‘Burn-outprof’ Elke Van Hoof verdiende honderdduizenden euro’s zonder academisch bewijs: ‘Ze dreigde psychologen te dagvaarden nadat ze kritiek hadden geuit’

Uitpakken met straffe beweringen, zonder die te staven in wetenschappelijke artikels. Maar in tussentijd wel commercieel profiteren van de media-aandacht. Er zit een duidelijk patroon in wat VUB-professor Elke Van Hoof de afgelopen jaren deed, blijkt uit onderzoek van De Morgen.

Op 12 mei 2015 zorgde professor psychologie Elke Van Hoof voor een primeur. Ze organiseerde aan de VUB het eerste wetenschappelijke congres over hoogsensitiviteit in ons land. Hoogsensitiviteit is een persoonlijkheidskenmerk dat zoveel betekent als gevoeliger zijn voor de prikkels uit je omgeving. Volgens de Amerikaanse psycholoog Elaine Aron, die de term in 1996 lanceerde, kan 15 tot 20 procent van de bevolking als hoogsensitief omschreven worden. Toch was er lange tijd weinig wetenschappelijke aandacht voor.

Dat moest veranderen, vond Van Hoof. Voor de conferentie haalde ze onderzoekers van over heel de wereld, onder wie Elaine Aron, naar België. En, zo staat te lezen op de toenmalige aankondiging van de VUB, op de conferentie zou ze de resultaten van haar eigen grootschalige onderzoek delen. In de dagen rondom de conferentie verschijnt Van Hoof in tal van media om aandacht te vestigen op haar onderzoek naar hoogsensitiviteit. Ze uit daarin ook kritiek op Elaine Aron, de pionier in het vakgebied. Haar onderbouwing zou weinig wetenschappelijk zijn, omdat er volgens Van Hoof maar een kleine groep respondenten bij betrokken was. Zelf benadrukte professor Van Hoof dat haar eigen onderzoek wel is uitgevoerd bij meer dan 1.500 mensen.

Van Hoof stelt ook dat ze op basis van haar eigen onderzoek tot een nieuwe, verengde definitie van hoogsensitiviteit komt. Ze heeft het ook over een waterdichte test voor hoogsensitiviteit die ze aan het opstellen is. Die test zou ze gratis beschikbaar maken voor professionals en onderzoekers, en zou tegen de zomer van dat jaar beschikbaar zijn.

Toch levert een zoektocht op wetenschappelijke databanken als Google Scholar, Pubmed of JStor geen wetenschappelijk, peer reviewed artikel van Elke Van Hoof over dat onderzoek op. In de aankondiging op de website van de VUB over het congres wordt verwezen naar een bevraging op de website veerkrachtigophetwerk.be. Zowel de VUB-aankondiging als de website zijn vandaag verwijderd. Maar een gearchiveerde versie van de website wijst erop dat het VUB-onderzoek dat Van Hoof aankondigde een masterproef was van een student uit de richting klinische psychologie. De masterproef zelf is niet publiek toegankelijk.

‘Een masterproef kan ook niet gelijkgesteld worden aan een artikel dat in een wetenschappelijk tijdschrift verschijnt’, zegt professor Gert Storms (KU Leuven), voorzitter van de Vlaamse Commissie voor Wetenschappelijke Integriteit. ‘Een wetenschappelijk tijdschrift ondergaat een proces van peerreview door andere, externe wetenschappers, wat bij een masterproef niet het geval is.’

Of dat onderzoek dan ook leidde tot een ‘waterdichte test voor hoogsensitiviteit’ valt tot op heden dan ook niet hard te maken. Het hield Van Hoof niet tegen om zich verder te profileren op het thema. Ze schreef de boeken ‘Hoogsensitief’ en ‘Eerste hulp bij hoogsensitiviteit’. Ook bood ze via haar eigen bedrijf Huis voor Veerkracht opleidingen HSP voor Professionals aan. Volgens Huis voor Veerkracht is het een zesdaagse vorming die de wetenschappelijke onderbouwing rond hoogsensitiviteit meegeeft, tegen een kostprijs van 3.000 euro.

