Bullshitjobs: 75% van de beroepsbevolking produceert niets tastbaars

‘Vertel het niet aan mijn baas, maar eigenlijk heb ik maar twee uur per dag nodig om mijn werk klaar te krijgen. Voor de rest hou ik me bezig met Facebook en het invullen van sudoku’s.’ Herkent u zich in deze uitspraak? Dan hoeft u zich niet te schamen. Volgens de beroemde antropoloog David Graeber vinden steeds meer mensen hun job gedeeltelijk of compleet overbodig. Maak kennis met de bullshitjobs.

'Managers die willen aantonen dat hun baan wél nut heeft, geven hun team extra werk: zinloze verslagen schrijven'

Honderd jaar geleden wist je perfect waar een job voor stond. Een mijnwerker boorde naar steenkool, een landbouwer verbouwde gewassen. Vandaag hebben we executive managers, business consultants en B2B marketeers, mensen van wie we totaal geen idee hebben waar ze mee bezig zijn. De ronkende titels op hun naamkaartjes scheppen hoge verwachtingen, maar hun dagelijkse activiteiten zijn vaak ontnuchterend: als ze niet bezig zijn de laatste Netflix-reeks te downloaden, bereiden ze het zoveelste motivatieseminarie in de Ardennen voor of werken ze aan powerpointpresentaties die niemand interesseren. Overdrijven we? David Graeber, professor aan de London School of Economics, denkt alvast van niet. Hij vogelde uit dat slechts 25 procent van de beroepsbevolking iets tastbaars produceert. Bij de rest is het doel van de arbeid nogal flou. Ze vergaderen, plannen, rapporteren en structureren. Of plannen de structureringen. Hun activiteiten staan mijlenver van het reële productieproces van goederen en diensten. Volgens Graeber hebben ze bullshitjobs.

David Graeber «In een wereld zonder leerkrachten of dokwerkers zouden we snel in de problemen geraken, maar het valt te betwijfelen of de mensheid zou lijden onder het verdwijnen van telemarketeers, verzekeringsexperts en bedrijfsrevisoren. Neem nu bedrijfsadvocaten: die zijn er enkel omdat een ander bedrijf er één heeft. Het is zoals het leger: als één land beslist om militairen in te schakelen, moet de rest volgen, maar eigenlijk zijn ze niet nodig. Een tweede categorie jobs die overbodig is, zijn de pro-formaknechten. Die bestaan enkel omdat ze iemand anders belangrijk moeten doen lijken. Ik heb het over receptionistes die één telefoontje per dag opnemen, of secretaresses wier enige taak erin bestaat de spam uit de mailbox van hun baas te filteren.»

In het middenkader situeert zich volgens Graeber de ergerlijkste bullshitjob-categorie: de task managers.

Graeber «Task managers zijn aangesteld om ervoor te zorgen dat hun teamleden werken, terwijl die mensen dat al uit zichzelf doen. Dus gaan ze de rest maar infecteren met hun bullshit: omdat de manager wil aantonen dat z’n baan wél nut heeft, gaat hij z’n teamleden extra werk geven. Vaak moeten die mensen zinloze verslagen en rapporten schrijven.»

Langharige nietsnutten

Bullshitjobs zijn volgens Graeber het gevolg van het níét realiseren van de voorspelling van de beroemde econoom John Maynard Keynes. Die beweerde in 1930 dat op het eind van de 20ste eeuw een 15-urenwerkweek voldoende zou zijn om in al onze materiële behoeftes te voorzien. De technologische vooruitgang zou het productieproces versnellen, waardoor we, in plaats van een weekend, maar liefst vijf dagen in onze hangmat konden liggen.

Graeber «Keynes had gelijk: met de technologie die we tot onze beschikking hebben, volstaat vijftien uur om alles te produceren. Dat dat niet gebeurt, ligt aan de manier waarop de technologie wordt aangewend. Productieprocessen worden zodanig georganiseerd dat ze ons net méér doen werken.

»Dit druist in tegen de basisprincipes van onze Westerse economie, waarbij het de bedoeling is om tegen zo’n laag mogelijke loonkost maximale winst te maken. In socialistische of communistische regimes haalt de bureaucratie het weleens van de efficiëntie, maar in een kapitalistisch systeem is dat uit den boze. Er is dus iets anders aan de hand.»

