Carolien Ottoy: ‘Elke zondagnacht word ik automatisch wakker rond drie uur. Dat is het tijdstip waarop het leefgeld doorgaans gestort wordt’

‘Het gele huisje’: wie in Lede het station uitloopt, ziet de huurwoning van Carolien Ottoy (36) staan. De buitenmuren hebben het opgegeven om het vocht te verhullen, maar binnen regeert warmte. De aanstokers daarvan: Carolien, haar dochters van 14 en 15 en de tijd van het jaar.

CAROLIEN OTTOY «Ik hou van die laatste maand: het samenzijn, de gezelligheid, mensen die hun best doen voor elkaar. Tegelijk is december ook een maand van financiële stress. Elk jaar organiseer ik op kerstavond een etentje voor m’n nicht – ook een alleenstaande moeder met weinig mogelijkheden – en haar dochters. Ik vind het fijn om de gastvrouw te zijn, zie je, ik entertain graag. Alleen mis ik dus de financiële middelen om een onbeperkte entertainer te zijn (lacht). Maar ik maak er elk jaar het beste van. Mijn grote kracht: dat ik heel creatief ben. Ik begin er weken op voorhand aan. De ijstaarten voor het dessert heb ik bijvoorbeeld al in m’n diepvriezertje zitten, samen met nog wat andere dingen. Op die manier spreid ik de kosten over verschillende maanden.

»Wil je het menu horen? Het is geen geheim, hoor. We eten kleine worstenbroodjes als borrelhapje, daarna tomatensoep, en als hoofdgerecht kalkoenfilet met kroketjes en een mix van broccoli en andere groente. (Uit het hoofd) Een zak broccoli van anderhalve kilo kost bij Colruyt 1,15 tot 1,19 euro. Voor het feestmaal mag het iets meer zijn: die speciale broccolimix kost 3,88 euro. In het pakket van de voedselbedeling zaten onlangs trouwens chocoladekoeken. Die heb ik ingevroren: ze worden op kerstdag ons ontbijt.

»Voor mijn moeder – momenteel woont ze hier ook – heb ik al een cadeautje gekocht. Of ik ook aan m’n kinderen en m’n achternichtjes iets kan geven, zal afhangen van mijn financiële situatie op het einde van de maand: blijft er nog iets over? Nu, als het niet kan, zeg ik dat gewoon: ‘Meisjes, het lukt momenteel niet, maar over enkele weken waarschijnlijk wél.’ De dochters van m’n nicht leven in een vergelijkbare situatie, ze begrijpen dat.

»Weet je wat een zegen is? Dat we hier in de streek Sint-Maarten vieren en niet Sinterklaas. Want Sint-Maarten komt op 11 november, en zo kan ik mijn uitgaven toch wat meer spreiden. Ik heb m’n dochters dit jaar elk 20 euro kunnen geven. Hulporganisaties doen trouwens mooie dingen voor kinderen in de eindejaarsperiode, maar dat houdt op zodra ze 12 zijn. Dat vind ik jammer: een kind van 14 krijgt ook nog graag een cadeautje, hè. Pubers in armoede worden vaak vergeten.»

Gelijke delen generatiearmoede en pech hebben Carolien naar een leven met weinig geleid.

CAROLIEN «Tot mijn 12de behoorden we met ons gezin tot de middenklasse. We kwamen niets tekort en gingen elk jaar op reis. Maar toen kreeg mijn vader een ernstig rugprobleem en uiteindelijk moest hij op z’n 42ste al met brugpensioen. Daardoor kachelden we richting armoede. Plots was het niet meer evident dat er elke avond eten op tafel stond.

»Het stond niet in steen gebeiteld dat ik altijd arm zou blijven: ik had de kans om die generatiearmoede te doorbreken. Maar toen belandde ik in een relatie waarin ik het slachtoffer werd van partnergeweld. (Schudt het hoofd) Ik was een sterke en onafhankelijke vrouw, nóóit zou dat me overkomen. Maar het gebeurde dus toch. Enfin, het klassieke patroon van weggaan-en-toch-weer-terugkeren had zich al enkele keren herhaald, toen mijn oudste dochter op een dag getuige was van zo’n schermutseling. Ik zag haar ogen vol angst, haar wangen waar alle kleur uit wegliep, en ik wist: nu vertrek ik. Ik moest helemaal opnieuw beginnen met m’n twee dochtertjes. We hadden alleen de kleren die we droegen op het moment van ons vertrek, de rest van de spullen kreeg ik pas maanden later terug van mijn ex.

