Christine Mussche, advocate van de slachtoffers: 'Bart De Pauw is een intelligente gast, maar blind voor het overvloedige bewijsmateriaal'

Strafpleiter Christine Mussche, gespecialiseerd in zedenzaken, heeft van de dokter het dringende advies gekregen een tijdje deeltijds te werken. Stress, hartkloppingen, ademnood: het ging even te snel voor de Vlaamse topadvocate. ‘De ogen sluiten en negeren blijft helaas de gemakkelijkste oplossing.’

'Een belangrijke les voor de samenleving: het is niet omdat we het niet graag horen dat het niet waar is'

Gelukkig zijn er nu de rustige dagen rond kerst en oudjaar, tijd voor Christine Mussche (60) om even uit te puffen en terug te blikken. Al is dat niet uitsluitend een bron van vreugde en plezier.

Christine Mussche «Ik ben een beetje kwaad op mezelf, ja. Ik verlies niet graag de controle. Zeker niet over mezelf. En nu ben ik blijkbaar in het rood gegaan. Ik denk altijd dat ik dat wel aankan, omdat ik voortgestuwd word door positieve gedrevenheid. Vanochtend heb ik in Kortrijk nog urenlang gepleit voor vier slachtoffers van een zware zedenzaak, en dat vind ik… plezierig. Een raar woord misschien in die context, maar ik heb dan het gevoel dat ik die mensen kan helpen, kan bijstaan in hun verwerking, en door hun verhaal zo goed mogelijk te verwoorden hun waardigheid terug kan opbouwen.»

HUMO Uw collega’s Sven Mary en Jef Vermassen vertelden me allebei dat ze steeds slechter slapen, en ze denken dat het te maken heeft met een steeds grotere rugzak aan emoties die ze meezeulen.

Mussche «Ik niet, ik heb nooit wakker gelegen. Ik kan die emoties redelijk goed plaatsen. Het komt natuurlijk wel hard binnen soms – zedenzaken zijn vaak gruwelijk – maar je moet dat ook toelaten om er nadien iets zinnigs over te kunnen vertellen, én het dan correct juridisch vertalen. Je kunt aangegrepen zijn, maar dan draai je een knop om die je in staat stelt dat professioneel te bekijken. Ik denk dat ik ook geluk heb gehad: ik heb thuis geen rugzak meegekregen, ik heb een onwaarschijnlijk warme en liefdevolle jeugd gehad. Ik heb moeten vechten voor mijn plaats als jongste van vijf, maar ben nooit geschonden of getraumatiseerd. Misschien heb ik daarom meer ruimte om die verhalen te aanhoren.»

undefined

HUMO Mensen die in hun jeugd hebben moeten vechten, worden wel vaker strafpleiter, heb ik de indruk.

Mussche «Ik wou basketbalspeelster worden. (Mussche meet 1,84 meter, red.) Maar het klopt: ook op school, bij de nonnen, was ik redelijk rebels. Was daar een reden voor? Nee (lacht). Maar als iemand onterecht gestraft werd, ging ik verhaal halen bij de directie. Als we niet naar de bioscoop mochten op woensdagnamiddag: protesteren. En opkomen voor leerlingen die gepest werden. Een schoolvriendin zei het me onlangs nog: ‘Het heeft er bij u altijd al in gezeten.’»

Vader weet raad

HUMO U adoreerde uw vader Jérôme, die heel vroeg gestorven is. Dat kan wel traumatisch zijn.

Mussche «Ja, maar mijn vader heeft me toch alles kunnen zeggen over hemzelf, het leven, hoe hij naar de dingen keek. Hij is – nog steeds – de stem in mijn hoofd. Dat voelde ik pas echt toen ik begon te pleiten als jonge pro-Deoadvocaat, zo bleu als maar kan en plots geconfronteerd met zware feiten. Het is eigenlijk onverantwoord hoe je daarin gesmeten wordt, want je hebt dan nog helemaal geen levenservaring, én geen ervaring met pleiten. Dan begon ik maar een interne dialoog met mijn pa: ‘Hoe zou jij dit nu aanpakken?’ En, hoe gek dat ook moge klinken, hij antwoordde. En zijn antwoord hield bovendien nog steek ook.

