'De 16' op Canvas: Willem Wallyn in de Wetstraat
Burleske, dolkomische satire. ‘De 16’ op Canvas wordt een nerveuze mix van ‘Yes, Minister’, ‘Het eiland’ en ‘De collega’s’. Maar ook een soms rauw en dramatisch portret van de kleinmenselijke zeden en gewoonten van het politieke dier. Hopelijk is er in de Wetstraat nog wat gevoel voor relativering en zelfspot overgebleven, of de VRT is volgend seizoen zijn subsidies kwijt.
'Humor is het enige wat de politiek nog kan redden'
De maker-scenarist-regisseur-producent van ‘De 16’, over de vaak hilarische lotgevallen van de bewoners van twee vermoedelijk christendemocratische kabinetten die elkaar naar het leven staan in het pure overlevingsgevecht dat politiek vaak is, luistert naar de naam Willem Wallyn. Beter vertrouwd met de achterkamers van de politiek lopen ze niet dikgezaaid. Hij is zoon van Luc Wallyn, eind jaren 90 één van de veroordeelde cabinetards in de Agusta-omkoopaffaire, en hij is de ex-partner van Freya Van den Bossche, ooit vicepremier en vandaag SP.A-backbencher.
Willem Wallyn «Ik ben al zowat tien jaar scenarioschrijver, voor iedereen, liefst aan de hoogste prijs. Ik lever wat ik als een perfecte aflevering beschouw, en dan is het aan de makers om die te verkloten (lacht). ‘De Rodenburgs’, ‘De Ridder’, ‘Zone Stad’, ‘Aspe’, ‘Professor T.’: voor al die reeksen heb ik afleveringen geschreven. Er zit nog een filmproject in de kast, ‘Vaderland’, maar dat is zo complex en hooggegrepen dat ik er voorlopig de middelen niet voor bij elkaar krijg, omdat mensen er blijkbaar bang voor zijn. Daarnaast word ik door zenders ingehuurd om scripts van bestaande reeksen te herschrijven of te ‘dokteren’, zoals dat heet. Bij ‘Bevergem’ heb ik dat bijvoorbeeld gedaan, en nu vroeg journalist Wouter Verschelden me naar zijn idee te kijken over een tv-ploeg die permanent twee met elkaar concurrende kabinetten volgt, een pastiche op die documentaires ‘in het voetspoor van’ die je na de verkiezingen te zien krijgt. Toen wist ik meteen: dit wil ik helemaal alleen doen, want dit ken ik, dit kán ik. Dat heeft bij wat mensen tot zere tenen geleid, maar uiteindelijk heb ik mijn zin gekregen en hebben ze mij alles laten doen: scenario, regie, productie. Dus als het ongelooflijk flopt, is het ook meteen duidelijk wie verantwoordelijk is (lacht).»
undefined
HUMO Waarom net voor dit project die controledwang?
Wallyn «Omdat het thema zo op mijn lijf geschreven is, natuurlijk. Bij al die andere dingen wil ik best compromissen sluiten, maar dit thema meen ik beter te kennen dan wie ook. Dat is natuurlijk niet zo, maar je moet niet nederig gaan doen als je beslist zes maanden van je leven te investeren in een project. Er mocht niet gegomd worden, geen middenweg gezocht tussen verschillende visies, ik moest voluit kunnen gaan. Het is er ook uitgegulpt: één aflevering per week heb ik geschreven, wat echt snel is.»
HUMO Je moet toch iemand als klankbord gebruikt hebben?
Wallyn «Freya heeft alles nagelezen, en maar goed ook. Zij kon perfect inschatten wanneer mijn cynische humor erover ging. De kabinetschef Van Praet (gespeeld door Jan Hammenecker, red.) is het prototype van de rauwe, nietsontziende machtsmens, die graag vulgariteiten gebruikt om anderen te intimideren. Al schrijvend vind je het dan een goede vondst om hem ook een kankerpatiënt op het kabinet te laten schofferen. Waarop Freya, terecht, zegt dat ik te ver ga. Zij was de rem wanneer ik in mijn schrijfdrift ethische of fatsoensnormen overschreed. Je kunt ook grappig zijn zonder dat te doen.
»Daarna ging het zeer snel. Prompt goedgekeurd door het Vlaams Audiovisueel Fonds én door Canvas: soms dacht ik dat niemand het gelezen had omdat het zo vlot ging (lacht).»
HUMO Alle afleveringen zijn opgenomen met iPhones, wat een bevreemdend vlieg-op-de-muureffect oplevert.