Onderwerp van discussie

De voortvarendheid waarmee Van Hoof uitspraken doet in de media en het onduidelijke onderscheid tussen haar commerciële en academische activiteiten is al langer onderwerp van discussie. Zo bracht De Morgen tijdens de coronacrisis aan het licht dat iedereen die de door haar ontwikkelde zelftest ‘Iedereen OK’ invulde, automatisch doorverwezen werd naar een platform met psychologen van Van Hoof. Ook wie op elke vraag het meest positieve antwoord gaf. De resultaten van de test - die aantoonde dat een kwart van de bevolking met een ‘ziekmakend niveau van stress’ kampte - werden niettemin besproken tijdens overlegorganen.

Als auteur van boeken als ‘Weer aan de slag’ en ‘Eerste hulp bij stress & burn-out’ staat Van Hoof in Vlaanderen al langer bekend als ‘de burn-outprof’. Burn-out is in België een toenemend maatschappelijk probleem. In 2021 bleken nog 485.435 werknemers langdurig thuis te zitten wegens burn-out of depressie. Niet gek dat Van Hoof veel aandacht trok toen ze in 2019 uitpakte met spraakmakende resultaten bij de behandeling van mensen met een burn-out.

Op basis van een analyse van honderd mensen die behandeld werden bij haar privépraktijk Huis voor Veerkracht, bleek dat 70 procent weer aan het werk was na gemiddeld 92 dagen. Dat is dubbel zo snel als als het gemiddelde bij een klassieke behandeling, aldus Van Hoof. Een VUB-professor die als expert op dat thema geldt die zulke uitspraken doet, ondersteund met een persbericht van haar universiteit, dat levert heel wat media-aandacht op. Onder meer De Standaard, Knack, Het Nieuwsblad en ook De Morgen brachten artikels over de nieuwe behandeling.

De behandeling, die de merknaam Insourcing krijgt, is gebaseerd op EMDR-technieken (eye movement desensitization and reprocessing) die bekend zijn uit traumapsychologie. Van Hoof beschreef hoe door haar opgeleide therapeuten de burn-outpatiënten vragen stelden over hun leven, terwijl de patiënten een balletje moesten opgooien of de vingers van de therapeut moesten volgen. Die afleiding zou bevorderend werken.

Hoewel er bij het persbericht geen wetenschappelijk onderzoek toegevoegd wordt, belooft Van Hoof dat dat er snel aankomt. ‘De VUB zal mijn resultaten verder analyseren. Een wetenschappelijk artikel komt er nog voor de zomer aan, en deze maand publiceer ik zelf een white paper op mijn eigen website, op basis van onze analyse van honderd ­behandelde mensen’, zei ze destijds in de media.

De behandeling wekt ook snel politieke interesse. Jan Spooren, toen Kamerlid voor N-VA en nu gouverneur van Vlaams-Brabant, pleitte samen met zijn toenmalige partijgenoot Lorin Parys om bij de volgende legislatuur in te zetten op de spectaculaire behandeling van Van Hoof. Die benadrukte dan ook de maatschappelijke relevantie: haar therapie zou 100.000 euro per werknemer kunnen besparen.

Van Hoof baseerde zich daarvoor op cijfers van sociaal secretariaat Securex, dat berekende dat een afwezige werknemer het bedrijf de eerste maand 1.011 euro per dag kost. Omdat volgens Van Hoof werknemers via de Insourcing-behandeling gemiddeld 97 dagen sneller aan het werk kunnen dan bij andere therapieën, vermenigvuldigt ze dat bedrag met 97 - wat afgerond 100.000 euro oplevert. Alleen slaat Van Hoofs cijfer 97 op het aantal kalenderdagen, terwijl Securex zelf met werkdagen rekent. Ook is het lang niet duidelijk of je de kosten van de eerste maand zomaar kunt doortrekken. In een factcheck oordeelde De Standaard daarom dat de stelling ongefundeerd was. Van Hoof geeft daarin toe dat de berekening ‘met haken en ogen’ aan elkaar hangt. ‘Maar als we met een CEO aan tafel zitten, willen we dit wel onder zijn neus schuiven. De cijfers zijn misschien zwak, maar de cijfers die bedrijven hanteren, zijn dat evenzeer.’

