Cate Blanchett: ‘Hoor mij nu bezig: het lijkt wel alsof ik heimwee heb naar het pre-#MeToo-tijdperk’

In ‘Tár’ van regisseur Todd Field geeft Cate Blanchett (53) op magistrale wijze gestalte aan Lydia Tár, een briljante maar meedogenloze en manipulatieve dirigente die met ijzeren vuist over haar orkest regeert. Ze had slechts één voorvertoning in de Verenigde Staten nodig om een Oscarnominatie binnen te halen: na haar bekroonde rollen in ‘The Aviator’ en ‘Blue Jasmine’ zou de Australische actrice voor de derde keer het felbegeerde beeldje in de lucht kunnen steken. ‘Ik word louter beoordeeld op mijn prestaties.’

We krijgen Cate Blanchett aan de Zoom vanuit de Australische outback, waar ze met haar gezin overwintert. ‘We wilden net de barbecue aansteken,’ zegt de actrice lachend. ‘Australischer wordt het niet!’ Lijfelijk bevindt ze zich dan wel in haar thuisland, maar in haar hoofd zindert de rol van Lydia Tár nog na.

CATE BLANCHETT «Ik heb me zelden zo intensief moeten voorbereiden om in de huid van een personage te kruipen. Om te beginnen was er het fysieke aspect: dirigenten staan niet zomaar wat met een stokje te zwaaien. Elk gebaar dat ze maken, elke hoofdknik of grimas, moet tot in het kleinste detail juist zijn. Ik heb urenlang naar video-opnames met legendarische dirigenten als Herbert von Karajan en Leonard Bernstein gekeken, en probeerde hun bewegingen zo goed mogelijk te imiteren. In m’n eentje in de woonkamer, met een satéprikker in mijn handen – het zag er echt belachelijk uit (lacht).»

– En dan was er nog het emotionele aspect van uw rol. Lydia Tár is een onvoorstelbaar complex personage.

BLANCHETT «Ik wilde absoluut niet in de val trappen om van Lydia een karikatuur te maken. Dat had makkelijk gekund, want ze is een narcistische, manipulatieve bullebak die haar muzikanten terroriseert. Maar haar hardvochtigheid spruit voort uit iets wat haar al haar leven lang kwelt: een fundamenteel gebrek aan zelfvertrouwen, ondanks haar onbetwiste status als één van de beste dirigenten ter wereld. Die twijfels en frustraties komen aan de oppervlakte wanneer haar carrière begint te wankelen na beschuldigingen van pesterijen en machtsmisbruik.»

– Is ‘Tár’ een aanklacht tegen de brutale manier waarop sommige dirigenten, maar ook andere artistieke leiders zoals regisseurs en dansleraars, hun artiesten behandelen?

BLANCHETT «Op het eerste gezicht lijkt dat zo, maar volgens mij graaft de film dieper. Verhalen over toxische machtsrelaties worden meestal verteld vanuit het perspectief van het slachtoffer, in ‘Tár’ wordt vooral de dader gevolgd. Alhoewel, dader... Uiteindelijk is Lydia vooral een slachtoffer van zichzelf.»

– Het lijkt alsof u haar daden deels probeert goed te praten, maar kan dat wel? In één aangrijpende scène boort Lydia een debuterende muzikant zo ongenadig hard de grond in dat de arme jongen zit te trillen van angst.

BLANCHETT «Dat is inderdaad een erg pijnlijke scène. Wil ik dergelijk gedrag goedpraten? Nee, natuurlijk niet. (Twijfelt) En toch... Het pad naar de roem ligt zelden met rozen bezaaid. Als je de absolute top wilt bereiken, moet je erop voorbereid zijn dat je onderweg af en toe een flinke tik zult krijgen. Ik ben een fervent voorstander van de #MeToo-beweging, maar één van de uitwassen lijkt me dat artiesten elkaar nu met fluwelen handschoentjes moeten aanpakken. Sorry, maar zo komen we er ook niet.»

– Dan gaat u wel lijnrecht tegen de tijdgeest in, mevrouw Blanchett.

BLANCHETT «En toch is het zo. Kijk naar de sportwereld: bestaat er één Olympische atleet die zichzelf niet jarenlang keihard heeft afgebeuld? Bij sporters aanvaarden we dat, maar in de artistieke sector is het blijkbaar not done om mensen te laten afzien. Nochtans heb je die pijn soms nódig als je je grenzen wilt verleggen. Neem het van mij aan: je kunt geen goede acteur worden als je braafjes in je comfortzone blijft zitten.»

– Spreekt u uit ervaring?

