Concertreview: Godspeed You! Black Emperor in Kraterfront (Heuvelland)

Een prachtige zomeravond is het. Achter ons een grote zittribune. We kijken uit op een festivalpodium, met daarachter de heuvelkam van Mesen-Wijtschate, die tussen 7 en 14 juni 1917 door Britten, Ieren, Australiërs en Nieuw-Zeelanders werd heroverd op de Duitsers. De Canadezen van Godspeed You! Black Emperor staan bij zonsondergang voor een moeilijke taak: tegen de gruwel van 100 jaar geleden op musiceren.

100 jaar en een klets geleden, op 7 juni om 20 over 3 uur ’s ochtends, brachten de troepen van het Britse rijk hier 19 krachtige dieptemijnen tot ontploffing in gangen onder de Duitse stellingen.

Ergens gelezen: ‘Met een half miljoen kilo springstof zou deze geplande ontploffing pas in 1945 in kracht worden overtroffen door de twee atoombommen op Japan.’

Het graven van die ondergrondse gangen (in totaal 8 kilometer!) is niet vanzelf gegaan. De bovenste grondlagen waren niet geschikt voor tunnelbouw. Pas op tien meter diepte was een kleilaag stabiel genoeg. De klei uitgraven was niet niks, en machines mochten niet gebruikt worden: het lawaai van de motoren kon de positie van de tunnelers verraden. Komt daarbij: de gangen moesten permanent droog worden gehouden met handpompen.

De explosies van 7 juni doodden naar schatting 10.000 Duitse soldaten. Het infanterieoffensief dat volgde was zorgvuldig voorbereid. Het Britse leger verloor uiteindelijk ook veel volk, maar toch was het vooral een morele opsteker: met zeven kilometer terreinwinst was dit het grootste geallieerde succes sinds het begin van de stellingenoorlog aan het westelijk front.

Om de herinnering aan de Grote Oorlog levend te houden kan men voor dit soort horrorverhalen bij de plaatselijke Davidsfonds-afdeling terecht voor een dagevenement met onthaalkoffie, boeiende lezing, middaglunch, begeleide busrit en afsluitend drankje. Maar wij bidden liever samen met de mensen van GoneWest, die in de Westhoek eerder al concerten van Einstürzende Neubauten en John Cale organiseerden, alsook een Lichtfront en een Woordfront. Nu is er dus Kraterfront.

Meer dan 10.000 West-Vlaamse kinderen hebben kaarsen versierd, die op tafels voor het podium oplichten. Er is - heerlijk toch! - geen pauzemuziek. Hier en daar hangt rook boven de velden. Of is het mist? Namen van Engelse én Duitse soldaten worden geprojecteerd op een human screen van 100 in het wit gestoken mensen. Een stemmig jazzmelodietje wordt verstoord door overkomende vliegtuigen. Er is een beeld bij van een koe die graast bij een vijvertje met waterlelies: in werkelijkheid één van de bomkraters. Pittig detail: niet alle mijnen werden in 1917 tot ontploffing gebracht, en in 1955 ontplofte er nog één na een blikseminslag. Er viel toen één slachtoffer: een koe. Ook raar: we zien op historische beelden de aarde eventjes na één van de mijnontploffingen met een enorm gedruis naar beneden komen, maar er zit geen geluid bij. Even later wordt afgesloten met een reggae-deuntje.

Godspeed You! Black Emperor begint daarna - zoals altijd - vanop de bodem met een drone die doet denken aan wat La Monte Young in de periode net voor The Velvet Underground deed. Maar in dit Kraterfront laten ze het woord ‘Hope’ voor één keer niét flitsen vanop 16MM filmloops.

Plots gebeurt iets zéér bijzonders. Wazige microbeelden verschijnen op het scherm, en bij de eerste drumslag van het nieuwe ‘Buildings’ komt een volle, Cheddarkleurige maan piepen. Terwijl in zwart-witbeelden een stad wordt gebouwd en het achtkoppige Godspeed iets heel moois speelt dat schatplichtig is aan de minimal music van Steve Reich (en met in de hoofdrol een bijna-menselijke stem die uit de viool komt) beginnen in het gelittekende landschap de kraters vanop kilometers afstand zelf te spreken, via een sobere, maar machtige lichtshow die tot ver in de omtrek moet gezien en gevoeld zijn.

Als Godspeed een lange, nieuwe compositie brengt die uitmondt in een hels symfonische uitvoering van een licht dissonant volkslied, en ondertussen die vuurtorens van wit, blauw, oranje en rood licht het heuvelland kleuren, moet ik aan de grondtrillingen denken die zich net voor de ontploffingen moeten hebben voorgedaan, en aan de daarna naar boven komende vuurkolommen. Ondertussen bouwt Godspeed zonder omkijken verder, alsof elk donker of snerpend geluid alleen maar de prelude is voor iets nog afschrikwekkenders. Eén klein minpuntje: geen flauw idee wat de beelden van technische handleidingen en de prijzen van soja, graan en zilver (die ze altijd bij zich hebben) hier vandaag komen doen.

Dan liever de onbetaalbare maan, die even achter de flodderwolkjes kruipt, maar die - witter dan eerst - terugkomt als ‘Moya’ onheilspellend begint en geruststellend bekend vordert. Achter me roept iemand na afloop ‘Kiekenvlees’, en hé, dat treft, bij mij ook.

Nog net iets beter: afsluiter 'Blaise Bailey Finnegan III', met die tirade erin van iemand die de wapens opsomt die hij thuis heeft liggen en die het over het einde van de beschaving heeft. Een interviewer vraagt: ‘Do you think things are gonna get better before they get worse?’ De man antwoordt: ‘Things are just gonna get worse and keep on getting worse.’ Tja, in dolle pret doet Godspeed niet.

In 1917 schreef oorlogscorrespondent Philip Gibbs van de Daily Chronicle het volgende over de mijnenslag: ‘Het was de meest diabolische pracht die ik ooit heb gezien. Uit de donkere hellingen van Mesen en Wijtschate gutsten enorme massa’s scharlaken rode vlammen en aarde en rook, verlicht door dat vuur, dat de hele streek in een rood licht deed baden. Van waar wij toekeken voelden we de grond geweldig bewegen. Waarlijk, de aarde beefde.’ Daar valt uiteraard niet tegenop te recenseren. Maar de herdenking was ook van een diabolische pracht. Definitely! En nergens een maybe te bekennen.

Next? Voor Godspeed een tour in het najaar en mogelijk een nieuwe plaat, waarop waarschijnlijk stukken van tracks zullen belanden die we in het Heuvelland gehoord hebben, maar die de groep in de studio voor alle zekerheid nog eens uit mekaar zal trekken om ze daarna opnieuw in mekaar te wringen.

In de Wereldoorlog I-herdenkingen wordt binnenkort een voor de uiteindelijke overwinnaars veel roemlozer akkoord aangeslagen: in augustus is het 100 jaar geleden dat de Slag om Passendale plaatsvond. Voor de geallieerde legers een monsterlijke mislukking, want bij aanhoudende regen zakten de soldaten onherroepelijk weg in de modder.