»We verbleven een tijdje bij m’n moeder en daarna in een caravan van haar. Later vond ik een huisje, en een jaar of acht geleden zijn we hier ingetrokken. Tussen dat eerste en tweede huis is het kantje boord geweest: ik vond maar niets dat ik kon betalen, het scheelde niet veel of we waren dakloos.

»Ik was toen werkloos en had een uitkering van een paar honderd euro. De rekeningen hoopten zich op en toen de deurwaarder de inboedel was komen opschrijven, ben ik huilend naar het OCMW gegaan. Sindsdien zit ik in schuldbemiddeling.»

Een baan zou veel betekenen, zegt Carolien, werk zou hoop en perspectief bieden.

CAROLIEN «Ik ben een poos aan de slag geweest, bij de stad Aalst. Kortgeschoolden kregen de kans om een opleiding te volgen en tegelijk halftijds te werken. Maar toen maakte mijn oudste dochter – ze was op dat moment 9, en is later gediagnosticeerd met autisme – een grote crisis door. Ze kreeg massieve, oncontroleerbare woedeaanvallen. Dan kwam ik thuis na een dag opleiding en werken, en moest ik in m’n eentje die crisissituatie zien op te lossen. Uiteindelijk ben ik zelf ook gecrasht, en sindsdien werk ik niet meer.

»Lange tijd mocht mijn dochter niet meer voltijds naar school. Intussen gaat ze weer vier van de vijf dagen – ik hoop vurig dat het na de kerstvakantie opnieuw voltijds kan. Als dat een poos goed zou lopen, wil ik absoluut weer aan het werk. Ik ben geen thuiszitter, integendeel: mijn voldoening haal ik net uit dingen doen voor anderen. Ik ben heel sociaal, en nu is mijn wereld erg klein. Voor De Welzijnsschakel, een armoedeorganisatie die heel goed werk levert, ga ik in scholen getuigen over leven in armoede. Dat is mijn enige verzetje. Maar ik wil niet dat mijn leven alleen maar om mijn financiële problemen draait: ik ben iemand die onder de mensen moet zijn. De zorgsector is me op het lijf geschreven, maar het wordt nog een hele klus om zonder diploma aan een baan te raken.»

Ze heeft haar huurhuisje gezellig ingericht, Carolien, maar een paleis van licht en lucht is het niet: het kraakt onder de gebreken.

CAROLIEN «Ik betaal 630 euro huur en daar ben ik gelukkig mee: voor die prijs vind je nauwelijks nog wat. Hier beneden krijg ik de boel verwarmd met m’n gaskachels, maar boven is het ijskoud. Ik steek er af en toe een petrolvuurtje aan, maar de kinderen houden niet van de geur. Er staat vaak condensatievocht op de muren, en tijdens de winter komt er schimmel. Dan moet ik de muren behandelen met bleekwater.

»Lange tijd heb ik gas en elektriciteit op voorhand betaald. Dan kocht ik voor 30 euro elektriciteit, en zodra die op was, viel ik terug op 10 ampère. Een mens wordt daar creatief van: als ik dan alle plons uitzette, kon ik één kookplaat gebruiken en bleef het internet intussen ook werken. Belangrijk, hoor, want zonder wifi gaan mijn kinderen dood – dat beweren ze toch (lacht uitbundig).

»Sinds enige tijd geniet ik van het sociaal energietarief en gebeurt het niet zo vaak meer dat ik moet terugvallen op die 10 ampère. Die regeringsmaatregel is echt een reddingsboei geweest voor mij. Het systeem wordt wel elke drie maanden geëvalueerd. Stel dat het in maart wegvalt, dan weet ik niet wat ik moet doen. Daar wil ik, met de huidige energieprijzen, echt niet aan denken.»

Nu alles is terugbetaald, kan de schuldbemiddeling weldra afgesloten worden. Tot die tijd ontvangt Carolien elke maandag het leefgeld waar ze die week recht op heeft.

CAROLIEN «Mijn onderbewustzijn is daarop ingesteld: in de nacht van zondag op maandag word ik automatisch wakker rond twee of drie uur. Dat is het tijdstip waarop dat leefgeld doorgaans gestort wordt. Dan bekijk ik mijn bankrekening, en als het geld erop staat, ben ik gerustgesteld: morgen kan ik gaan winkelen. Op maandag kijk ik in de app van Colruyt welke producten op dat moment in promotie staan. Het gebeurt soms dat je, als je dingen in bulk aankoopt, tot 33 procent korting hebt. Zo bespaar ik behoorlijk veel.