Wallyn «Ik geef les aan de filmschool, en ik zie vaak mensen die flippen op het nieuwste en duurste materiaal maar amper een scenario hebben om ermee te filmen. Dan wordt de moralist in mij wakker, die met opgeheven vingertje wil tonen dat het scenario belangrijker is dan de vorm of de techniek. Bovendien kun je met die nieuwe iPhones dicht in de buurt komen van professionele camera’s. Het heeft me niets dan voordelen opgeleverd. De camera- en geluidsmensen, echt oude rotten in het vak, waren plots tien keer zo gefocust. De acteurs konden ook veel vrijer bewegen en hun ding doen, het werd plots veel meer naturel.»
HUMO Het geeft ook een meta-niveau aan alles: na een woede-uitval van de minister geeft hij zelf commentaar, rechtstreeks in de iPhone, als een soort bewegende selfie.
Wallyn «Dat was niet zo voorbereid, maar achteraf komt dat zo binnen, ja. We hebben trouwens nog heel wat achtergehouden: filmpjes die commentaar geven op de commentaarfilmpjes, die gaan we tijdens de reeks nog op sociale media gebruiken. De vrouwen uit de reeks die commentaar geven op het vrouwonvriendelijke karakter van de reeks, de Limburgers die klagen over de stereotypering van Limburgers, dat soort dingen. Het is dan comedy op comedy op comedy. Er moet alleen maar gelachen worden. Dat lukt vrij aardig. Ik zit nu in de allerlaatste postproductiefase kleurtinten aan te passen, en het lukt me niet me daar tien minuten op te concentreren, of ik zit zelf weer met de grappen te lachen.»
Kleine kantjes
HUMO Alle personnages hebben aanvankelijk iets behoorlijk onsympathieks.
Wallyn «Ja, het zijn dan ook allemaal afsplitsingen van mij. Je kunt zoiets alleen maken door op zoek te gaan naar de meest onaangename kantjes in jezelf, en die dan uit te vergroten. Je schaduwen laten bovenkomen: ik ben ijdel, wat zou ik daarmee doen als ik vicepremier was en ik me eens goed zou mogen laten gaan? Dat wil je niet wéten, maar net dat schrijf je dan op. Ik ben lui van nature: wat als ik als kabinetsrat álle syndicale en andere verlofmogelijkheden kon misbruiken? Welke excuses zou ik verzinnen om mijn werk niet af te krijgen? Ik ben een nerd in het scenarioschrijven, ik kan huilen om dingen van Pixar, dat is Mozart voor mij. Stel nu dat ik zo was in het opstellen van begrotingen: dan probeer je daar de metafysische schoonheid van te verbeelden. Soms ben ik zo woedend dat ik me niet kan beheersen, soms heel berekend, soms zou ik graag principiëler zijn dan ik ben: het zit er allemaal in. Comedy is daarop gebaseerd: schaduwen van mensen die met elkaar botsen, maar ‘nobody gets hurt in the end.’ Van die wetmatigheid ben ik overigens afgeweken: aan het einde vallen er wel degelijk slachtoffers, wordt de komedie plots een tragedie.»
HUMO Zijn er politici die je geïnspireerd hebben?
Wallyn «Op het gevaar af dat je het een tjevenantwoord gaat vinden: ik ben vooral vanuit anekdotes vertrokken. De Lieten-mails over Kris Peeters, de foute tweets van Leterme, hoe een secretaresse in feite heel veel macht heeft op een kabinet. Maar niemand van de acteurs heeft een bepaald rolmodel voorgeschreven gekregen, in ieder personage kun je trekjes van wel vier of vijf politici of cabinetards ontdekken. Veel van de karaktertrekken heb ik zelf gezien, andere trekjes vermoed ik: dat moet ook kunnen in fictie. Ik ben benieuwd wie iets van zichzelf zal herkennen (lacht). Al zal die dat nooit publiek toegeven, natuurlijk. De pure parodie zou te makkelijk zijn geweest – al lopen er in alle partijen wel een paar übertjeven rond die model hadden kunnen staan voor vicepremier Steven Kennis (de rol van Michael De Cock, red.) (lacht uitbundig).»
undefined
undefined
'Michael De Cock speelt vicepremier Steven Kennis (rechts op de foto): 'Zo lopen er in alle partijen wel een paar übertjeven rond.'
