Belgian Youth Against Racism vertolkte het Black Lives Matter-protest in België

Op 3 juni lag George Floyd geboeid op de straatstenen van de Amerikaanse stad Minneapolis met de knie van een politieman in zijn nek. Negen minuten later overleed hij. De daaropvolgende verontwaardiging zorgde voor de fundamenten van een wereldwijde burgerbeweging. Ook hier waagden duizenden activisten zich ondanks corona op straat, om te melden dat black lives matter. Zwarte Piet, huurdiscriminatie, de goedheilige Leopold II: de activisten willen de geschiedenis wegvegen en vanaf 2020 herbeginnen met een blanco – excuseer, een wit blad.

AIMÉ SCHRAUWEN (Belgian Youth Against Racism) «Toen ik het verhitte massaprotest in de VS zag, wist ik meteen: ‘Het potje zal ook hier overkoken.’ De woede en frustratie raasden al langer door de Belgische steden, door de lockdown en het feit dat de politie steeds meer macht kreeg om op eigen houtje GAS-boetes uit te delen. We hebben ons snel georganiseerd om de emoties te kanaliseren en de protesten volwassen te organiseren. Voor de volksgezondheid, maar ook zodat ze achteraf niet konden zeggen dat het virus weer terrein won door de bruine mannen.»

HUMO In Brussel lukte dat toch niet? Er liepen 10.000 mensen dicht opeen door de straten. Achteraf gingen heethoofden aan het plunderen.

SCHRAUWEN «Wij hebben gesproken met de Brusselse organisatoren, maar het ging om zo’n zestig verenigingen uit het middenveld. We wilden met hen aan tafel om alles in goede banen te leiden, maar dat is niet gelukt. De rellen hebben onze zaak niet geholpen, dat spreekt voor zich. Terwijl we tegelijk getoond hebben dat zulke protesten wél rustig en coronaproof kunnen verlopen. In vijf andere steden zaten mensen rustig neer, op veilige afstand, elders gingen we schoenen zetten of organiseerden we andere symbolische acties.»

HUMO De dood van George Floyd lijkt een Amerikaans verhaal, met de gewelddadige en tot de tanden gewapende politie daar. Waarom herkennen zoveel jonge Belgen zich daarin?

SCHRAUWEN «Om dat te begrijpen moet je uitzoomen. De termen ‘autochtoon’ en ‘allochtoon’ zijn typisch Belgisch: je kunt in het buitenland niet uitleggen wat ze precies betekenen. Je hebt mensen ‘van hier’ en mensen ‘niet van hier’, maar er is geen checklist of brug om de overstap te maken van de ene naar de andere kant. Je weet alleen dat een partij als Vlaams Belang de mensen ‘van hier’ verdedigt en ‘de anderen’ wantrouwt. Ons land is doordrongen van het wij-zij-denken: Walen tegen de Vlamingen, arm tegen rijk, enzovoort.

»Bovendien leven we compleet naast elkaar. De doorsnee-Vlaming komt bijna nooit iemand van een minderheid tegen. Er is geen verbindend verhaal, zelfs met onze buren hebben we vaak geen warme band. Dat is de perfecte cocktail voor een cultuur van wantrouwen tussen mensen en bevolkingsgroepen. Een cultuur die ook doordringt tot de scholen, de arbeidsmarkt, en natuurlijk de politie.

»Inwoners van Molenbeek en Borgerhout lopen sneller tegen GAS-boetes aan dan Belgen elders. Veel jonge mensen uit zulke gemeenten kunnen zich héél gemakkelijk voorstellen dat het bij een misverstand of banaal geschil met de politie slecht afloopt. Op straat gaan ze in overlevingsmodus. Het is niet verrassend dat de onvrede snel opborrelt.»

HUMO Herkende jij jezelf in Floyd?

SCHRAUWEN «Ik kom uit Antwerpen. Als iemand van het Zuid met een truitje over de schouders een glas rosé drinkt op de kaaien, moet die geen politiecontrole verwachten. Als ik op dezelfde plek een cola drink met twee vrienden uit Borgerhout die toevallig een capuchontrui dragen, worden wij wél aangesproken. Onze identiteitskaart wordt gevraagd, misschien krijgen we een GAS-boete. Iemand van Arabische of Afrikaanse origine kan niet in een joggingpak over de Meir lopen zonder dat een agent of goedbedoelende burger denkt dat er iets raars aan de hand is. Is dat structureel racisme? Nee. Maar het is heel gek om in een land te leven waar de basisinstelling is dat je niet vertrouwd wordt.

»Door het gebrek aan contact tussen bevolkingsgroepen denken we in hardnekkige stereotypen. Een Poolse vrouw is geen dokter, maar een poetshulp. Een jonge gast van Marokkaanse afkomst zoekt problemen. Die clichés beïnvloeden ons handelen – ook dat van politiemensen.»

HUMO Wat was de grootste verdienste van de protesten in ons land?

SCHRAUWEN «Er zijn debatten gestart over praktijktesten en de plaats van Leopold II en Congo in de geschiedenis van ons land. Maar vooral: dit moet het eerste jaar zijn dat racisme langer dan drie maanden een onderwerp was. Prominente zwarte stemmen krijgen een podium en er is eindelijk ook wat aan het bewegen in het beleid. We zijn gehoord.»