»Mijn eerste zaak ging over een man die na 52 jaar onbesproken leven en werk als huisschilder zijn zoon verloor door zelfmoord, zijn enige kind, dat hij na een scheiding al jaren niet gezien had. Die man kon dat niet verwerken, ging drinken, raakte zijn job kwijt, en liet zich uiteindelijk verleiden door een drugsbende om hand-en-spandiensten te verlenen in een grote drugszaak. Alle grote tenoren van de Gentse balie – Piet Van Eeckhaut, René Verstringhe, Leo Martens – verdedigden de kopstukken, en ik stond daar voor mijn schilder. Voor het eerst. Bibberend van onzekerheid. Hoe pleit je verzachtende omstandigheid en erken je tegelijk dat hij een fout heeft gemaakt? Hoe doseer je dat? Hoe gebruik je het verlies van zijn zoon niet als excuus, maar als verklaring? Daarover voerde ik lange interne dialogen met mijn vader. En het wérkte: ik kreeg een goed vonnis, weliswaar een redelijk zware straf, maar met heel veel uitstel.»

HUMO U krijgt het nog altijd moeilijk als u over uw vader praat.

Mussche «Het ligt nog steeds gevoelig, ja. (Stil) Zijn dood heeft ons gezin behoorlijk getekend. Ik maak soms een halve god van hem, en dat klopt niet. Ik wil hem niet idealiseren: hij was ook maar een mens met zijn goede kanten én gebreken. Maar hij was warm, verstandig, erudiet. Een lieve man die heel ontvankelijk was voor het menselijk tekort. Hij was geen spraakwaterval zoals ik, maar hij gaf je wel het gevoel dat je aanvaard en onvoorwaardelijk graag gezien werd. Hij stimuleerde altijd, bestrafte haast nooit. Eén van zijn uitspraken die me altijd zijn bijgebleven: ‘Pretentie is de hoogste vorm van domheid.’ Hij verfoeide mensen die zich beter achten dan anderen.»

HUMO Dat is niet evident. Geslaagde zakenmannen zoals hij hebben vaak de neiging hun succes uitsluitend aan hun eigen talent toe te schrijven.

Mussche «‘En wie faalt, zal dat dus ook wel aan zichzelf te danken hebben’: zo dacht hij helemaal niet. Hij was de eerste om iemands verdiensten te erkennen, hij moedigde ons altijd aan, maar tegelijk werden de concepten ‘schuld’ en ‘verdienste’ zwaar gerelativeerd. Hij had ook een groot mededogen voor diegenen met wie het door omstandigheden fout was gegaan. Door het pure toeval in dat gezin geboren te zijn, ben ik ongelooflijk geprivilegieerd, terwijl anderen een veel slechter lot getrokken hebben en veel meer hindernissen moeten overwinnen. Dan past enige bescheidenheid.»

HUMO Ook dat is uitzonderlijk. Magistraten en politieagenten die dagelijks met criminelen worden geconfronteerd, ontwikkelen vaak een zeer zwart en cynisch mensbeeld.

Mussche «Ik ben het er niet mee eens, maar ik begrijp het wel. Het verschil is dat zij meestal geen persoonlijk contact hebben en geen vertrouwensrelatie kunnen opbouwen: ze zien die mensen alleen maar voor zich verschijnen. Ik praat met hen, ga op zoek naar een mogelijke verklaring. Weer zo’n uitspraak van mijn vader: ‘Als je zoekt, zit er iets goeds in elke mens.’ Hoe stuitend de feiten ook zijn, er zijn altijd omstandigheden die een verklaring vormen. Géén excuus, maar een verklaring. Waardoor je beseft dat het misschien ook jóú had kunnen overkomen. Echte psychopaten niet te na gesproken zijn misdadigers meestal goede mensen met wie het fout gelopen is. Om welke reden ook. Dát is het mensbeeld dat ik van thuis heb meegekregen, en na al die jaren praktijk is het alleen nog maar versterkt.