HUMO In de perstekst van Canvas staat dat de politiek in de reeks alleen maar een toevallig decor is voor de kleine kantjes van de figuren. Maak dat de kat wijs: het is gewoon een redelijk genadeloze afrekening met het politieke milieu.
Wallyn «Ik heb ooit ‘Film 1’ gemaakt, die in de markt is gezet als dé Agusta-film, waardoor er minder volk is naar gaan kijken dan naar Westerlo-KV Mechelen. Dat zinnetje staat er dus in om mensen niet weg te jagen met het idee dat de reeks alleen over politiek gaat. En ik ben het ook niet eens met de term ‘afrekening’. Ik hóú zelfs van de ‘politique politicienne’, nog altijd: het schaakspel, de zetten vooruit om de tegenstander te vloeren, dat is een intellectueel genot waaraan ik niet kan weerstaan. Ik zou er voor geen geld aan willen meedoen, maar ik geniet er wel van. De onverwachte stoten die je ziet, Tommelein die opeens paus van de ecologie wordt, fantastisch toch? De cultuur van macht en tegenmacht, het tackelen van partijgenoten of coalitiepartners, ik vind dat schoon, ik heb daar van kindsbeen af in geleefd. Nog altijd heb ik het dubbele gevoel dat politiek bedreven wordt door de ‘aristoi’, de besten van een samenleving, maar dat die daarom niet immuun zijn voor hoogmoed en hybris. Die dubbelheid is zo mooi om te schetsen. Hun cynisme ook: ‘Ik weet wat ik moet doen om het klimaat te redden, maar als ik het doe, raak ik niet herverkozen.’»
HUMO Om Bruno Tobback nog eens te citeren.
Wallyn «Die ze daarna niet met pek en veren in de woestijn sturen, maar zelfs voorzitter maken. En het strafste: ik begrijp dat ook. Iedereen roept om moedige politici die op lange termijn durven te denken. Maar o wee als ze verder denken dan het mediastormpje van de dag: dan worden ze meteen afgemaakt. Ik begrijp dat, ik heb er ook geen oplossing voor, maar het maakt dat ik er tegelijk met boosheid, medelijden én bewondering naar kijk.»
undefined
undefined
'Met ex-partner Freya Van den Bossche: 'Zij was de rem wanneer ik in mijn schrijfdrift over de schreef ging.'
HUMO Je hebt twee archetypes in de politieke fictie. ‘The West Wing’, waarin een idealistische president door de realiteit gedwongen wordt tot pragmatisme en compromissen. En ‘House of Cards’, waarin politiek niets anders is dan een cynisch perceptiespel rond pure macht. ‘De 16’ zit dichter bij het tweede, vind ik.
Wallyn «Maar ik verzacht het wel met humor, mijn derde weg. Aaron Sorkin, de scenarist van ‘The West Wing’, is voor mij God, maar je hebt gelijk: ‘De 16’ is cynischer. Anderzijds: terwijl er bij Frank Underwood van ‘House of Cards’ achter alles strategie zit, is het in ‘De 16’ vooral blinde paniek (lacht). Improvisatie, keer op keer, van de ene in de andere crisis: vaak is politiek niet veel meer dan proberen goed te reageren op wat je overkomt. Ik geloof bijvoorbeeld dat de Turteltaks een vergissing was van haar kabinet, iets dat ze moesten verzinnen om het gat te dichten. Waarop een goede spindoctor aan de andere kant de term ‘Turteltaks’ bedenkt, en je bent aangeschoten wild. Dan begin je te spartelen, en voor je het weet ben je geslachtofferd.»
HUMO Voor hetzelfde geld had het ook de Freyafactuur kunnen geweest zijn.
Wallyn «Absoluut, goed gevonden ook, maar dat heeft toch niet gepakt. De Tommeltaks heeft het ook maar een dag volgehouden, daarna was het dossier weg. Maar goed, ik geef toe: ik heb te veel gezien om niet een klein beetje cynisch te worden over de praktische uitvoering van de politiek. Ik heb nu geen zicht achter de schermen meer, maar als je in Michel I ziet welke achterhoedegevechten worden uitgevochten tussen de coalitiepartners zelf, dan is dat niet verwonderlijk, toch?»
Vadermoord
HUMO Jij hebt de reeks geschreven, Freya heeft ze nagelezen. Als ik even de freudiaan mag uithangen: is dit een vadermoord?