»Verder maak ik nu al een jaar of twee gebruik van de voedselbedeling, maar ook daar slaat de crisis toe. Supermarkten kopen minder in en hebben daardoor minder overschotten. En almaar meer mensen hebben de voedselbedeling nodig: ik heb de rijen langer zien worden. Daardoor worden de pakketten natuurlijk kleiner. Vroeger was er vaak vlees bij, en dat was een heel grote hulp, want vlees is zo duur. Maar tegenwoordig is dat nauwelijks nog het geval.

»Nog een fenomeen: kringloopwinkels lijken niet meer bedoeld voor arme mensen. Kwam ik vroeger van de Colruyt en had ik nog wat geld over, dan kocht ik er weleens iets leuks – kleren, bijvoorbeeld. Maar onlangs zag ik er een shirt – tweedehands, dus – hangen voor 3,5 euro, terwijl datzelfde shirt mij in de Zeeman 3 euro had gekost. Merkkledij kost er ook algauw 20 euro. Op die manier schiet de kringwinkel z’n doel toch een beetje voorbij.

»Elk jaar spaar ik ook minutieus om met mijn dochters een weekje op vakantie te gaan. Dan gaan we naar De Gavers, een recreatiedomein in Geraardsbergen, en verblijven we er op de camping. Dat is elk jaar weer een héérlijke week.»

De energiecrisis raast wrokkig door het land en ontziet niemand. Ook Carolien heeft in de krant de getuigenissen gelezen van middenklassers die in ademnood komen.

CAROLIEN «Sommige van die verhalen frustreerden me wel. Ik begrijp natuurlijk dat het niet aangenaam is om het plots met minder te moeten doen, en ellende is ellende, maar als je grootste probleem is dat je moeite ondervindt om je tweede auto af te betalen, ja… Dat is toch nog iets heel anders dan echte armoede. Een deel van mijn vrienden behoort tot de middenklasse, en ik heb al zo vaak gemerkt dat zij dingen evident vinden die voor arme mensen helemaal niet evident zijn. Ik zeg dat dan ook, en ik hou wel van de kleine shock die dat telkens veroorzaakt. Maar die muur blijft overeind: er is mededogen met mensen in armoede, zeker wel, maar echt begrijpen wat het is om zo te leven? Neen.»

De geur van pizza – ‘Elke vrijdag is het feest!’ – vult het huisje en we nemen afscheid. Ik peil nog even naar haar vooruitzichten: droomt Carolien van een leven in de comfortabele buik van de middenklasse?

CAROLIEN «Neen. Daar ben ik heel nuchter in: ik zal nooit meer uit de armoede raken. Want daarvoor zou ik een heel goeie job moeten vinden, en om zo’n heel goeie job te vinden heb ik een diploma nodig, en om zo’n diploma te behalen heb ik centen nodig. Zie je de vicieuze cirkel? Maar bang voor de toekomst ben ik niet. Het klinkt misschien bizar, maar ik leef al zo lang in deze situatie dat het me eigenlijk niet meer uitmaakt. Het zou allemaal wat meer mogen zijn, dat wel, ik zou het fijn vinden als ik niet meer de hele tijd zo zou moeten cijferen. Maar armoede heeft me ook levenslessen cadeau gedaan. Ik weet hoe ik kan besparen, hoe ik met moeilijke situaties moet omgaan, hoe ik toch een leven kan leiden waar niet de hele tijd een doffe stoflaag over ligt. Ik ben er ook heel empathisch door geworden, iemand die bekommerd is om anderen. Ja, armoede heeft me gemaakt tot de persoon die ik ben, en ik ben best tevreden met die persoon.

»(Denkt na) Misschien stel ik het nu wel iets te optimistisch voor. Binnenin woekert er veel verdriet, maar ik probeer om ver weg te blijven van zelfmedelijden. Ik ben verantwoordelijk voor die twee prachtige dochters, hè. Ik moet hen naar het volwassen leven leiden, ze hebben niemand anders. Dát is mijn grote missie, en daarbij hoort dus geen moeder die voortdurend loopt te snikken hoe onrechtvaardig het allemaal wel is. Neen: rug recht, en kop omhoog.»