Dave Eggers - De kapitein en de Glory
Dave Eggers wil maar niet leren dat goede bedoelingen niet per se goede boeken opleveren. Na het soms al te simplistische symbolisme van zijn internetroman ‘De Cirkel’ en het boodschapperige engagement van zijn platte parabel ‘De parade’ voegt de 49-jarige Amerikaanse successchrijver met de Trump-satire ‘De kapitein en de Glory’ opnieuw een eerder pamflettair dan literair werk toe aan zijn oeuvre.
De lezer zal weinig fantasie nodig hebben om de 45ste president van de Verenigde Staten te herkennen in de kapitein uit de titel: een ‘grote lompe man’ die ‘naar uien en oude mannen rook’ en ‘zo stelselmatig loog dat het als pathologisch en ongeneeslijk werd beschouwd’. Zodra die ongeschikte ‘hansworst’ aan het begin van Eggers’ nieuwste fabel ongehinderd door enige ervaring aan het roer komt te staan van het machtige schip de Glory, gaan zowel het boek als de schuit een desastreuze koers varen.
Eggers verwondert zich aanvankelijk over de vreemde gelijkekansenlogica die de passagiers ertoe brengt zich te laten leiden door de grootste idioot aan boord: ‘Als we werkelijk van mening zijn dat iedereen kapitein kan worden, moeten we dat bewijzen door de minst gekwalificeerde, minst gerespecteerde opvarende te kiezen.’ Zo lijkt het er heel even op dat de sociaal geëngageerde auteur pertinente vragen zal stellen bij de verkiezing van Donald Trump en de eerste jaren van zijn ambtstermijn, maar hij ruilt de mogelijkheid van een doorwrochte analyse algauw voor een literair spelletje ‘Wie is het?’, met nevenpersonages als de geboren loser Michael de Cohen, de knokploegaanvoerder Fred Knietje en de elegant geklede gangster Paul de Manafort.
Dave Eggers doet, net als zijn onderwerp, geen enkele moeite om het spel ook maar enigszins subtiel te spelen. Hoewel de wandaden van de kapitein aanvankelijk nog opmerkelijk gelijklopen met de strapatsen van The Donald – alle capabele mensen vervangen door grijpgrage gangsters uit de vriendenkring – worden ze al snel karikaturaal gewelddadig. Als de eerste mensen overboord gegooid worden, lijkt Eggers’ kritische zin mee in het kielzog te belanden. ‘De kapitein en de Glory’ heeft dan niet langer alleen de simpele taal van een sprookje, maar ook de eenvoudige inhoud. Door vruchteloos humor te zoeken in kinderachtige overdrijvingen torpedeert Eggers zijn eigen project: kritiek leveren op Trumps beleid en waarschuwen voor de mogelijke gevolgen van zijn kortzichtigheid en onkunde. Met de opvoering van de president als een malafide geilaard die mensen lukraak in mootjes laat hakken, mikt hij meer op effect dan op geloofwaardigheid en zet hij ook terechte bedenkingen bij ’s mans politiek en persona buitenspel. Satire drijft op humor, ironie en overdrijving, maar in ‘De kapitein en de Glory’ lijkt ze toch vooral een makkelijk excuus om inhoudelijke discussies uit de weg te gaan. De oppervlakkige conclusie over Trump als gevaarlijke gek is grappig noch kritisch en dient alleen om de reeds overtuigden in hun gelijk te bevestigen.
Al sinds zijn duizelingwekkend geniale debuut ‘Een hartverscheurend verhaal van duizelingwekkende genialiteit’ vond Dave Eggers zowel in zijn fictie als in zijn meer journalistieke werk doorgaans de lach die echoot in het tranendal. Terwijl de toon door de jaren heen belerender werd en in de taal virtuositeit steeds vaker werd geofferd op het altaar van de helderheid, hield de schrijver zijn vertellingen over zijn eigen familiegeschiedenis, over Soedanese vluchtelingen of over de lamentabele staat van de geglobaliseerde economie meestal drijvende met een subtiele soort humor die in ‘De kapitein en de Glory’ ver te zoeken is. Dat fijnzinnige grappen ontbreken in een farce, hoeft niet per se te verbazen, maar dat er zo weinig voor in de plaats komt, is pijnlijk.
‘De kapitein en de Glory’ is niet serieus bedoeld, en valt ook op geen enkele manier serieus te nemen. Literatuur die het publiek zo onderschat, is even kwalijk als de populistische taal die ze probeert te bestrijden.