BLANCHETT «Ja. In het begin van mijn carrière heb ik samengewerkt met een regisseur die me systematisch vernederde. Keer op keer, waar iedereen bij was. Op de set hield ik me sterk, maar in de kleedkamer liet ik mijn tranen de vrije loop. Tot ik op een dag in de spiegel keek en tegen mezelf zei: ‘Wat wordt het, Cate? Erop en erover, of eronderdoor?’ Ik heb voor het eerste gekozen. Als ik niet zo vastbesloten was geweest om het ongelijk van die verschrikkelijke man te bewijzen, was ik nooit doorgebroken. Hoor me nu eens bezig. Het lijkt wel alsof ik heimwee heb naar het pre-#MeToo-tijdperk.»

– Misschien een beetje?

BLANCHETT «Voor alle duidelijkheid: ik heb een hartgrondige afkeer van machtige mannen en vrouwen die hun positie misbruiken om te krijgen wat ze willen. Bovendien besef ik heel goed dat ik weinig recht van spreken heb: die regisseur heeft me alleen verbaal aangevallen. In Hollywood lopen helaas talloze actrices rond die veel ergere vernederingen hebben moeten ondergaan.»

VIEZE OUWE VENT

– Ook in ‘Tár’ komt seksueel misbruik aan bod, zij het impliciet. De daad krijgen we niet te zien, maar het is overduidelijk dat Lydia in ruil voor een voorkeursbehandeling bepaalde diensten verwacht van de jonge orkestmuzikante Olga.

BLANCHETT «Dat is een tragische, onvoorstelbaar krachtige verhaallijn. Wanneer Lydia de beloftevolle celliste voor het eerst ontmoet, staat ze op het hoogtepunt van haar roem: ze wordt wereldwijd beschouwd als een virtuoze meesterdirigente. Maar een paar maanden later pleegt Olga zelfmoord, Lydia wordt beschuldigd van machtsmisbruik en pesterijen, en haar carrière, die ze zo zorgvuldig heeft opgebouwd, stort als een kaartenhuisje in elkaar. Ze vervreemdt van vrouw en kind, en haar muzikale erfenis belandt in de prullenbak. From zero to hero to zero: Lydia heeft zich op eigen kracht naar de top geknokt, maar zodra ze die heeft bereikt, raakt ze verblind door haar status. Zelfs wanneer haar troon vervaarlijk begint te wankelen, realiseert ze zich op geen enkel moment dat haar gloriedagen onherroepelijk voorbij zijn.»

– Olga berooft zich van het leven nadat Lydia haar koudweg heeft opzijgeschoven, als een balorig kind dat een kapot speeltje weggooit.

BLANCHETT «Je zou kunnen denken dat Lydia het monster is, en Olga het weerloze meisje dat wordt gepest en gemanipuleerd tot ze geen andere uitweg meer ziet dan uit het leven te stappen. Maar zo eenvoudig is het niet: Olga wéét dat ze knap en charmant is, en ze aarzelt geen seconde om die troeven uit te spelen als ze merkt dat die haar carrière kunnen vooruithelpen. Met andere woorden: wie gebruikt wie? Ook in het #MeToo-debat vind ik dat een interessante vraag, en het antwoord daarop is niet altijd zo eenduidig als het lijkt.»

– De verantwoordelijkheid voor wat er in een machtsrelatie gebeurt, ligt toch per definitie bij de machtigste persoon?

BLANCHETT «Net wat ik zeg: in veel gevallen is dat zo, maar niet altijd. In de aanloop naar de opnames van ‘Tár’ heb ik ‘Death in Venice’ herbekeken (film van Luchino Visconti uit 1971, gebaseerd op de novelle van Thomas Mann, red.), over een beroemde componist die verliefd wordt op een jonge Poolse toerist. Toen ik die film 25 jaar geleden voor het eerst zag, dacht ik: ieuw, wat is die vieze ouwe vent met die arme jongen van plan? Maar deze keer kwam het verhaal helemaal anders bij me binnen, als een hartverscheurend relaas van verlies, rouw en sterfelijkheid. Om maar te zeggen: soms hebben we ons oordeel iets te snel klaar. Als je een inspanning doet om een verhaal vanuit verschillende invalshoeken te bekijken, ontdek je bijna altijd nuances die er op het eerste gezicht niet lijken te zijn.

»Wat Lydia Tár met Olga uitspookt, kan absoluut niet door de beugel. Maar het zou te makkelijk zijn om haar daden alleen aan machtswellust en geslachtsdrift toe te schrijven. Ik zie ook een getormenteerde vrouw die een gapende leegte in haar ziel wil vullen: via Olga wil ze het gelukkige jonge meisje terugvinden dat ze zelf ooit is geweest, maar dat ze jaren geleden heeft geslachtofferd op het altaar van haar carrière.»