Ook voor de stelling dat de Insourcing-behandeling dubbel zo werkzaam zou zijn als andere therapieën, is tot op heden geen bewijs. Afgaande op de wetenschappelijke databanken leidde het onderzoek bij Huis Van Veerkracht nog niet tot een wetenschappelijk artikel. ‘EMDR heeft zijn nut bewezen bij de behandeling van trauma. Maar bij de behandeling van langdurige stress, zoals bij burn-out, is er voorlopig - ook internationaal - weinig evidentie dat EMDR een nuttige interventie is’, zegt professor arbeidsgeneeskunde Lode Godderis (KU Leuven-IDEWE).

Commercieel kantje

Ook hier lijkt de rol van Hoof als professor aan de VUB niet duidelijk te onderscheiden van haar eigen commerciële activiteiten. Op 6 maart 2017 vraagt Huis voor Veerkracht, een vennootschap van Van Hoof, de domeinnaam reboarding.be aan. In augustus 2018 werd Insourcing als merknaam geregistreerd bij het Bureau voor intellectuele eigendom van de Europese Unie (EUIPO). Daardoor mag alleen het bedrijf van Van Hoof opleidingen in Insourcing in de markt brengen. Op de website reboarding.be, die recent offline is gehaald, konden geïnteresseerden links vinden naar zo’n opleiding, konden hulpzoekenden hulpverleners vinden die de opleiding doorlopen hadden, en konden bedrijven via een tool berekenen hoeveel Insourcing hen kon besparen.

Die activiteiten hebben Van Hoof zeker geen windeieren gelegd. Uit de jaarrekeningen blijkt dat Huis voor Veerkracht in 2021 – de laatst beschikbare cijfers – een omzet haalde van net geen 400.000 euro, en dat er 115.000 euro nettowinst werd geboekt. Mede dankzij al deze zelfstandige activiteiten mag Van Hoof zich een bijna-miljonair noemen. In de managementvennootschap FPJD, die ze samen met haar partner Frank Daerden bestuurt, was het eigen vermogen in 2021 toegenomen tot meer dan 900.000 euro. Daarin zit niet het loon dat Van Hoof als professor aan de VUB kreeg.

Het gebrek aan onderbouwing bij verschillende uitspraken, en die onduidelijke verstrengeling tussen haar academisch werk en haar eigen commerciële activiteiten, roept al langer vragen op bij collega-psychologen en andere academici. Toch durven weinigen er openlijk over spreken. Sommige psychologen geven aan dat Van Hoof telefonisch of per brief dreigde om hen te dagvaarden nadat ze kritiek hadden geuit.

Vorige week bleek dat zeven universitaire medewerkers van Van Hoof een klacht indienden en opstapten omwille van grensoverschrijdend gedrag en toxisch leiderschap. Maar ze stelden zich ook vragen bij haar onderzoeksresultaten en de manier waarop de professor haar onderzoek financiert.

Daarnaast loopt er bij de VUB een klacht over de wetenschappelijke integriteit van professor Van Hoof. ‘Het wetenschappelijke werk van professor Van Hoof wordt op dit moment door de VUB aan een grondig onderzoek onderworpen’, zegt woordvoerder Nathalie ­Vlaemynck. ‘In het belang van een correct en sereen verloop van de lopende interne procedure, kan de VUB hier momenteel niet verder over communiceren.’

Elke Van Hoof zelf is om een reactie gevraagd, maar wenste niet te reageren.

(DM)