HUMO Denk je niet dat de protesten het draagvlak onderuit hebben gehaald omdat ze pal in coronatijden plaatsvonden? Iedereen zat al maanden binnen, maar dát mocht wel.

SCHRAUWEN «Mensen wilden liever hun leven riskeren in een pandemie dan nog een dag langer racisme te moeten ondergaan. Ik denk niet dat we de coronasituatie verergerd hebben, en dat hebben de cijfers achteraf ook bewezen. We hebben na afloop véél positieve reacties gekregen, er waren zelfs mensen die zeiden: ‘Ik wil verdorie óók eens trots met een Vlaamse vlag zwaaien zonder als racist bekeken te worden.’ Mensen van allerlei strekkingen zijn het kotsbeu om te leven in een land dat bekendstaat als intolerant.

»Belgen hebben de gewoonte om bij ongemakkelijke boodschappen de lamp uit te draaien en in een hoekje te wachten tot de storm voorbij is. Maar net als Anuna De Wever zijn we dezelfde boodschap blijven herhalen, tót er iets bleef hangen. Zo hebben we de bubbels van duizenden mensen doorgeprikt. Voor het eerst móést je wel luisteren, want onze stem en boodschap waren te sterk.»

HUMO In onze ecologie-enquête van vorig jaar gaven heel wat Vlamingen aan dat ze het klimaatthema beu raakten door de alomtegenwoordigheid van Anuna. Dat lijkt nu ook te gebeuren met corona en Marc Van Ranst: ben je niet bang dat jullie boodschap hetzelfde lot beschoren is?

SCHRAUWEN «Dat zal voor sommige mensen inderdaad zo zijn, omdat we ons leven zo kunnen organiseren dat we niemand meer tegenkomen die we niet wíllen tegenkomen. Op sociale media krijg je telkens dezelfde boodschappen en informatie voorgeschoteld. Daar ligt het probleem, maar van die informatiestroom kunnen we ook onze sterkte maken. Ineens wordt er consequent tegen je gezegd: ‘Wat jij dacht, klopt niet. Leer er meer over, want je bent mogelijk deel van het probleem.’ We tonen mensen dat ze in een visbokaal leven terwijl er verderop een oceaan ligt. Dat is niet leuk, maar wel noodzakelijk.

»Met onze organisatie hebben we een tour gemaakt langs verschillende steden om te spreken over de sporen van de geschiedenis in de openbare ruimte. De mensen waren telkens verbaasd over ons pragmatisme. We trilden niet van woede, nee: ‘Pas dit beeld aan, zet er een bordje bij, of kies een nieuw standbeeld – desnoods van koning Filip, want die mens heeft er nog geen.’ (lacht) In Wilrijk staat op een plein nog een beeld van een knielende Congolees onder de voet van een pater. Heel bizar. Als daar een Nigeriaanse handelsdelegatie van de bus stapt, kun je dat niet uitleggen. Wij pleiten niet voor censuur, maar voor blijvende reflectie. Er moet gewoon iets bewegen.

»Dat geldt ook voor veel discussies over taal. Neem het woordje ‘blank’. ‘Mensen mogen mij niet zus of zo noemen, want dan voel ik me aangevallen,’ lees je dan op Twitter: (schudt het hoofd) dat is níét de essentie. Het leven is geen ponykamp. Woorden zijn symptomen van een dieperliggend probleem, maar laten we ons niet verliezen in zulke discussies terwijl we de structurele obstakels uit het oog verliezen.»

HUMO Wat staat er nog op jullie wishlist voor 2021, in een ideale wereld?

SCHRAUWEN «We moeten in het onderwijs de stereotypen over bevolkingsgroepen onderuithalen, want die kneden het toekomstbeeld van kinderen. Leerlingen met een buitenlandse achtergrond krijgen al snel twee sporen voorgeschoteld: ofwel naar het BSO en snel werk vinden, ofwel advocaat of dokter worden. Maar je kunt worden wat je wilt, en dat moet nog meer aan bod komen in de handboeken. Of laat mensen van allerlei achtergronden in het middelbaar gastlessen geven: een Poolse wetenschapster, een zwarte cafébaas.

»Voorts mag het systeem van de GAS-boetes de vuilnisbak in. Als er boetes uitgedeeld worden voor overlast, moet je daar een rechter bij halen. Wij zijn niet tegen een lik-op-stukbeleid, maar directe boetes door ambtenaren zetten de deur open voor willekeur. Wij willen ook dat er statistieken bijgehouden worden over wie in aanraking komt met het gerecht en waarom, zodat we eindelijk kunnen discussiëren over de feiten als het over criminaliteit en politie gaat.»

HUMO Wat als blijkt dat 90 procent van de Brusselse diefstallen gebeurt door zwarte tieners?

SCHRAUWEN «Dan wéten we dat tenminste, en dan weten we ook dat er een groter probleem is. We zijn niet bang voor een dieper onderzoek. We pleiten niet voor een etniciteitendatabank, maar we willen kunnen raadplegen hoe vaak een bepaalde agent in een bepaalde buurt boetes heeft uitgeschreven aan bepaalde personen, en waarom. Bij voorkeur in combinatie met een bodycam. Hoe meer cijfers en informatie we hebben over politieoptredens, hoe betekenisvoller onze debatten.»