»Het geeft me ook hoop. Mensen die je voor het eerst opzoekt in de gevangenis, durven je vaak haast niet in de ogen te kijken. Je luistert gewoon, soms hoef je niet eens vragen te stellen. En ja, soms zullen ze proberen te minimaliseren, de schuldvraag te verschuiven. Maar als mensen voelen dat je daar niet zit om te oordelen maar om te begrijpen, komen ze los, tonen ze zich voor het eerst kwetsbaar.»

HUMO En u denkt nu aan...?

Mussche «Een confrater vroeg me mee te helpen bij een jonge cliënt, 18 jaar, die al twee jaar in de gevangenis zat op beschuldiging van roofmoord, en die koppig bleef ontkennen. Ik lees dat dossier van duizenden pagina’s en ik zeg: ‘Ik ga je uitleggen waarom ik denk dat je het wel gedaan hebt. Ik kan me vergissen, en daarvoor verontschuldig ik me bij voorbaat, want ik was er niet bij, maar toch…’ Omdat het een assisenzaak was en er een uitgebreid moraliteitsonderzoek gebeurd was, kon ik ook wel zien hoe het zover gekomen was. Ik legde hem uit welke juridische stappen ik kon zetten als hij bekende, hoe ik geloofwaardige verzachtende omstandigheden zou kunnen aantonen – omstandigheden die hij voor zichzelf nog nooit erkend had. Die jongen zweeg een paar minuten, zei me toen dat in heel zijn leven nog nooit iemand zo respectvol met hem gepraat had, en bekende. Hij heeft voor die roofmoord zestien jaar gekregen, en dus een tweede kans in zijn leven. Als je zelf met warmte en liefde bent opgegroeid, ontwikkel je een zintuig voor wie dat geluk niet heeft gehad.»

HUMO In Antwerpen wil Bart De Wever jonge drugscriminelen desnoods uit hun gezin weghalen. Goed idee?

Mussche «Dat kan in sommige gevallen een oplossing zijn. Er zijn familiale milieus die meer kwaad dan goed doen. Maar wat doe je er dan vervolgens mee? Wat is het alternatief?

»Een nest dat liefde en warmte geeft, dat hen niet meteen bij de eerste fout laat vallen, zou voor sommige van die jongens heel heilzaam kunnen zijn. Maar andere hebben net discipline nodig. Wat voor het ene kind een goede oplossing is, kan het andere definitief het verkeerde pad doen opgaan. Het vraagt maatwerk. Wat is er fout gegaan? Maar ook: welke talenten heeft dat kind en hoe kunnen we die stimuleren? Die vraag wordt veel te weinig gesteld, men zweert te veel bij repressie alleen.»

Een relatietje

HUMO Onlangs kwam er een nieuwe wending in de zaak rond de Bende Van Nijvel: de beruchte Reus zou een ex-rijkswachter geweest zijn, en veel wijst op een interne afrekening. Samen met uw vennoot Walter Van Steenbrugge vertegenwoordigt u de broer van de vermoorde rijkswachter Peter De Vleeschauwer. Ook daar is de best onderbouwde hypothese die van een afrekening in het rijkswachtmilieu.

Mussche «De parallellen zijn inderdaad te opvallend om ze niet te zien. In april 1999 zijn Walter en ik onafhankelijk van elkaar dat dossier gaan inkijken, net om elkaar niet te beïnvloeden, drie weken aan een stuk. Uiteindelijk kwamen we allebei uit bij hetzelfde scenario: dat het meer dan waarschijnlijk een interne afrekening was. We zijn daarmee tegen de muur gelopen, net als die broer, die van die zaak zijn levenswerk heeft gemaakt: hij heeft zelf een proces aan zijn broek gekregen. Een zuur verhaal, hopelijk komt er in de zaak van de Bende nu een kentering. Hopelijk leren we als samenleving eindelijk de belangrijke les: het is niet omdat we het niet graag horen, dat het niet waar is. De ogen sluiten en het negeren blijft helaas de gemakkelijkste oplossing.»

