Coronavaccin doet wat men ervan verlangt: immuunsysteem op scherp, weinig bijwerkingen

Het Oxfordse kandidaatvaccin lijkt te doen wat men ervan verlangt. In een proef bij ruim duizend Britse vrijwilligers bleek de inenting weinig bijwerkingen te geven en beschermende ‘neutraliserende antistoffen’ en T-cellen op te wekken.

Dat is ‘hoopvol’ en ‘ziet er gunstig uit’, reageert desgevraagd Cécile van Els, immunoloog bij het RIVM en hoogleraar vaccinologie bij de Universiteit Utrecht. ‘Extreem bemoedigend’, vindt ook hoofdredacteur Richard Horton van The Lancet, het blad dat de resultaten maandagmiddag onthulde.

Een slag om de arm houdt Van Els ook. ‘De grote vraag blijft nu of dit vaccin ook in staat is mensen te beschermen tegen een echt, circulerend virus’, benadrukt ze. ‘Dat blijft een beetje afwachten.’ Bij apenexperimenten gaf het vaccin een nogal wiebelig resultaat: de inenting beschermde de dieren weliswaar tegen de ergste ziekteverschijnselen, maar de apen konden het virus nog wel krijgen en er anderen mee besmetten.

‘Aan de andere kant: het probleem was dat er zoveel mensen op de ic kwamen’, zegt moleculair viroloog Marjolein Kikkert (LUMC). ‘Als je dat kunt voorkomen met een vaccin waarvan mensen minder ziek worden, is dat een belangrijk voordeel.’

Antistoffen en T-cellen

De maandag gepubliceerde cijfers zijn in elk geval reden voor optimisme. Het vaccin wapent het immuunsysteem met zowel antistoffen die het virus bij de lurven grijpen, als met T-cellen die geïnfecteerde cellen opruimen en de afweerreactie ondersteunen.

Ook de bijwerkingen vallen mee. Sommige proefpersonen werden koortsig of kregen hoofdpijn, maar alle klachten waren met een paracetamolletje te verhelpen. ‘Het vaccin was veilig en werd goed verdragen’, aldus de onderzoekers in The Lancet.

Het middel kan nu de volgende onderzoeksfase in, de zogeheten derde fase, om te testen of het inderdaad werkt tegen het virus. Daartoe wordt het de komende maanden getest op nog eens drieduizend Britten, vijfduizend Brazilianen en tweeduizend Zuid-Afrikanen – landen waar covid-19 nog volop huishoudt.

Uitdagingsproef

Daarnaast komt er een test op 30 duizend Amerikanen en wil het Jenner Instituut een ‘uitdagingsproef’ doen. Bij die enigszins omstreden methode ent men een klein groepje gezonde vrijwilligers in met het vaccin en stelt ze dan expres bloot aan het virus, om te zien of ze beschermd zijn.

Want het vaccin kan nog altijd door het ijs zakken, beseft Van Els. Zo is onduidelijk of de bescherming niet na een poosje wegebt. ‘Bovendien komt het virus binnen op de slijmvliezen. Het is moeilijk in te schatten in hoeverre afweercellen die in de bloedbaan zitten daarmee omgaan.’

Al ergens in het najaar hoopt het onderzoeksteam daarover uitsluitsel te kunnen geven. Tegen die tijd denkt het bedrijf AstraZeneca, waarmee het Jenner Instituut samenwerkt, al honderden miljoenen doses te kunnen leveren, aan onder meer de VS, Groot-Brittannië en de vaccincoalitie van Nederland, Frankrijk, Duitsland en Italië, die vorige maand alvast ongezien een bestelling plaatste voor 300 miljoen doses.

Het kandidaatvaccin ‘ChAdOx1 nCoV-19’ stond al vanaf het begin op voorsprong. De onderzoeksgroep van hoogleraar Adrian Hill was toevallig al ver met de ontwikkeling van een vaccin tegen het mersvirus, een nauw aan het nieuwe virus verwant coronavirus. Het vaccin bestaat uit een chimpansee-verkoudheidsvirus dat met genetische technieken is ‘vermomd’ als covidvirus. Het immuunsysteem trapt daar in elk geval in, blijkt uit de nieuwe resultaten.

Hoge verwachtingen

Wetenschappers zagen al reikhalzend uit naar de vandaag gepubliceerde resultaten, zeker nadat Lancet-hoofdredacteur Horton zondag een haast Hollywoodachtige vooruitblik twitterde: ‘Morgen. Vaccins. Ik zeg het maar even.’

Tegelijk met het Britse vaccin presenteerde The Lancet details van proeven met een Chinees vaccin, die in grote lijnen al enkele weken bekend waren. Het vaccin, van het bedrijf CanSino, blijkt maar bij ongeveer de helft van alle mensen goed aan te slaan. Waarschijnlijk komt dat doordat veel mensen al weerstand hebben opgebouwd tegen het verkoudheidsvirus waarop het vaccin is gebaseerd, schrijven de onderzoekers.

Wereldwijd zijn er nu meer dan 155 vaccins in ontwikkeling, waarvan er dertig worden getest op mensen. Het Oxfordvaccin is een van de vier inentingen die nu hun ‘eindexamen’ mogen doen, in de vorm van een grootschalig, zogeheten fase-3-onderzoek. Daarbij wordt het vaccin getest op werkzaamheid bij gewone mensen in de ‘echte wereld’ - met het echte virus.

(VK)