Blake Bailey verschaft in zijn Philip Roth-biografie veel particuliere inzichten die bijblijven

Wat Philip Roth (1933-2018) ervan vond dat Bob Dylan in 2016 de Nobelprijs voor de Literatuur had gewonnen? ‘Prima,’ zei de Amerikaanse schrijver, toen 83, ‘maar ik hoop dat de prijs volgend jaar naar Peter, Paul and Mary gaat.’ Hij was geestig, slechts één van de redenen waarom hij tot de grootste Engelstalige schrijvers van zijn tijd behoorde, en met hem vonden vele van zijn lezers dat de auteur van ‘Het contraleven’, ‘Sabbaths theater’ en ‘Amerikaanse pastorale’ de Nobelprijs verdiende. Dat hij die prijs nooit heeft gekregen, weet Roth zelf aan zijn imago van vrouwenhater dat hij met de jaren had gekregen, en dan vooral in het jaar 1996, waarin zijn ex-vrouw Claire Bloom in haar memoires een bijzonder onsmakelijk portret van Roth neerzette. Zijn huwelijk met Bloom was, aldus Roths biograaf Blake Bailey, één van de twee vergissingen die hij nooit te boven is gekomen. De andere was z’n eerste huwelijk, waarin hij door een getroebleerde vrouw was gelokt doordat ze een zwangerschap fakete.

Er was Philip Roth na de memoires van Bloom veel aan gelegen haar laster, zoals hij dat zag, te weerleggen. Hij deed dat met een roman, ‘Ik was getrouwd met een communist’, en met een gedetailleerd verweerschrift, dat hij niet heeft gepubliceerd, maar wel aan zijn biograaf kon bezorgen. Die biograaf heeft hij zelf gezocht. Vele jaren was Ross Miller, neef van Arthur Miller, zijn keuze, tot hij die als een onbetrouwbare roddelaar aan de kant schoof. Vervolgens genoot Virginia Woolf-biografe Hermione Lee zijn voorkeur, maar die had wat anders omhanden. En dus werd het Blake Bailey, die al een biografie van John Cheever achter de rug had.

Pakken materiaal kreeg ‘de biograaf’– zoals Bailey zichzelf in zijn boek noemt – aangereikt door Roth, die ook in lange gesprekken verduidelijkte hoe men zijn leven diende te interpreteren. Hoe hun samenwerking verliep, aldus Bailey, daarover zal hij later misschien meer schrijven. Dat had hij beter meteen gedaan, ter verheldering van wat we in zijn biografie te lezen krijgen. Is het bijvoorbeeld op aandringen van Roth dat veel geliefden geen naam krijgen, of een pseudoniem? En dan hebben we het niet over een reeksje onenightstands, maar over ene Kaysie Wimberly, de enige vrouw met wie Roth zelf had willen trouwen, of Inga Larsen – achttien jaar lang ‘een extraatje bij mijn huwelijkse bestaan, dat ik anders niet zou hebben volgehouden’. Bailey (die vorige week door oud-leerlingen is beschuldigd van seksueel wangedrag, red.) weet zich overigens best staande te houden in het mijnenveld dat uitgelegd werd in de oorlog om de reputatie van de schrijver. Hij stelt zich niet fanatiek op aan de kant van Roth, maar de wedstrijd Roth-Bloom gaat zijn biografie wel erg domineren.

Bailey doet ook veel dingen goed, daar niet van. Hij is interessant als hij Philip Roths werk in het algemeen karakteriseert: een resoluut ongeremde poging om alle maatschappelijke clichés in een lachmachine te vermorzelen. En hij geeft vele particuliere inzichten die bijblijven: Roth is ook de man die na een bezoek aan het huis van Anne Frank moet kotsen op zijn hotelkamer, de man die als een kind kon huilen bij lichamelijke pijn (en die had hij veel), de man die ongelofelijk gul was voor vrienden. Gul ook voor zichzelf: om zijn rust te garanderen in zijn New Yorkse appartement kocht hij drie aangrenzende flats op. Het weze Bailey vergeven dat het portret van sommige vrouwen met wie Roth jarenlange vaste relaties had flou blijft, ze waren gewoon met te veel. En het is ongelofelijk hoeveel vrienden hij had, ook in het buitenland: Milan Kundera, Alain Finkielkraut, Zadie Smith… Voor wie wil weten hoe het precies zat tussen hem en Ava Gardner, Jackie Kennedy, Mia Farrow en Nicole Kidman: het boek heeft een register.

Wat zullen we nog onthouden van Philip Roth? Zijn uitspraak: ‘Haat me om wat ik ben, niet om wat ik niet ben.’