HUMO Het is een constante: bij het misbruik in de kerk zag je dezelfde mechanismen.

Mussche «Een publieke opinie die uiteenvalt in believers en non-believers – al is dat in het geval van de kerk nog moeilijk vol te houden. De klokkenluiders die niet worden geloofd of zelfs aangevallen, en zo een tweede keer tot slachtoffer worden gemaakt. Macht doet iets met mensen, zeker met mensen die weinig intrinsieke capaciteiten hebben en in een machtspositie zijn gerold of geparachuteerd. Dat verhindert dat de kerk zijn verantwoordelijkheid opneemt, nog steeds.»

HUMO Ze hebben het misbruik toch toegegeven?

Mussche «In een pastorale brief, ja, met woorden. Ze konden moeilijk anders, de hele wereld wist wat er was gebeurd. Maar daar houdt het bij op: de reputatie van het instituut wordt met hand en tand verdedigd. Als je met een concreet slachtoffer in de rechtbank staat en erkenning vraagt voor wat die persoon is aangedaan, word je geconfronteerd met de duurste advocaten van het land die de aansprakelijkheid van de kerk bevechten met honderden pagina’s conclusies en procedureargumenten.»

HUMO Wat bezielt hen om het zo hard te spelen? Je kunt je daar als rechtschapen kerkvader toch onmogelijk goed bij voelen?

Mussche «De verdediging van een instituut waar je je leven aan gewijd hebt? De angst dat wanneer je echt schuld zou bekennen, je zou worden gelyncht door de publieke opinie? Want we leven in een verwijtcultuur, waar daders heel snel gedemoniseerd worden. Dat hoeft voor mij niet. Ik ben voor een begrijpcultuur: het misbruik door mensen die hun driften niet konden beheersen, vind ik in wezen minder erg dan de zwijgcultuur die daarrond heerste in de kerk, waardoor steeds nieuwe slachtoffers konden worden gemaakt. Terwijl haar morele bestaansreden net de bescherming van zwakkeren zou moeten zijn.

»Macht doet rare dingen met mensen, ook in de kerk. Dat instituut heeft sowieso al een probleem: de kerken lopen leeg, er zijn geen roepingen meer. Dan wil je niet nog meer reputatieschade oplopen. Terwijl wereldwijd blijkt dat het een diepgeworteld en structureel probleem in de héle kerk was.»

undefined

'Op de computer van Vangheluwe is heel wat porno aangetroffen. Gewone porno, zegt het parket. Maar het gaat overduidelijk om minderjarige jongens'

HUMO Ook de daders zelf geven weinig blijk van spijt of inzicht. Ik moet de eerste eerlijke getuigenis nog zien.

Mussche «Er bestaat zoiets als cognitieve distorsie: je kunt zo erg in de fout gaan dat je geest de opdracht geeft het te minimaliseren, omdat je er anders niet mee zou kunnen leven. Zoals Roger Vangheluwe het had over ‘een relatietje’, en echt niet wil of kán inzien dat dat relatietje het leven van het slachtoffer verwoest heeft.»

HUMO Uw vennoot zei dat de passiviteit van het federaal parket bij het vervolgen van Vangheluwe maar op één manier te begrijpen valt: er is een echte katholieke loge aan het werk binnen het gerecht.

Mussche «Op een bepaald moment begrijp je het niet meer, nee. En dan denk je aan alle mogelijke hypothesen. Ook binnen de magistratuur zijn er mensen die verslaafd zijn aan macht. Wij hopen dat Vangheluwe ooit nog voor een rechtbank zal komen, maar of dat ons zal lukken? Geen idee.

