Arnon Grunberg schrijft Scarlett Johansson. 'Scheiden is net zo'n raadsel als verliefd worden'

Waarde Scarlett Johansson,
Op een warme dag in de zomer van 2008 zag ik Woody Allens film ‘Vicky Cristina Barcelona’ in Angelika Film Center in Manhattan, samen met R. Het was het begin van een redelijk langdurige en redelijk intense vriendschap. Ik heb het idee dat die film daaraan heeft bijgedragen, maar ook zo’n film werkt niet eeuwig.

'Verlangen naar iemand die je veters strikt'

De laatste keer dat R. en ik elkaar spraken was tijdens een tentoonstelling over werk en leven van Leonard Cohen in het Joods Museum in Manhattan, in mei van dit jaar. Ze was grijzer en stiller geworden, ze sprak nog zachter dan vroeger. Fluisterend ging ze door het leven.

In de zomer van 2008 was Woody Allen nog geen persona non grata, de bankencrisis moest nog werkelijkheid worden, Obama moest nog president worden van Amerika. Er lagen betrekkelijk onschuldige jaren op ons te wachten, de nadruk ligt op het woordje ‘betrekkelijk.’

Wat ik mij van ‘Vicky Cristina Barcelona’ herinner, behalve het acteren van Javier Bardem, en ook uw acteerwerk wil ik uiteraard noemen – als je een compliment kunt geven, moet je het nooit nalaten – was de intelligente verheerlijking van erotische spanning. Het kwam mij voor, middenin die zomer van 2008, dat wij op de wereld waren gezet om erotisch te leven. Ik was net teruggekomen uit Irak, waar de absurditeiten van de oorlog mij hadden meegesleept naar een productieve staat van ontreddering. Je moet de ontreddering omarmen, veel anders kun je er niet mee doen, en van de ontreddering naar de erotiek is het nooit ver weg.

Verleden week zag ik in een klein en tochtig zaaltje Noah Baumbachs film ‘Marriage Story’ waarin u speelt. En hoe, mag ik zeggen. Het compliment, de binnenstebuiten gekeerde belediging. Van het erotische leven zijn advocaten overgebleven. Van de driehoeksrelatie uit ‘Vicky Cristina Barcelona’, destructief en toch onbezorgd, is de driehoek man, vrouw en kind overgebleven, afgewisseld met die andere driehoek: man, vrouw en werk. De oude, maar altijd weer urgente vraag wordt behandeld: is het werk van de vrouw minder belangrijk dan dat van de man?

Wat niet wil zeggen dat ik niet vreselijk gelachen heb, vooral om de scène waarin uw tegenspeler en echtgenoot in de film, Adam Driver, wordt bezocht door een dame van de jeugdbescherming die moet onderzoeken of hij wel geschikt is om het voogdijschap over zijn kind te behouden. Een hilarische en ijzingwekkende scène, ook weer een driehoeksrelatie, maar dit keer tussen vader, zoon en mes.

De film gaat ook over de tegenstelling tussen Los Angeles en New York: vrouw wil naar LA, man wil in NY blijven, en die tegenstelling is een echo uit het vroege werk van Woody Allen, ‘Annie Hall’ met name, waarin Los Angeles het ruimschoots verliest van New York. Zo zweefde de geest van Woody Allen boven deze film en ook boven uw acteerwerk, want terwijl u de moeder speelde die aan het juk van haar min of meer getalenteerde man wenst te ontsnappen, moest ik geregeld aan Cristina denken. Aan onze bij nader inzien niet zo onbezorgde onbezorgdheid.

Waarom mensen scheiden is dikwijls net zo’n raadsel als waarom mensen op elkaar verliefd worden, of beter gezegd: besluiten bij elkaar te komen. De gelegenheid maakt de dief, luidt het spreekwoord, maar veel meer nog maakt de gelegenheid de liefde en wat daar dan op volgt: de scheiding.

We doen wel alsof we het allemaal zo gewild hebben, want hoe zouden we ons voelen als we geen verantwoordelijkheid kunnen nemen voor onze scheidingen en onze liefdes, als we moeten toegeven dat het allemaal het noodlot was, dat we een speelbal waren van omstandigheden en verlangens en wat angsten waarop we nauwelijks grip hebben.

De mooiste scène was die tussen u en uw man, waarbij de partners zich eindelijk niet meer inhouden en alle frustratie uitmondt in de ergste beledigingen denkbaar. Men kent de zwakke punten van de partner, men leeft zijn woede uit, men pakt het mes en snijdt zo diep mogelijk. Sommige wonden zijn blijvend.

De erotiek heeft plaatsgemaakt voor zorg. Wat misschien niet eens zo erg is, alle erotiek maakt al snel plaats voor zorg. Heel af en toe gaan zorg en erotiek goed samen.

In ‘Marriage Story’ gaat het niet meer om het oproepen van verlangen, niet eens om wat Jacques Brel ‘la tendre guerre’ noemde, maar om de terugtrekking. Nu eens niet het Britse leger dat bij Duinkerke hoopt te ontkomen aan een slachtpartij, maar de partners die zich discreet terugtrekken. Het slagveld heet kind.

U speelt met veel verve een vrouw die niet meer in de schaduw wenst te leven van wat dan ook. Eindelijk gelijkwaardig, hoewel er nog een oude moeder door de film dartelt die van gelijkwaardigheid weinig wenst te weten.

De scheidingsadvocaten maken duidelijk dat die gelijkwaardigheid wel erg duur is. Scheiden is een kostbare hobby en dan hebben we het nog niet eens gehad over dat kind. Wat blijft van de liefde is een vrouw die je veters dichtmaakt. En zo roept u toch weer verlangen op, al was het maar het verlangen naar iemand die je veters strikt.

Uw

Arnon Grunberg