Wallyn «Ze had me gewaarschuwd dat je deze vraag zou stellen (lacht). Wat nog maar eens haar intelligentie bewijst. Kijk, of je nu in de krantenwereld zit of in het voetbal, je leert de kleine kantjes kennen. Je kunt over voetbal een romantische feelgoodfilm maken, maar je kunt ook een portret schetsen van de oudere trainer op de terugweg die de kont van een parvenu-voorzitter moet likken om nog aan de bak te komen, en in de kleedkamer van een 18-jarige met de nieuwste Ferrari moet horen dat die veel meer van voetbal kent dan hij. Dan zie je ook even de romantiek niet meer, al is die er nog wel. Ik heb meer donkere kantjes van de politiek gezien dan de doorsneeburger, maar tegelijk vind ik verkiezingsavonden nog altijd fantastisch: de aankomst na een gemeenschappelijke inspanning, de vreugde, het verdriet, da’s schoon om dat met een groep, een gemeenschap mee te maken. Er loopt nu een spotje op televisie waarin twee louche tweedehandsautoverkopers uit het Oostblok klagen dat ze in België hun zin niet kunnen doen, omdat de auto’s hier een Car-Pass hebben. Dat heeft Freya meer dan 10 jaar geleden ingevoerd. Zo’n dingetjes maken het dan wel weer de moeite waard.»
undefined
'Ik hou van de 'politique politicienne': het schaakspel, de zetten vooruit om de tegenstander te vloeren, dat is een intellectueel genot waaraan ik niet kan weerstaan'
HUMO Mooi verhaal, maar ik had het over een vadermoord.
Wallyn «Nee, echt niet. Denk ik toch. Psychologie is zoals kietelen, natuurlijk: het werkt niet als je het bij jezelf doet. Ik denk verstandig genoeg te zijn om te weten wanneer ik in emotioneel gevaarlijk terrein kom, in de buurt van mijn demonen en angsten. Als scenarist gebruik je dat zelfs. Maar hier gaat het over het systeem, niet over de vaders die in dat systeem hebben meegedraaid. Is het wraak voor wat het systeem met die vaders heeft uitgericht? Dat zou de slechtste drijfveer zijn om te schrijven.»
HUMO Ik zou het anders geen onlogische insteek vinden. In Optima-tijden een vader hebben als die van Freya, dat is ook geen cadeau als je zelf nog actief bent in de politiek.
Wallyn (lang stil) «Er is voor Freya weinig een cadeau geweest, zelfs haar looks niet. Hier heeft ze me ook voor gewaarschuwd (lacht). Ik ken geen verstandiger vrouw, en weinigen met een dikker vel. Hoe zij omgaat met de talloze pogingen die er zijn geweest haar persoonlijk en politiek echt te raken, ik zou dat niet kunnen. Heeft ze dat thuis geleerd, is het aangeboren talent? Hoe dan ook: om daar zonder geestelijke kleerscheuren door te geraken, moet je uit een speciaal soort hout gesneden zijn. Daarom houdt ze het zo lang vol, en het geeft haar ook de kracht om uit de schijnwerpers te stappen en backbencher te worden. Van vicepremier in de dagelijkse media-aandacht naar dossiervreter op de achtergrond: ik zie het er niet veel doen. (Lang stil) Ik zie dat je wacht op meer, mijn therapeut zwijgt ook zo hardnekkig als hij wil dat ik meer blootgeef.»
HUMO (lacht) Ok, ik stop. Eén puntje van kritiek: je had heel erg de draak kunnen steken met de kaste van de politieke verslaggevers, maar de suggestie dat je door tachtig abonnementen te kopen een stuk uit De Tijd kunt houden, vond ik erover.
Wallyn «Ok, daar ben ik uitgeschoven (grijnst). Misschien is dat wel een restant van mijn verlies aan onschuld ten tijde van Agusta, toen ik de pers in een cynische klopjacht zag, het schuim op de lippen, om zonder al te veel respect voor de feiten de sappigste quote te bemachtigen. Toen is behoorlijk wat van mijn respect voor die stiel verdwenen.
»Er zitten nog wel dingen in die tot in het groteske zijn doorgetrokken. Zo weten we allemaal dat politici door omstandigheden weleens 180 graden van mening moeten veranderen, gedwongen worden het ene én het omgekeerde te verdedigen in dezelfde week, en ook dat fenomeen heb ik behoorlijk overdreven. Ik ben dan ook geen fotograaf, ik ben een schilder die er met de grove borstel door gaat, die in twee scènes een atoombom moet kunnen activeren, de minister daarin moet laten meegaan, en, nog straffer, de minister zo ver moet krijgen dat die fier wordt op zijn vermogen het diametraal andersom uit te leggen. Dat ge uw kak hebt moeten intrekken, en dan doen alsof die kak naar rozen ruikt.»
