Bloedplasma als medicijn? ‘Het is zó jammer dat de Amerikanen het middel nu al gaan gebruiken’

Of bloedplasma met antistoffen van genezen patiënten anderen kan beschermen tegen het coronavirus, is nog onduidelijk. Toch wordt het middel in Amerikaanse ziekenhuizen al volop gebruikt. België en Europa zijn voorzichtiger. Hoe zit dat nu precies?

Hoe wordt bloedplasma gebruikt?

De gedachte achter de werking is dat patiënten doordat ze antistoffen toegediend krijgen, het virus sneller uitschakelen. Die antistoffen hebben een tijdelijk effect. Er zijn twee toepassingen. Ten eerste is er het ‘convalescent’ plasma. Daarbij wordt bloed van genezen coronapatiënten rechtstreeks toegediend aan mensen die besmet zijn met het virus. Ten tweede is er de variant waarbij bloed van meerdere genezen patiënten wordt samengevoegd en bewerkt tot een geneesmiddel. Nieuw is het concept niet: bij andere ziekten wordt deze toepassing al meer dan een eeuw gebruikt.

Waar wachten we op? Invoeren maar?

Hold your horses. Dat de methode kán werken, wil nog niet zeggen dat ze ook bij corona werkt. Sterker nog: ook over de werking bij andere infecties bestaat discussie. Bart Rijnders, internist-infectioloog bij het Erasmus MC, noemt het bewijs ‘zeer pover’. ‘Bij geen enkele andere infectie is het nut van plasma als behandeling echt bewezen. Er zijn wel kleine studies geweest die suggereren dat het werkt, maar echt bewijs is er niet. Niet voor andere SARS-varianten, niet voor influenza.’

Wereldwijd wordt nu onderzocht en getest om te kijken of de werking voor corona wel bewezen kan worden. Is dat geen wensdenken? ‘Wensdenken doe je eigenlijk altijd met een aandoening waar nog geen behandeling voor bestaat. En het voordeel van plasma is dat het heel snel beschikbaar kan zijn, als het werkt.’

Microbioloog Hans Zaaijer denkt dat preventieve behandeling met een geneesmiddel op basis van plasma kansrijk is. Het effect dáárvan is onomstotelijk bewezen bij andere virusinfecties, stelt hij, bijvoorbeeld bij hepatitis A en B en waterpokken.

In Amerika is het bewijs ook bij corona al geleverd, toch?

Die indruk ontstond even, ja. President Donald Trump zei ‘great things’ te hebben gehoord over plasma, en ziet er een belangrijk middel in in de strijd tegen corona. Trumps positieve woorden komen niet uit de lucht vallen. Een studie van de Amerikaanse Mayo Clinic brengt bemoedigende resultaten, zeker in een vroeg stadium van de ziekte en met een grote hoeveelheid antistoffen.

Mede op basis van deze studie heeft de Amerikaanse toezichthouder FDA de deur opengezet voor het gebruik van convalescent plasma (een-op-eentoediening) in ziekenhuizen. Volgens de toezichthouder zijn de tot nu toe bekende voordelen van de methode groter dan de risico’s, en zijn er onvoldoende goede alternatieven om corona te behandelen. Talloze Amerikaanse ziekenhuizen zijn al overstag gegaan.

Werd daar geen kritiek op geleverd?

Zeker weten. Eerder onderzoek leverde geen onomstotelijk bewijs voor de werking van plasma tegen corona. Ook op de studie van Mayo Clinic is de nodige kritiek. Er was geen controlegroep met mensen die bijvoorbeeld een placebo kregen toegediend, wat bij klinisch onderzoek gebruikelijk is. Daarom is het moeilijk de resultaten van het onderzoek goed te interpreteren, zeggen critici.

Rijnders deelt de scepsis. ‘De werking van bloedplasma is met deze studie niet aangetoond. Het is zó jammer dat de Amerikanen het middel nu al gaan gebruiken, zonder het bijbehorende bewijs te leveren. Dat bemoeilijkt verder onderzoek. Patiënten zullen minder geneigd zijn aan wetenschappelijke studies mee te doen. Waarom zouden ze het risico nemen een placebo te krijgen, als de toezichthouder het geneesmiddel dat ertegenover staat al heeft goedgekeurd?’

Hoe doen we het in Europa met plasma en corona?

In Europa staat plasma nog niet op de lijst van goedgekeurde medicijnen. Wel wordt er volop getest en geprobeerd. Het fanatisme bij onderzoekers is te verklaren. Zolang er geen vaccin is, kan een werkend plasmamedicijn levens redden. Dagelijks sterven wereldwijd bijna 10.000 mensen aan het coronavirus.

In Nederland werd een studie begin juli voortijdig afgebroken. Voorlopige conclusie: het helpt niet of amper om ernstig zieke patiënten antistoffen toe te dienen. Voor Hans Zaaijer, hoogleraar microbiologie en actief voor bloedbank Sanquin, is dat geen echte verrassing. ‘Er zijn weinig voorbeelden van gevorderde virusinfecties die je nog kunt tegenhouden door antistoffen toe te dienen.’

Loopt de weg van het plasma daarmee dood?

Dat niet. Het idee is om de focus van de onderzoeken te verleggen. Rijnders bereidt samen met andere onderzoekers en bloedbank Sanquin een studie voor waarin patiënten uit risicogroepen bij wie net Covid-19 is vastgesteld, plasma met antistoffen krijgen toegediend. Doel is uit te vinden of dit de kans verkleint dat zij in het ziekenhuis belanden, of erger. Als dat inderdaad het geval is, kan bloedplasma doelgericht worden ingezet om ziekenhuizen tijdens een mogelijke tweede golf te ontzien.

Zaaijer is optimistisch gestemd. ‘Het mooie is dat het concentraat met antistoffen an sich al een geregistreerd en toegelaten geneesmiddel is. Het verschil is dat we het nu niet uit plasma van willekeurige donors maken, maar uit plasma van donors die antistoffen hebben tegen het coronavirus.’

Bij Sanquin wordt ook meegedacht over concrete toepassingen. ‘Je kunt overwegen het geneesmiddel preventief toe te dienen aan bewoners en personeel van verpleeghuizen, wanneer daar een besmetting geconstateerd is. Op die manier zou je verdere besmettingen kunnen voorkomen.’

Ook wordt gedacht aan mensen die geen goed werkend immuunsysteem meer hebben, zoals nierpatiënten en mensen die een chemobehandeling ondergaan. Zaaijer: ‘Hun lichaam is echt niet meer in staat om antistoffen aan te maken. Bij hen maakt toediening van plasma veel verschil.’

(AD)