.’ De brexit als een fata morgana, een oase die de uitgedorste inwoner van het Verenigd Koninkrijk voor zich ziet zonder die ooit te bereiken. En als die toch wordt bereikt, is het zeer de vraag wat men eraan zal hebben. Toekomstige historici zullen over de brexit spreken als pakweg de intensivering van de Suez-crisis. Brexit zal gaan betekenen: het maximaliseren van machtspolitiek met catastrofale gevolgen.

Tijdens een conferentie in Utrecht zei een rechtsgeleerde tegen me dat hij vreesde voor burgeroorlog in het Verenigd Koninkrijk, omdat het hoogste gerechtshof in Engeland door een aanzienlijk deel van de burgers niet meer als neutraal wordt gezien. Daarmee zou de rechtsorde, en het vertrouwen van de burger dat nodig is om die rechtsorde te laten overleven, ondermijnd zijn. De rechtsorde was misschien al eerder ondermijnd door een referendum te organiseren met een ondeugdelijke vraagstelling, een referendum dat voor alle betrokkenen behalve voor de burgers zelf niets dan ordinaire machtspolitiek was. Ordinair betekent hier dat de politiek geen ander doel kent dan de macht zelf. Het belang van het land telt niet meer.

‘Het is voor Johnson zaak te redden wat er te redden valt,’ schreef Melle Garschagen in NRC. Wat u wilt redden, is uzelf. U bent bereid Noord-Ierland en daarmee de integriteit van het Verenigd Koninkrijk op te geven om uzelf te redden. Overigens kon iets soortgelijks worden gezegd over uw voorganger, May. Brexit betekent feitelijk het opgeven van Noord-Ierland, dat was men indertijd de burgers vergeten te vertellen, of misschien wist niemand het. Onwetendheid maakt gelukkig, hebben diverse wijze mensen beweerd.

2018 was het jaar van de vallende manen. 2019 is het jaar van de vallende staten. In plaats van de tot niets verplichtende en hooguit onaangenaam riekende verontwaardiging die de meeste betrokken burgers tot nu toe tegenover dit vallen hebben gesteld, stel ik voor dat wij met mededogen naar het spektakel kijken en onze conclusies trekken. De natiestaat mag zijn beste tijd hebben gehad, maar wij gaan onszelf nooit à la Boris Johnson opheffen. U bent een rondwandelende waarschuwing. Want ook u bent meer dan één ding.

Uw

Arnon Grunberg »