Brittany Kaiser werd klokkenluider van Cambridge Analytica: 'De kiezer wordt belazerd waar hij bij staat'

Nogal naïef stapte Brittany Kaiser (34) aan boord bij misschien wel de meest effectieve politieke manipulatiemachine ter wereld: databedrijf Cambridge Analytica. Ze vertrok, nu is ze klokkenluider: ‘Psychologische oorlogsvoering wordt gebruikt om stemmen te winnen.’

Voor de liefhebbers van een happy end wordt dit een vervelend verhaal. Een stuk vol waarschuwingen over sinistere verkiezingscampagnes, toenemende digitale laster en geavanceerde propaganda. Maar toch moet het verteld worden, vindt Brittany Kaiser, voormalig directeur programmaontwikkeling bij Cambridge Analytica (CA). ‘Het wordt nog angstaanjagender dan het was. Het is een gigantisch probleem’, zegt ze telefonisch vanaf haar vakantieadres in Zwitserland.

Met de Amerikaanse presidentsverkiezingen voor de deur moeten kiezers wat haar betreft echt weten wat er allemaal wordt geprobeerd om hun gunst te veroveren: het 'wapenarsenaal' bestaat uit een bult gegevens, precieze psychologische profielen en een mediacampagne op maat. Nieuwe documenten die Kaiser onlangs onthulde, tonen volgens een propagandaonderzoeker uit New York aan dat campagneteams bereid zijn om 'te experimenteren' met kwetsbare kiezers, door manipulatieve en angstverwekkende berichten te plaatsen. Een werkwijze die allesbehalve dood en begraven is na de neergang van Cambridge Analytica, stelt Kaiser: ‘Ik was al tamelijk depressief over wat ik aan nepnieuws en negatieve campagne gezien heb tot dusver, en het wordt alleen maar erger richting de verkiezingen in de VS in november.’

Kaiser kan het weten. Jarenlang zat ze in de machinekamer van het databedrijf dat kiezers bestookte met hulp van onder meer (illegaal) geoogste Facebookdata van 87 miljoen gebruikers. Facebookgebruikers die spelletjes speelden of onschuldige quizjes invulden, gaven veelal onbewust hun vrienden, likes en interesses weg. Databedrijven maakten met een mix aan gegevens heel specifieke profielen; een goudmijn voor bedrijven en politici.

Kasier «Ze kunnen vervolgens doelgericht te werk gaan, twijfelaars overhalen. Mensen in de ene psychologische categorie krijgen filmpjes en advertenties te zien van de kandidaat die als een sterke leider waakt over onze families, op de achtergrond kinderen op een zonnige grasveld. Maar kiezers die bijvoorbeeld in de categorie 'neuroten' passen, krijgen een zwart-witvideo te zien met grote witte vlaggen rond Amerikaanse monumenten, alsof we ons land overgeven, met duistere muziek eronder. Het is propaganda, psychologische oorlogsvoering. En het houdt niet op. De mensen die erin investeren, zijn nog actief. Er zijn honderden bedrijven die hetzelfde doen, alleen kent het publiek hen nog niet.»

Cambridge Analytica was betrokken bij het Leave-kamp in de brexitstrijd en hielp Trump mede in het zadel in 2016, maar na onthullingen over het dataschandaal rond Facebook was het snel klaar: het bedrijf ging failliet. Kaiser, ooit overtuigd Obama-aanhanger, startte in 2015 bij CA en vertrok in 2018, gedesillusioneerd na haar jarenlange bondgenootschap met 'de duivel'. Ze werd klokkenluider, verscheen voor een parlementaire onderzoekscommissie, schreef een boek over Cambridge's foute praktijken (De Datadictatuur) en figureerde in de Netflix-documentaire The Great Hack. Ook onthult ze sinds de jaarwisseling in etappes nog eens duizenden nieuwe interne documenten die volgens haar laten zien hoe het databedrijf zich wereldwijd mengde in (verkiezings)campagnes. Dossiers over Brazilië, Kenia en Maleisië staan inmiddels online.

- ‘De Datadictatuur’ leest als één grote aanklacht. Hoe kon je daar als Obama-aanhanger dan gaan werken?