»Op zijn computer is heel wat porno aangetroffen. Gewone porno, zegt het parket, dus niet strafbaar. Maar één blik op dat fotomateriaal maakt overduidelijk dat daar minderjarige jongens op staan. Dus hoor je die conclusie van het parket verbijsterd aan, en vraag je de aanstelling van een deskundige om vast te stellen dat het wel degelijk om minderjarigen gaat. Dat blijkt lastiger dan verwacht, want sinds de aanstelling van die experten in oktober hebben we nog niets gehoord. Terwijl je het in één oogopslag ziet, hè! Als dát gewone porno is, dan is kinderporno voortaan toegelaten in dit land. En toch vordert het parket een buitenvervolgingstelling voor dat materiaal. Dan vraag je je toch af wat daar speelt? Er is niet veel waar ik van schrik, maar in deze zaak zijn er mensen die schijnbaar probleemloos het licht van de zon ontkennen.»

HUMO Je ziet ook een soort verzadiging bij het publiek: nog een pedofilieschandaal? Geeuw.

Mussche «Ik begrijp het wel. We worden met falend gedrag geconfronteerd, voor een stukje ook het onze, want we hebben het allemaal te laat gezien. Als iemand dan zout in die wonde blijft strooien, krijg je er genoeg van. Die vermoeidheid speelt nu ook al een beetje in de #MeToo-zaak. Als we het ons niet of moeilijk kunnen voorstellen, verdwijnt onze identificatie en dus ook ons begrip en medeleven. Er rust nog een enorm taboe op die zaken. We zouden moeten leren spreken over fouten zónder daaraan meteen enorme verwijten en lynchpartijen te koppelen. Hoe kom je als pedofiel naar buiten, hoe durf je preventief hulp te vragen, als je weet dat je meteen zult worden afgemaakt? Terwijl je al vereenzaamd, getormenteerd en ongelukkig bent. Hoe moedig verwachten we eigenlijk dat die mensen zijn?»

HUMO Zou je morgen zo’n moedige priester, die wil bekennen en voor een rechtbank verschijnen, aanvaarden als cliënt?

Mussche «Natuurlijk, ik héb ook al daders verdedigd. Als hij bekent en blijk geeft van schuldinzicht: waarom niet? Niet dat ik zijn daden ga verdedigen, maar ik zou proberen een traject te vinden waardoor die man zijn slachtoffers erkent, zijn probleem inziet, de schade wil vergoeden en wil werken aan een therapie. Dat is toch oneindig veel beter voor alle betrokkenen dan iemand in een cel opsluiten? Hetzelfde geldt voor de kerk. Die is naar verluidt één van de rijkste multinationals ter wereld. Waarom zegt ze niet: we hebben een fout gemaakt? Het was verkeerd om onze reputatie belangrijker te vinden dan het beschermen van onschuldige kinderen: we erkennen dat en we gaan de gevolgen vergoeden. Veel slachtoffers zijn al tevreden als hun verhaal erkend wordt, anderen willen hun kosten terugvorderen, en sommigen willen ook een morele schadevergoeding. Is dat nu zo moeilijk bespreekbaar?»

HUMO In Australië was één van de aanbevelingen van een commissie die misbruik in katholieke instellingen onderzocht: schaf het celibaat af.

Mussche «In de meeste gevallen gaat het niet om échte pedofielen. Je wordt als jonge, veelbelovende zoon van een gezin naar het priesterschap geleid, je legt de gelofte af, en na een paar jaar merk je dat je met je seksualiteit nergens naartoe kunt – terwijl dat toch de krachtigste menselijke drift is. Beeld je dat in: een leven zonder seks. Je zit daar jaren mee gewrongen en zoekt dan een uitweg, en wat is er in je omgeving volop te vinden? Jongeren, die zelf onzeker zijn en in jou een vertrouwenspersoon zien.