HUMO Wat heel vaak terugkomt: de boodschap dat de ergste vijanden in de politiek steevast in de eigen rangen zitten. De hele reeks steunt op de rivaliteit tussen twee kabinetten van dezelfde partij.
Wallyn «Die allebei jagen op dezelfde hoofdprijs: eerste minister worden van de volgende regering. En dat kan er maar één zijn. Dat zie je toch ook vaak: een sprong naar boven of beneden in de top 50 van populaire politici zet veel onderling gespin in gang, of doet nieuwe claims of veto’s ontstaan. Terwijl tegelijk de angst blijft voor de partij en de voorzitter, die uiteindelijk zal bepalen welke plek je in de pikorde krijgt, wie op welke stoel terechtkomt, of je al dan niet verbannen wordt naar een onbetekenende ereplek in het verre buitenland, ook al ben je ooit zo machtig geweest. Dan hoef je toch niet verwonderd te zijn dat paranoia een tweede natuur is in de Wetstraat? Nog voor je de beslissing neemt, de vraag: van wie zal de aanval komen, en hoe kan ik me daartegen verdedigen? En als men dat niet klaar ziet, vergeet men soms het mooie idee dat men had, en begint men het al vooraf te amenderen.»
HUMO In de Wetstraat weet men vaak niet goed waar men naartoe gaat, omdat men te druk bezig is om er te komen.
Wallyn «Dat is bijna de definitie van de Belgische politiek vandaag. Enfin, in veel andere Europese landen is het niet veel beter.»
HUMO Een van de mooiste oneliners uit de reeks, de enige die ik verklap: ‘Er zitten geen mensen op Twitter, alleen ego’s.’
Wallyn «Dat is mijn roephoorn die bovenkomt. Twitter is voor mij het dieptepunt van de journalistiek geworden. In 140 karakters heen en weer schelden, en dat dan tonen op het scherm of de krantenpagina. Het is bovendien het eerste medium waarmee de politiek communiceert met de pers, sommigen maken er echt een sport van om met een stoute tweet alle sites of kranten te halen. Maar waar gaat dat eigenlijk over? Om ‘yeuh’ te kunnen roepen als je de krant haalt? Wat heeft dat nog met politiek te maken? Niets toch, het is pure façade en communicatie. En af en toe een lynchpartijtje erbovenop. We zullen allemaal branden in de hel daarvoor, en journalisten het eerst.»
undefined
'Ik geloof niet dat Bart De Wever zo rechts is als hij doet uitschijnen'
Icarusfiguur
HUMO Stel dat één van je kinderen ooit de politiek in wil, wat zou je dan zeggen?
Wallyn «Wat zeg je tegen een kind dat gladiator wil worden? Ik zou ze laten gaan, maar hen wel waarschuwen dat ze altijd in rugdekking moeten voorzien. Ik verwacht van mijn kinderen niets, weet je, ze moeten geen primus inter pares worden of een grote carrière maken. Maar als ze voor iets willen gaan: go for it. Ook al kijk je dan zelf met angst en beven toe. Zeker in de politiek moet je je omringen met mensen die je opvangen als je onderuit gaat: teken nooit iets wat je niet gelezen hebt, vertrouw nooit blindelings wie je in dat milieu tegenkomt. Maar als het je passioneert, moet je het doen.»
HUMO Ik hoorde dat er bij Canvas een lichte ongerustheid is over hoe de politiek op deze comedy zou kunnen reageren.
Wallyn «Dat begrijp ik. Ik maak me geen illusies, er zullen er wel een paar in het parlement roepen dat het een schande is dat dit met overheidsgeld gemaakt is. Maar ik denk ook dat er nog voldoende rondlopen met zelfrelativering, die beseffen dat het enige wat de politiek nog kan redden van de antipolitiek humor is. Lach met jezelf, dan ben je goed bezig. Maar als ze zich niet kunnen inhouden: toe maar, dat levert alleen meer kijkers op (grijnst). Al denk ik niet dat ik iemand echt kwets of schoffeer.»
HUMO Toch nog één citaat van je kabinetschef: ‘Als je er niet tegen kunt, moet je maar een Xanax pakken, of je valies.’ Dat had er ééntje van Bart De Wever kunnen zijn.
