‘Beetje bij beetje zachte maatregelen nemen is nutteloos. Dat verlengt het lijden alleen maar’

Hij volgt de nieuwe variant op de voet en blijft onafgebroken onderzoek doen. Viroloog Emmanuel André (39) over omikron, de vierde golf, kinderen, mondmaskers en lockdowns.

‘Natuurlijk zijn we allemaal moe,’ zegt viroloog Emmanuel André. ‘We werken in ons laboratorium op dit moment als gekken. Het onderzoek naar de nieuwe variant omikron is volop bezig, ook bij ons. Maar we hebben nog altijd genoeg energie om door te gaan. De pandemie houdt niet op, dus we moeten doorzetten. Het beste scenario is nu dat we de verspreiding van omikron onder controle kunnen houden. Het slechtste scenario is dat we een omikrongolf krijgen bovenop deltagolf. En dat kan heel snel gaan.’

André, die verbonden is aan de KU Leuven, zit in de onderzoeksgroep die varianten in kaart brengt en voorspellende modellen probeert uit te werken. Hij is niet de man die nodeloos paniek zal zaaien, maar evenmin zal hij sussen en geruststellen waar dat niet aan de orde is. André is de viroloog van het nuchtere parler vrai.

– Eerst nog even naar het begin van deze vierde golf. Waar kwam die vandaan?

EMMANUEL ANDRÉ «Er is niet één oorzaak of één schuldige. De deltavariant is een stuk besmettelijker, dat speelt mee. De vaccinatie vermindert weliswaar de transmissie, maar niet genoeg om te compenseren voor die hogere besmettelijkheid. En daarmee heeft men in oktober onvoldoende rekening gehouden bij de versoepelingen.»

– Heeft men te hard gehoopt dat het vaccin zou volstaan als oplossing?

ANDRÉ «Achteraf is het makkelijk dat te zeggen, maar die hoop was zeker een deel van het probleem. Ook het Covid Safe Ticket heeft niet gedaan wat men ervan verwachtte. Het heeft niet zozeer de vaccinatiegraad verhoogd, maar leidde wel tot meer contacten, en dus onrechtstreeks ook tot meer besmettingen – die twee hangen samen. Dat Ticket heeft dus geleid tot het omgekeerde van wat men ervan verwachtte, ook omdat men bij de invoering andere maatregelen afbouwde.»

– En het belang van mondmaskers, wordt dit nog onderschat?

ANDRÉ «Maskers blijven, naast het vaccin en goede ventilatie, een van de belangrijkste manieren om je tegen het virus te beschermen. Zeker als er veel virus circuleert, of als de ventilatie niet voldoende is. Zeker vandaag is het mondmasker proportionele preventie.»

– Hoe kijkt u naar het onderwijsdebat? Er is veel discussie over het mondmasker voor jonge, ongevaccineerde kinderen.

ANDRÉ «Er zitten twee kanten aan dat debat. Ik vind niet dat kinderen de verantwoordelijkheid moeten dragen om ongevaccineerde volwassenen te beschermen. Er is nog een miljoen volwassen Belgen niet gevaccineerd. Voor hén kinderen aan maatregelen onderwerpen, welke die maatregelen ook zijn, is niet correct. Dat zullen veel mensen begrijpen.»

– Maar er zijn ook gevaccineerde mensen die moeten beschermd worden.

ANDRÉ «Dat is de tweede kant van het debat. Mondmaskers in de lagere scholen zouden zeker kunnen bijdragen aan de vertragingen van de pandemie. Maar men mag niet alleen en zeker niet in de eerste plaats naar de kinderen kijken. Men moet óók naar de kinderen kijken. In deze fase van de pandemie moet elke groep in de samenleving volop de rem indrukken. Er is geen enkele sector die kan zeggen: ‘Jamaar, wij niet.’ En scholen zijn geconstrueerd om mensen uit alle milieus in één ruimte samen te zetten.»

– En dat heeft het virus graag, zoals dat heet.

ANDRÉ «Uiteraard. Maar het virus houdt ook van rusthuizen en van de cafetaria waar men met de collega’s een broodje eet of koffie drinkt. Ik vind het belangrijk dat we geen enkele sector viseren, maar dat we tegelijk ook geen taboes hebben. De motor van de pandemie zal altijd de sector zijn waar men de minste maatregelen neemt.»

– Was een stevige lockdown beter geweest? Er zijn zelfs restauranthouders die in de krant zeggen: liever twee maanden alles dicht dan dit eeuwige gejojo.