Kasier «k heb er enorme spijt van. Vooral omdat ik heb onderschat welke bedreiging voor de democratie het is als gegevens van mensen op zo'n manier gebruikt worden. Maar ik had daarvoor nog nooit een serieus betaalde baan gehad, mijn familie was door de kredietcrisis flink geraakt, en ik dacht ook: het is geen big deal als we voor iemand als Trump werken, hij heeft geen kans, gaat nooit winnen.»

- Wel dus. Hoe werkt zo'n databedrijf?

Kasier «Cambridge Analytica combineert psychologie en datawetenschap met communicatie. Ze verzamelen zoveel mogelijk informatie over jou zodat ze weten hoe ze je kunnen overtuigen. Dat kan gebruikt worden voor heel nobele zaken, bijvoorbeeld om gezondheidscampagnes te runnen.»

- Maar dat is niet wat Cambridge deed.

Kasier «Nee, je kunt het ook inzetten om de democratie te ondermijnen. En dat gebeurt. Het is belangrijk dat de wereld dit weet, ik ben blij als ik een beetje licht kan laten schijnen op die donkere plekken.»

In haar boek beschrijft Kaiser een pitch van Cambridge-topman Alexander Nix. In een sessie met potentiële klanten legt hij vol bravoure uit wat er misgaat bij klassieke politieke campagnes. Zijn voorbeeld: als je meer Coca-Cola wil verkopen in een bioscoop moet je niet overal frisdrank in de schappen zetten, nee: je moet ervoor zorgen dat het publiek dorst krijgt. Dus draai je de thermostaat omhoog, zodat mensen het warm krijgen en wel moeten drinken. De parallel met de politieke campagnes: kandidaten werf je niet met kreten als 'stem op mij omdat...' Effectiever is het om kiezers met allerlei berichten over gevoelige onderwerpen tot een emotioneel kookpunt te brengen, zodat ze overstag gaan.

- Je schrijft dat je pas later echt besefte hoe Cambridge Analytica hielp bij de Trump-campagne. Wat shockeerde je het meest?

Kasier «Twijfelaars kregen filmpjes te zien met totaal uit hun verband gerukte citaten. En kiezers werden soms overgehaald om niet te gaan stemmen. Dat is strafbaar! Kijk: er zijn mensen die nooit op Trump zullen stemmen. Die kiezer ga je nooit voor je winnen, maar je kunt wèl proberen hem te overtuigen van het feit dat hij ook niet op Hillary moet stemmen.

»De tactieken komen rechtstreeks uit de militaire handboeken voor psychologische oorlogsvoering, stelt Kaiser. ,,Met taalgebruik en beelden kan je mensen emotioneel verbinden aan een kandidaat. Dat is propaganda, mensen moeten beseffen dat zulke manipulatie echt als wapen wordt ingezet.'' Het Trump-team was er bedreven in: ,,Hillary plaatste slechts tienduizenden advertenties, Trump had er meer dan een miljoen. Daarom zitten Democraten nu met een dilemma: maken ze wel een kans als ze geen gebruik maken van vergelijkbare tactieken?»

- Wat gaan we de komende jaren zien?

Kasier «Er zijn veel bedrijven die het succes van Cambridge Analytica willen kopiëren, grote techbedrijven als Facebook staan nog altijd microtargeting toe, ze pakken politici niet aan die desinformatie verspreiden.»

- Wat moet er dan gebeuren?

Kasier «Strengere wetgeving. Desinformatie en lastercampagnes moeten van social media worden geweerd. We moeten inzichtelijk maken wie de financiers zijn van zulke databedrijven, hoe gegevens verzameld worden. Facebook mag die gegevenslekken nu gedicht hebben, de oudere datasets zwerven nog rond, en zijn heus nog van waarde. En mensen die misleiden moeten vervolgd worden. Maar wij burgers moeten ook begrijpen dat we doelwit zijn, daarom help ik bij deze digitale educatie. Zodat we leren om desinformatie te spotten, te negeren zelfs. Het is nodig, geloof me.»

- Welke les trek je zelf?

Kasier «Ik heb er spijt van dat ik niet eerder aan de bel heb getrokken. Inmiddels bekijk ik veel beter met wie ik in zee ga. Ik ging uit van ieders goede bedoelingen, maar blijkbaar kan dat niet. Dus dat is mijn les. En net als al die kiezers ben ik ook misleid. Ik had ambities, had het geld nodig. Dus raakte ik betrokken bij deze zaak. Het kan iedereen overkomen.»

© AD