Graeber zijn frank viel toen hij de technologische vooruitgang van de voorbije vijftig jaar bestudeerde. In het midden van vorige eeuw werden nog nuttige zaken als de wasmachine, de pil en de koelkast uitgevonden, nu ontwikkelen de bollebozen van Harvard logaritmes die je consumentengedrag voorspellen aan de hand van je Facebook-wall. Graeber is dan ook ontgoocheld in de resultaten van de technologische vooruitgang.

Graeber «Waarom hebben we nog geen vliegende auto’s om files te vermijden? En waarom doen androïden ons werk niet? Innovatie dient niet om mensen een gemakkelijker leven te bezorgen. Er is nog steeds geen medicijn om kanker te genezen. De grote succesnummers van de pillenindustrie zijn rilatine, prozac en Zoloft: medicijnen die ervoor zorgen dat we in een prestatiegerichte maatschappij niet compleet kierewiet draaien.»

Volgens Graeber is dat het gevolg van manipulaties door de heersende klasse in de jaren 60. Toen de flowerpower voet aan de grond kreeg, zijn politici in een kramp geschoten. Men had geen zin in een samenleving van rondlummelende, joints rokende hippies, en dat heeft de technologische ontwikkeling in een bepaalde richting gestuurd.

Graeber «De teneur was: ‘Als we alle arbeiders door robots gaan vervangen, dan creëren we werklozen en zullen er nog meer van die langharige nietsnutten rondlopen.’ Of nog: ‘Als je niet werkt, ben je een parasiet en verdien je geen goed leven.’ Die moraal geldt trouwens nog steeds. Niet wat we met werk realiseren is belangrijk, maar het werken an sich. Daardoor zijn bullshitjobs ontstaan.»

Onzin!

Graeber wil de bullshitjobs de schop op, maar dan zullen veel mensen wel hun inkomen verliezen. De oplossing zit echter in zijn achterzak: het gewaarborgd basisinkomen. We toetsten zijn theorie af bij twee economen.

Ivan Van de Cloot «Graeber lijdt aan een elitair en verouderd wereldbeeld. Hij wil dat mensen meer vrije tijd hebben, maar de mensen maken hun keuzes zelf. Het interesseert hen niet om elke dag naar de opera te gaan of om als een kluizenaar te leven. Veel mensen willen hard werken om die tweede auto of nieuwe keuken te kunnen betalen. Graeber gaat er ook vanuit dat we in een perfecte wereld leven, maar mensen zijn niet onfeilbaar. Ze maken fouten en belazeren elkaar, dus is er nood aan advocaten, bedrijfsrevisoren en gerechtsdeurwaarders. We leven in een maatschappij van vraag en aanbod. En dan geldt maar één ding: follow the money.»

Geert Noels «Niemand is bereid om de factuur voor bullshit te betalen, dus de bullshitjobs worden er vanzelf uitgefilterd. Tenzij je die kunstmatig in leven houdt. Volgens mij situeren bullshitjobs zich vooral in wat ik zombiebedrijven noem: bedrijven die geen winst meer maken, maar door subsidies of lage rentes toch niet uit de markt geknikkerd worden. Ik denk dan aan sommige banken en overheidsinstellingen waar de bureaucratie nog steeds welig tiert. Mochten Amazon of Google een bank beginnen, dan zou het er een pak efficiënter aan toegaan. De toename van bullshitjobs is wellicht de reden waarom de productiviteit al jaren niet meer stijgt, ondanks de technologische vooruitgang.

»Maar ik vraag me ook af of het niet wenselijk is dat we als werknemer wat marge hebben. Stel je eens voor dat je een hele week full force moet werken: zelfs machines doen dat niet. Mensen met bullshitjobs – ik noem ze liever jobs met ruis of lucht op – blijven in het productieproces zitten, en dat lijkt me nog altijd beter dan werkloos zijn. Zolang de lucht niet te fors gebakken of gesubsidieerd is, kan ik ermee leven. Liever bullshitjobs dan bullshit-basisinkomens.»