ANDRÉ «Als je kijkt hoe je de circulatie van een virus kunt terugbrengen, dan doe je aan pure wiskunde. Hoe minder contacten mensen hebben, hoe sneller de curves kunnen dalen. Dat weet iedereen, zelfs mensen die tegen zware maatregelen zijn. Dus als men een golf zoals deze echt wil doorbreken, dan moet men het aantal contacten maximaal beperken. Nogmaals: dat is wiskunde, ik heb daar geen oordeel over. Maar onze samenleving heeft altijd geflirt met een minimum aan inspanning hopend op een maximum aan resultaat.»

– En dat is onhaalbaar.

ANDRÉ «Dat gaat niet, inderdaad. De stemmen die tijdens deze pandemie voortdurend hebben geroepen dat strenge maatregelen disproportioneel waren, hebben een enorme invloed gehad op de politieke wereld. Ook allerlei lobby’s hadden een grote impact. Er is nu een grote terughoudendheid om maatregelen te nemen die men te zwaar zou vinden. Het probleem is alleen dat hoe langer je daarmee wacht, hoe meer mensen later de impact zullen voelen van maatregelen die na enkele weken nog strenger zullen moeten zijn.»

– Handel snel en streng: is dat nog altijd het beste motto?

ANDRÉ «Zeker. Beetje bij beetje zachte maatregelen nemen is eigenlijk nutteloos. Dat verlengt het lijden alleen maar. En doordat je maar in één sector zwaar ingrijpt, zoals men dat nu doet met het nachtleven, stigmatiseer je die sector ook. Als men strengere maatregelen zou nemen, moest het nachtleven maar twee weken dicht, in plaats van twee maanden. Maar goed, dat is algemeen bekend.»

– Denkt u dat echt? Denkt u dat politici dat beseffen?

ANDRÉ «Ik hoop het. En ik denk dat ook, dat de belangrijkste verantwoordelijken het weten.»

– Over naar omikron. Wat weten we nu over deze variant?

ANDRÉ «Hij is voor het eerst vastgesteld in Zuid-Afrika, maar dat is mede te danken aan hun zeer goed systeem van surveillance. Omikron is in één provincie dominant geworden, maar je moet rekening houden met het feit dat delta in Zuid-Afrika op een redelijk laag en stabiel niveau cirucleerde. In zulke omstandigheden kan een nieuwe variant snel demarreren en de oude variant vervangen. Maar we moeten rustig blijven en afstand nemen: in een eerste fase wordt een nieuwe variant altijd een beetje overschat.»

– Maar omikron is veel besmettelijker dan delta? Ontsnapt hij aan de vaccins?

ANDRÉ «Omikron is zeker besmettelijker en dat impliceert dat hij onze immuniteit een beetje kan omzeilen, want er is al behoorlijk wat immuniteit. De vaccins zullen misschien een beetje van hun werkzaamheid verliezen, zoals bij delta, maar alles hangt samen met de situatie van wie ermee in contact komt: ben je gevaccineerd, heb je een booster gehad, ben je ooit besmet geweest? Het is moeilijk daar vandaag uitsluitsel over te geven.»

– Bij sommigen leeft de hoop dat omikron superbesmettelijk is en zeer milde symptomen oplevert.

ANDRÉ «Dat is het ideale scenario. Het is wat men een gratis vaccin noemt: superbesmettelijk, maar met milde symptomen. Maar dat is een theoretisch scenario. I love the idea, maar ik vrees dat het geen werkelijkheid zal worden. We hebben met alle vorige varianten ook gezien dat eerst de jongeren werden besmet, en niet erg ziek werden, maar daarna de ouderen en kwetsbaren, die dan wel erg ziek werden. Men mag wat men ziet niet verwarren met wat men wil zien.»

– Maar in Zuid-Afrika lijken de symptomen mild.

ANDRÉ «Omdat de populatie er overwegend jong is. En omdat een groot deel van de bevolking al besmet is geweest en dus antilichamen heeft. Veel gevallen van besmetting met omikron in Zuid-Afrika zijn dus herinfecties. Ik zou in ieder geval zeer voorzichtig zijn. Ik wil geen paniek zaaien, maar we moeten ervan uitgaan dat omikron tot zware ziekte zal leiden.»

– Wat kunnen we doen om het ergste scenario te vermijden?

ANDRÉ «Het is in elk geval niet mogelijk om zo’n variant buiten je landsgrenzen te houden. Er is nu één geval gedetecteerd in België en we zoeken verder. Van 10 procent van alle positieve stalen doen we een genetische analyse, zo komen we varianten op het spoor. Alleen is er zo veel virus in omloop dat die overblijvende 90 procent een enorme hoeveelheid is waar we geen zicht op hebben. We screenen bepaalde risicoprofielen, op basis van reisgedrag en op basis van atypische PCR-testresultaten. We doen dus aan doelgerichte surveillance.»

(DM)