Belgische gevangenissen zijn duurder dan elders, en toch veel recidive en radicalisering

Een gevangene kost in België zeker 146,50 euro per dag, meer dan in veel buurlanden. Toch zijn onze gevangenissen broeihaarden van radicalisering, ziektekiemen en criminele besmetting. Dat blijkt uit cijfers die De Morgen opvroeg en een rapport van denktank de Vrijdaggroep.

1. Kostprijs

Uit cijfers die De Morgen opvroeg bij het directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen (EPI) van de FOD Justitie blijkt dat de federale overheid in 2017 zo’n 560 miljoen euro uitgaf aan de gevangenissen. Dat is een daling van 22 miljoen euro ten opzichte van 2016. Die daling is onder meer het gevolg van gedaalde werkingskosten, doordat er geen gedetineerden meer worden ondergebracht in het Nederlandse Tilburg.

Ook de gevangenispopulatie is licht gedaald, tot 10.471 gedetineerden. Dat wil zeggen dat in 2017 een gedetineerde 146,50 euro per dag kostte. 3,50 euro minder dan het jaar ervoor, maar nog altijd flink hoger dan in 2014. Toen ging het in België om 140 euro per dag.

'113 gedetineerden per 100.000 inwoners telt België, tegenover 98,3 in Frankrijk en 53 in Nederland'

De kostprijs ligt hoger dan in Frankrijk (102 euro), Groot-Brittannië (115 euro) en Duitsland (129 euro), maar lager dan in Nederland (250 euro). Voor de duidelijkheid: het gaat hier om cijfers uit 2016. “De kostprijs in België is echter een onderschatting, want in tegenstelling tot het buitenland zijn bij ons de ondersteuningsmaatregelen voor gevangenen een gemeenschapsbevoegdheid en die zitten dus niet in dat bedrag”, zegt Audrey Hanard van de Vrijdaggroep.

Met 35 gevangenissen en penitentiaire centra heeft België bovendien het grootste aantal gevangenisinstellingen per vierkante kilometer van heel Europa. De opsluitingsgraad ligt in België gevoelig hoger dan in de buurlanden: ons land telt 113 gedetineerden per 100.000 inwoners tegenover 98,3 in Frankrijk, 77,4 in Duitsland en slechts 53 in Nederland.

2. Radicaliseringsfabriek

Het probleem van radicalisering in gevangenissen is gekend, de risico’s ook. Meer dan één gevangene kreeg zijn opleiding tot terrorist in een Belgische cel. Om er enkelen te noemen: Benjamin Herman (aanslag Luik), Mehdi Nemmouche (aanslag Joods Museum), Ibrahim en Khalid El Bakraoui (aanslag 22/03) en Salah Abdeslam (aanslag Parijs).

De Vrijdaggroep noemt de Belgische gevangenis een “radicaliseringsfabriek”. Begin dit jaar had minister van Justitie Geens (CD&V) het over 447 Belgische gedetineerden die bekend staan als geradicaliseerd of geneigd tot radicalisering. De Cel Extremisme (CelEx) volgt 237 van hen. Geens heeft werk gemaakt van een informatiedoorstroming van de CelEx naar het orgaan voor dreigingsanalyse OCAD, met information officers in de gevangenis.

'447 Belgische gedetineerden staan bekend als geradicaliseerd of neiging tot radicalisering'

“Ook de geradicaliseerde gedetineerden zullen op een dag de gevangenis verlaten”, schrijft de Vrijdaggroep in haar rapport. “Helaas zullen ze op dat moment vaak veel gevaarlijker voor de maatschappij zijn dan ze vóór hun opsluiting waren.” Volgens de Vrijdaggroep is er een reëel gevaar van besmetting van radicale ideeën, dat terug te brengen is tot de leefomstandigheden in de cel en een gebrek aan begeleiding.

