Bart Meuleman - Omdat ik ziek werd

Vorig jaar had de Nederlandse cabaretier Theo Maassen een hit met de carnavalskraker 'Lauwe pis' ('Ze maken mij de pis niet lauw / Het heeft tieten, zit te zeiken, drie keer raaien / Ja, een vrouw!'). 'Ik heb het geschreven,' zei hij in zijn conference 'Tegen beter weten in', 'met in mijn achterhoofd het thema dat bewustzijn uiteindelijk niet bevrijdt, maar de muren van de gevangenis zichtbaar maakt.' Hetzelfde besef drijft de Vlaamse schrijver/theatermaker Bart Meuleman nu een totaal ándere weg op in zijn uitstekende derde dichtbundel 'omdat ik ziek werd' (Querido), die niet de polonaise maar de malaise danst.

Deze vijfendertig gedichten vallen uiteen in drie cycli. In 'wakker blijven', de eerste en langste, zien we een ik-figuur moeilijk door zijn bestaan benen. Wat hij ook doet, hij krijgt de bezinning niet afgeschud, bedenkt: onze hersens doen hun zin met óns. En waartoe? Nergens toe: 'dat men een leven lang op een wankele motor / waarom waarom waarom waarom / aan de meeste dingen voorbijdraaft, / niet gek wordt, / dat moeten we duchtig in de gaten houden'. En dan zijn er nog les autres. Zíék wordt hij 'van het gif van hun aanblik, / van de wildgroei van hun voelen, het afzicht van hun denken, / van hun zwijgen de kanker, hun spreken / de doodsdrift'. Tot zover de (on)geloofsbelijdenis volgens Meuleman.
Nadat hij met geweld - zachte heelmeesters maken stinkende wonden - de mantel der liefde van de mens heeft weggerukt, gaat de ik-figuur op zoek naar wat zijn soortgenoten net ontvluchten: de zelfkant, waar de beschaving verwildert. Hij stelt zich voor dat hij een gemeenschap voor dieren sticht. Die volgen hooguit hun instinct, spelen geen schimmenspelen en redden het altijd wel: 'ik gelukkig, zij gelukkig. / zelfs dat niet, nog beter.' Maar 's avonds laat, als de varkens al slapen, begint z'n bovenkamer weer te loeien: voor hem is er geen zijn buiten het bewustzijn - 'moet dit leven dan geheel en al zichzelf verkwikken, / liefste?'
Meuleman teert op een erg onpoëtische poëtica. Slaan beroepsvirtuozen je met stijlexplosies van je stoel, dan lukt hem dat met een soevereine eenvoud - z'n monologen, spaarzaam en onopzichtig, zijn haast manieren van zwijgen. Vaak beweegt hij op de fijne lijn tussen ernst en scherts. Dan typeert hij de mens als een ster die al lang gedoofd is ook al zie je 'm nog, en registreert-ie koel de respons daarop: 'alles wat adem en huid heeft / begint van pure paniek ter plekke te schijten.' Haha/slik. Tenzij u een varken bent zullen deze verzen, die meedogenloos het hart uit de duisternis snijden, ook úw hoofd op losse schroeven zetten.
Wat doe je als de muren van de gevangenis voor je opdoemen? In de derde cyclus ('wat ik deed') kruipt de ik-figuur uit zijn tochtige put en waagt zich naar het leven, 'omdat je,' zoals zijn moeder hem toefluistert, 'nergens beter bent'. En al blijft hij 'zo ziek als wat', er gloort daar zowaar een toekomst. Ook voor hem - nét voor hem. Een vrouw brengt hem thuis, in muziek vindt hij 'een breed bed van drie minuten voor scherpe / gemoedsaandoeningen'. Alles wat het denken even kan foppen. Samen met de 'vier gedichten' van cyclus 2 - opgedragen aan onder meer Dusty Springfield en Leonard Nolens - zet deze afloop de bundel op een kier, en druppelt sublieme schoonheid binnen.
Al doet Meuleman zijn labeur terloops af als 'werken aan de nietige lont van het niksige', op geen moment is in 'omdat ik ziek werd' een poseur aan het woord. Dit leven achter tralies van mensenvlees - totterdood - is écht. Face it.