»Zo iemand vindt dan intuïtief de kwetsbaarste jongens en gaat een heel dubbele relatie aan: hij vertroetelt ze, geeft ze extra aandacht, maar misbruikt ze ook. Die priesters zijn niet altijd pure roofdieren. Ze maken zichzelf wijs dat ze goed zijn geweest voor die kinderen, sterker nog: dat de kinderen dat echt zelf wilden. Dat die de aandacht misschien wel leuk vonden, maar de seksuele aanrakingen níét, beseffen ze veel minder. Laat staan de levenslange schade die ze aanrichten. We hebben slachtoffers die inmiddels zestig zijn en nog perfect de lichaamsgeur van hun aanrander kunnen beschrijven, en hoe misselijk ze daar nog steeds van worden.»

Het geval De Pauw

HUMO We horen het niet graag, dus het is niet waar: dat mechanisme zag je ook in de affaire rond Bart De Pauw. We hebben iemand vijftien jaar lang iedere week op tv de ideale schoonzoon zien spelen: om te geloven dat hij in staat was tot stalking, moeten we eerst ons eigen inschattingsvermogen in vraag stellen.

Mussche «Voor velen, vooral mannen, was dat een heel moeilijke oefening. Als hij echt in de fout is gegaan, dan hebben we ons allemaal vergist – of toch voor een stuk. Want het is niet omdat hij dat gedaan zou hebben, dat hij niet óók een geniaal tv-maker kan zijn. Het ene sluit het andere niet uit.

»Het is haast niet te begrijpen hoe fout dat debat is gelopen. Die vrouwen – die trouwens níét anoniem zijn maar bekend bij de VRT-vertrouwenspersoon – wilden alleen dat hij ermee ophield en zou erkennen dat hij grensoverschrijdend gedrag had gepleegd. Zo’n delicate menselijke kwestie had perfect met bemiddeling kunnen worden opgelost, wat misschien ook werd geprobeerd: De Pauw die zich verontschuldigt, beseft dat hij met een probleem zit. Hij verdwijnt zes maanden van het scherm om daaraan te werken, en iedereen vaart er wel bij. Voor die vrouwen hoefde De Pauw niet als de baarlijke duivel afgeschilderd te worden: hij moest vooral hulp zoeken. Maar nee, hij kiest ervoor om frontaal in de aanval te gaan.»

undefined

'Als ik Bart De Pauw was, zou ik mijn geld van het communicatiebureau terugvragen'

HUMO Op advies van een bureau dat de basisregel van de crisiscommunicatie toepast: wie als eerste zijn verhaal brengt, bepaalt de perceptie.

Mussche «Dan zou ik toch mijn geld terugvragen. Als hem werkelijk niets te verwijten valt, kan ik zo’n tactiek nog begrijpen. Maar als er ook maar iets van waar is, dán gaan verkondigen dat híj eigenlijk het slachtoffer was? Bart De Pauw is een intelligente gast, maar blind voor het overvloedige bewijsmateriaal: die dames hebben zijn sms’jes misschien wel bijgehouden, hè. Talloze sms’jes. Dat zou hem niet tot een verkrachter of een seksueel roofdier maken, maar wél tot een mens met een probleem. En als hij dat probleem uitwerkt op actrices die van zijn beslissingen afhankelijk zijn om nog in de tv-wereld aan de bak te komen, krijgt het iets heel kwalijks. Niemand vraagt dat hij met pek en veren wordt besmeurd, wel dat hij erkent dat hij een probleem heeft en eraan werkt.»

HUMO Hij weet hoe zwaar de bewijslast is, en werd bij Woestijnvis al voor hetzelfde terechtgewezen. Waarom houdt hij dan de pose van de vermoorde onschuld vol?

Mussche «Nu vraag je me te speculeren. Was het uit een soort schaamte of schuldgevoel, omdat het bij hem thuis niet geweten was? Omdat hij om al die geliefde programma’s te maken permanent het gevoel nodig had zelf zeer geliefd te zijn, en dat gevoel dan maar creëerde? Een verslaving aan aanbeden worden?

»Het is zo jammer dat hij niemand had die zei: ‘Bart, dit was fout, maar het is ook weer niet onherstelbaar. We gaan er iets aan doen.’ Dan hadden we heel dat mediaspektakel niet gehad. Hij heeft zichzelf door zijn reactie nu al harder gestraft dan eigenlijk nodig was. Hoe kun je het zo voor jezelf verknallen?»