Wallyn «Die zei onlangs toch dat wie een vriend zoekt in de politiek, dan maar een hond moet kopen? Ik denk ook dat het klopt, en op het gevaar af weer eens cynisch te klinken: dat is toch ook in veel bedrijven zo? Emoties worden op het werk meestal als een teken van zwakte beschouwd. Als het je overkomt, is het prompt een historisch moment: de tranen van Patrick Janssens na de nederlaag, nu Bart De Wever zelf. Hij heeft me daar meer ontroerd dan ooit tevoren, en ik vond hem al een heel interessante man. Een geweldig tragisch personage, een introverte man met smetvrees die noodgedwongen publiek figuur nummer één wordt. De fysieke metamorfose die hij zichzelf laat ondergaan om die opdracht waar te maken. Ik denk dat zijn publieke personage redelijk afwijkt van wie hij is, het carcan waarin hij zichzelf gedwongen heeft, omdat dat de techniek is waarvan hij denkt dat ze werkt. Ik geloof zelfs niet dat hij zo rechts is als hij zelf doet uitschijnen. Je ziet soms de tektonische platen kraken onder zijn oppervlak. Hoe hij zijn spot en zelfrelativering, die hij ooit bovenmatig had, niet meer toelaat. Hij heeft ook, dat heeft hij zelf trouwens gezegd, een hoog Icarusgehalte. Ik weet niet welk einde, welke catharsis in de politiek hem wacht. Maar ik vind hem echt een historische, tragische figuur.»
HUMO Heb je ooit vriendschap in de politiek gezien?
Wallyn «Eerder allianties, en vaak tijdelijk. Onder vrouwen bijvoorbeeld: een front vormen over de partijen heen, heel amicaal, tot een conflict hen weer uit elkaar drijft. Toen Karel De Gucht en Guy Verhofstadt destijds elkaar publiekelijk begonnen op te vreten, terwijl iedereen tot dan had gedacht dat zij samen met Dewael een onverbrekelijk vriendentrio vormden: plots wordt dat een shakespeareaans koningsdrama. (Stil) Ik ken er een paar, in andere partijen dan die van Freya, die ik als mens heb leren appreciëren, en waarvan ik denk: pas op dat je niet kapotgemaakt wordt, want je bent veel te zacht voor deze stiel. Gedreven, intelligente mensen, waarvan je weet: als er ooit een bijltjesdag komt na tegenvallende verkiezingen, is dat de eerste die opgeofferd wordt. Mensen die juist in elkaar zitten, al denken ze over zowat alles anders dan ik. Dan moet ik me tegenhouden om die niet al te veel te koesteren. Philippe Muyters is zo’n type, Sven Gatz ook.»
undefined
undefined
'De personages in 'De 16' zijn allemaal afsplitsingen van mij.'
HUMO Dat Icarusgegeven zit ook in de reeks, de noodlottige afloop van bijna iedere politicus.
Wallyn «Ken jij er veel die in schoonheid afscheid hebben genomen? Die gelukkig zijn gestorven? Die bij de zon zijn geweest, en dan langzaam hebben kunnen landen op een mooie plek? Meestal voelen ze zich verongelijkt, opzijgezet, gefrustreerd, niet voldoende gewaardeerd. Ik ken er wel een paar die de zon hebben bereikt en nooit verwerkt hebben dat ze daar verdreven zijn. Er is iets dat blijkbaar verhindert dat ze tevreden kunnen terugblikken. Soms krijg je medelijden met hen, ook al omdat ze steeds weer moeten opboksen tegen dat verschrikkelijke zinnetje dat ‘de politiek het maar moet oplossen’. Nonsens, natuurlijk, wíj moeten het oplossen. Ik heb net mijn wagen weggedaan: vanaf morgen ga ik, met een voorlopig klein hartje, beginnen met autodelen. Dat is politiek: ik ga minder files en CO2 veroorzaken. De politiek kan me steunen, die keuze aanmoedigen, maar de wereld echt veranderen? Onze levenskwaliteit echt verbeteren? Dat kunnen we alleen zelf. Ik heb geen grote sympathie voor het gedachtegoed van Angela Merkel, maar haar ‘Wir schaffen das’ is toch de enige correcte houding om aan politiek te doen? Geen uitvluchten, geen doemdenken, geen nostalgie naar een verleden dat heus niet beter was, maar: hoe lossen we dat hier op? Ook dat kan politiek zijn. Al zet ik ze, toegegeven, soms neer als een bende egomaniacs die meedrijven op de waan van de dag. Schizofreen, nee? Laat ons het houden op een haat-liefdeverhouding.»