“Door overbevolking zitten gevangenen ook fysiek gewoon te dicht bij elkaar”, zegt Audrey Hanard. “Het is bewezen dat ze vooral gevoelig zijn voor radicalisering in het begin van hun detentie, omdat ze dan erg kwetsbaar zijn en nog niet aangepast aan hun nieuwe leefomgeving. Bovendien zijn ze gevoeliger voor radicaal gedachtegoed als ze niet een bepaald minimum aan voorzieningen hebben. ”

3. Hiv en hepatitis C

Overbevolking in de gevangenissen zorgt er volgens de Vrijdaggroep voor dat drugs gemakkelijker binnen te smokkelen zijn, en die zorgen dan weer voor de verspreiding van infectieziekten zoals hiv of hepatitis C binnen de muren. Ook het Federaal Kenniscentrum voor de Gezond­heidszorg noemde de toestand op het vlak van infectieziekten en drugsmisbruik in de gevangenissen alarmerend voor de volksgezondheid.

Een drugsgebruiker die in de gevangenis komt, gaat meteen cold turkey. Maar drugsgebruik stopt niet zomaar bij de aankomst in de cel. Integendeel, het neemt er juist toe. “Naar schatting 33 procent van de gedetineerden belandt in de gevangenis als gebruiker en 50 procent wordt in de gevangenis polytoxicomaan (verslaafd aan meerdere verdovende middelen, BST)”, schrijft de Vrijdaggroep op basis van een studie uit 2016.

'‘Naar schatting 33 procent van de gedetineerden belandt in de gevangenis als gebruiker en 50 procent wordt in de gevangenis polytoxicomaan’' Rapport van de Vrijdaggroep

Voorts ligt het risico op tuberculose, een ziekte die intrinsiek gelinkt is aan armoede en slechte huisvesting, in de gevangenis tien keer hoger. De Vrijdaggroep pleit ervoor dat het medisch dossier meegaat met de gedetineerde wanneer hij vrijkomt. Dat is nu niet zo. “Er is met andere woorden geen medische opvolging en patiënten keren terug in de maatschappij zonder dat we hun medische voorgeschiedenis kennen.” Al is er al gedeeltelijke vooruitgang sinds de zorg voor geïnterneerden naar de FOD Volksgezondheid werd overgeheveld en er extra budget is vrijgemaakt door Volks­gezondheid.

4. Recidive

De oplossingen voor de drie bovenstaande problemen, ziet de Vrijdaggroep niet in het bouwen van extra capaciteit, maar vooral in het werken op een vierde probleem: de recidive. De meest recente studie daarnaar dateert uit 2015. Het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie bekeek toen de dossiers van iedereen die in het jaar 1995 is veroordeeld. Zo’n 57 procent had intussen een nieuwe veroordeling. 70 procent van de recidivisten waren in feite multirecidivisten, mensen die zeker twee nieuwe veroordelingen hadden opgelopen.

De Vrijdaggroep stelt voor vooral die recidive terug te brengen, in het belang van zowel de samenleving als de situatie in de gevangenissen. “Er zijn programma’s die bewijzen dat ze de recidive met 14 procent kunnen doen dalen, waardoor een investering daarin zich terugverdient”, zegt Hanard.

undefined

Een dergelijk programma is ‘Redeneren & Rehabiliteren’, een Canadese therapie die bestaat uit gedragscoaching. Die kost geld, maar de kostenbesparing doordat een aantal gedetineerden niet weer in de gevangenis belanden, zou neerkomen op een nettowinst van 46.000 euro per 100 behandelde gedetineerden.

Ook het Nederlandse ‘Terugdringen Recidive’-traject vindt de Vrijdaggroep een voorbeeld. Het kabinet van minister van Welzijn Jo Vandeurzen (CD&V) stelt dat het Nederlandse project sterk lijkt op het strategisch plan in Vlaanderen. Dat moet de gevangenissen voorzien van een aanbod met twee doelstellingen: detentieschade vermijden en re-integratie voorbereiden. Vlaanderen trekt hiervoor circa 13.500.00 euro uit.

De Vrijdaggroep stelt het rapport ‘Onze gevangenissen, een gevaar voor elk van ons’ vanavond voor, samen met een theaterstuk over de thematiek, in Theaterzaal Scarabaeus in Schaarbeek.