CULTUURBARBAREN

– De muziek die Lydia met haar orkest repeteert, lijkt niet toevallig gekozen.

BLANCHETT (glimlacht) «Dat is de vijfde symfonie van Mahler, over een oude man die het liefdesspel tussen twee jongeren met verwondering gadeslaat. Maar met zijn muziekkeuze wilde regisseur Todd Field ook een ander onderwerp aansnijden: de nietsontziende cancelcultuur die de artistieke wereld momenteel in haar greep houdt. Lydia wordt tot haar stomme verbazing geconfronteerd met jonge muzikanten die weigeren stukken van componisten als Beethoven of Bach te spelen, omdat die in hun ogen symbool staan voor een hopeloos voorbijgestreefd tijdperk waarin alleen oude witte mannen de dienst uitmaakten.

»In tegenstelling tot Lydia, die haar muzikanten schuimbekkend toeschreeuwt dat ze cultuurbarbaren zijn, vind ik dat debat absoluut het voeren waard. Maar tegelijkertijd kan ik niet anders dan vaststellen dat het erg moeilijk is geworden om nog kunst te maken zonder iemand voor het hoofd te stoten. Het klinkt misschien als een cliché, maar de slinger mag ook niet te ver doorslaan. De artistieke vrijheid is een kostbaar goed, we moeten erop toezien dat ze niet wordt gefnuikt door een overdreven drang naar politieke correctheid.»

– Lydia Tár is een sterke vrouw in een door mannen gedomineerde omgeving, dat moeten we haar wel nageven.

BLANCHETT «Dertig jaar geleden hadden we deze film nooit kunnen maken, om de eenvoudige reden dat er toen amper vrouwelijke orkestmuzikanten waren – laat staan dat ze de kans kregen om op te klimmen tot dirigent, zoals Lydia. Weet je wanneer de Wiener Philharmoniker, één van de grootste klassieke orkesten ter wereld, voor het eerst vrouwelijke muzikanten toeliet? In 1997! En een kwarteeuw later is het machismo nog altijd voelbaar in die wereld. Toen we met de crew in Duitsland waren om er met het filharmonisch orkest van Dresden een scène voor ‘Tár’ te repeteren, kwam een mannelijke dirigent op me af: ‘Jij doet dat eigenlijk best goed!’ Ik bedankte hem, waarop hij doorging: ‘Véél beter dan de meeste vrouwen in deze branche.’ Ik dacht dat hij een grapje maakte, maar dat bleek niet zo te zijn: plots ontstak die man in een platvloerse tirade over vrouwelijke dirigenten die hun positie enkel te danken hadden aan hun bereidwilligheid om ‘ook buiten de concertzaal weleens een stokje tussen de vingers te nemen’.»

– Ook Hollywood is decennialang een mannenbastion geweest. Wordt er op de filmset nog altijd vrolijk met seksistische opmerkingen gestrooid?

BLANCHETT «Veel minder dan vroeger. Ik ben nu 53 jaar, en mijn telefoon rinkelt nog altijd onophoudelijk. Dat was in het Hollywood van de 20ste eeuw wel anders voor actrices: zodra je een bepaalde leeftijd had bereikt, was geen enkele regisseur nog in jou geïnteresseerd. Mannen mochten blijven acteren tot ze 200 jaar oud waren, maar vrouwen werden bij het eerste rimpeltje onverbiddelijk afgedankt. Gelukkig lijkt dat soort seksisme stilaan tot het verleden te behoren. Na 32 jaar heb ik het gevoel dat ik louter word beoordeeld op mijn prestaties: als ik goed acteer, zullen de aanbiedingen blijven komen. Mijn geslacht speelt geen enkele rol meer, en zo hoort het ook.»

– Slotvraag: toen ‘Tár’ in oktober 2022 uitkwam in de Verenigde Staten, werd de naam van uw personage druk gegoogeld. De meest voorkomende zoekopdracht luidde: ‘Bestaat Lydia Tár echt?’

BLANCHETT (lacht) «Dat beschouw ik als een compliment: het betekent dat we een film hebben gemaakt die erg realistisch overkomt. Ik heb ook gelezen dat veel mensen in haar orkest een expliciete verwijzing naar de Berliner Philharmoniker zien. Is dat zo, of niet? Dat moet ieder maar voor zichzelf uitmaken. Over Lydia Tár kan ik wel duidelijk zijn: ze bestaat níét. En hoezeer ze me ook fascineert, misschien is dat maar goed ook.»

© The Sunday Times Magazine

‘Tár’ speelt nu in de bioscoop.