HUMO U kunt nog opvallend veel begrip opbrengen voor Bart De Pauw.

Mussche «Ik ben nu eenmaal meer gewonnen voor een begrijpcultuur dan voor een verwijtcultuur. Vooral omdat we vandaag verder staan dan ooit in het begrijpen van gedrag, van psychologische aandoeningen. De neurobiologie leert ons hoe weinig controle we hebben over wat we doen en waarom: dat is zó fascinerend. Onze intenties zijn vaak niet meer dan een uitleg achteraf om te verklaren wat we al gedaan hebben. Net daarom moet je meer dan ooit dat proces ontrafelen en er iets nuttigs mee doen. Dát is beschaving.»

undefined

'Er zijn slachtoffers die inmiddels zestig zijn en nog perfect de lichaamsgeur van hun aanrander kunnen beschrijven, en hoe misselijk ze daar nog van worden'

Schuld en boete

HUMO Nogal wat mensen hebben het daar lastig mee: als we toch neurobiologisch bepaald zijn, is er geen schuld en boete meer.

Mussche «Mensen zijn, net als alle levende wezens, onderworpen aan de wetten van de natuur. Onze beslissingen en handelingen komen niet zomaar uit de lucht vallen, maar worden bepaald door onze genen, de manier waarop ons lichaam en onze hersenen werken, de omgeving waarin we leven en onze ervaringen.

»Neem nu die man die langskwam in mijn kantoor: een man met een onbesproken verleden, die na een hersenbloeding plots grensoverschrijdend gedrag stelde tegenover kinderen. Die man was daar zelf beschaamd over en vroeg om hem uit de buurt van kinderen te houden. Zijn familie begreep niet wat hem overkwam. Zijn karakter was veranderd en hij leed aan geheugenverlies. Die man en zijn vrouw weenden de hele tijd hier op consult. In hoeverre is die man schuldig aan de oorzaken van zijn veranderde hersenprocessen? Hoeveel schuld of verdienste hebben we echt aan de werking van ons brein?

»Als je daarover begint door te denken, knabbel je volgens velen aan de fundamenten van het rechtssysteem. Want men vreest dan straffeloosheid. Nochtans hoeft dat niet zo te zijn. Het is niet omdat je geen schuld hebt aan de onderliggende oorzaken van je gedrag, dat je niet meer verantwoordelijk bent voor de gevolgen van dat gedrag. Of dat er geen maatregelen meer zouden kunnen worden genomen om de samenleving te beschermen, om de oorzaken aan te pakken of om het leed van de slachtoffers te herstellen.»

HUMO Maar dan zegt de hardwerkende Vlaming die nog nooit voor de rechter is moeten verschijnen: als ík op het rechte pad kan blijven, moet iedereen dat kunnen.

Mussche «Dat is ronduit belachelijk. De hardwerkende Vlaming mag alle erkenning krijgen die hij wil, met veel liefde zelfs, maar het is krankzinnig om te beweren dat iedereen met dezelfde genen, kansen en mogelijkheden vertrekt. Gelijkheid is de ongelijke behandeling van ongelijke situaties: de één heeft meer geluk dan de ander, zelfs binnen eenzelfde gezin. We zetten zo graag onze goede invloed in de schijnwerpers: ‘Mijn dochter heeft een mooi rapport, ze heeft het van geen vreemde.’ Waarom zou een kind met een slecht rapport dat dan uitsluitend aan zichzelf te danken hebben?

»We beoordelen onszelf op onze intenties, maar anderen op hun gedrag. Als we zelf in de fout gaan, klinkt het: ‘We bedoelden het goed, het is alleen ongelukkig afgelopen.’ Bij anderen zien we alleen het gevolg, en dat moet dan meteen bestraft worden. Als we de gelukkigen wat minder op een voetstuk zouden zetten, en de mensen die het niet zo goed hebben getroffen wat minder in de kerker zouden duwen, zou iedereen daar beter van worden.»