De ambassadeurs van het betere boek: tips van ons diplomatiek korps (3)

‘Om één of andere reden verdiept men zich hier niet graag in het verleden.’

'Lokale misdaad romans doorgronden een land als geen ander'

‘Rauwe realiteit’

HUMO Wie iets van Zuid-Afrika wil begrijpen, kan niet voorbij het Apartheidsregime, het blanke racistische bestuur dat de zwarte bevolking tot 1994 onder de knoet hield.

Hubert Cooreman (ambassadeur Zuid-Afrika) «Ja, en daarom is een boek als ‘De lange weg naar de vrijheid’ van de charismatische vrijheidsstrijder Nelson Mandela natuurlijk onontbeerlijk. Daarnaast verdient ook het standaardwerk ‘A History of South-Africa’ van Frank Welsh een aanbeveling, en ‘Tomorrow Is Another Country’ van Allister Sparks, over de onderhandelingen die hebben geleid tot de vreedzame transitie van Apartheid naar democratie. Als je die boeken samen leest met ‘July’s People’ van de Zuid-Afrikaanse Nobelprijswinnaar Nadine Gordimer, krijg je een zeer volledig beeld van die sleutelperiode Gordimer waagt zich aan een voorspelling: na de Apartheid zal het land afglijden in een burgeroorlog tussen blank en zwart. Dat was niet eens zo vergezocht, want in de jaren 90 zat de schrik voor een burgeroorlog er diep in. Het land werd verscheurd door wantrouwen en extreem geweld. Die boeken samen doen je beseffen welke fenomenale prestatie Nelson Mandela en toenmalig president Frederik Willem de Klerk hebben geleverd om de overgang vreedzaam te laten verlopen.»

HUMO Een rondje googelen leert dat in Zuid-Afrika heel veel literaire festivals georganiseerd worden.

Cooreman «Dat komt omdat er gewoon heel veel fantastische Zuid-Afrikaanse schrijvers zijn: John Maxwell Coetzee, André Brink en Breyten Breytenbach. Maar de absolute aanrader is Etienne van Heerden en zijn meesterwerk ‘De betoverde berg’. Onze grootste dichter Herman de Coninck zei ooit: ‘Zoals men niet over Israël kan praten zonder eerst Amos Oz te lezen, niet over India kan praten zonder Salman Rushdie te lezen en niet over Zuid-Amerika kan praten zonder Gabriel García Márquez of Mario Vargas Llosa te lezen, zo moet je Van Heerden lezen als je iets wil weten over Zuid-Afrika. Het is fictie op zijn best.’ Ik treed De Coninck volmondig bij.

»‘De betoverde berg’ gaat over een blanke boerenfamilie en haar ‘schaamfamilie’, een onwettige tak die ontstond uit vermenging met lokale zwarten. Van Heerden beschrijft het leven in de Karoo, een uitgestrekte, onherbergzame halfwoestijn in centraal Zuid-Afrika waar protestantse, bijbelvaste boeren in conflict leven met de lokale bevolking. Het boek sluit trouwens mooi aan bij ‘Het beloofde land’ van de Nederlandse schrijver Adriaan van Dis. Van Dis gaat in de Karoo op bezoek bij een vriendin, die ook tot zo’n blanke protestantse boerenfamilie behoort.»

HUMO Vergis ik me, of hebben we voorlopig alleen nog maar blanke schrijvers gehoord?

Cooreman «De zwarte schrijversscene is zich logischerwijze nog volop aan het ontwikkelen. Ten tijde van het Apartheidsregime was de Zuid-Afrikaanse literatuur hoofdzakelijk blank en Engelstalig, maar vandaag vind je boeken in de elf officiële talen van Zuid-Afrika. Een goede tip is ongetwijfeld Zakes Mda met ‘Black Diamond’. Black Diamond is de bijnaam voor de zwarte nouveaux riches die rijkdom vergaarden via hun banden met corrupte politici. Als zoon van een ANC-banneling beschrijft Mda perfect tot welke ontsporingen de emancipatie van de zwarte bevolking na 1994 heeft geleid. Je ziet dat trouwens ook heel goed in het straatbeeld. Wie op een vrijdagnamiddag een terrasje doet in Melrose Arch in Johannesburg kan het aantal Ferrari’s en Lamborghini’s niet tellen.»

HUMO Zuid-Afrika staat helaas ook bekend omwille van zijn criminaliteit.

Cooreman «Zuid-Afrika voert zowat alle misdaadstatistieken aan, al zijn de grootste slachtoffers van die criminaliteit nog altijd de zwarten zelf. Maar geweld is hier inderdaad vaak buitenproportioneel. Waarom dat zo is, leer je uit de misdaadromans van bijvoorbeeld Deon Meyer, Mike Nicol en James McClure. Ze geven een zicht op de rauwe realiteit van het leven in het moderne Zuid-Afrika. Wanneer ik een nieuwe post bekleed, ga ik altijd op zoek naar lokale misdaadromans, omdat ze een land als geen ander doorgronden. Ze beschrijven onverbloemd het leven aan de onderkant van de maatschappij en brengen je op plaatsen waar je als toerist beter niet komt. Helaas zijn er zo wel enkele in Zuid-Afrika.»

undefined

‘Absurde gewoontes’

HUMO We kennen Indonesië van de hagelwitte stranden en het opflakkerende islamradicalisme, maar wat heeft het land op literair vlak te bieden?

Patrick Hermann (ambassadeur in Indonesië) «Een professor vertelde me ooit dat Indonesië wereldwijd het slechtste scoort voor geletterdheid. Dat wil niet zeggen dat mensen er niet aan cultuur doen: muziek staat hier centraal in het leven. De geschreven cultuur is niet echt populair bij grote delen van de bevolking.»

undefined

HUMO Welke boeken nam u als voorbereiding op uw post in Jakarta ter hand?

Hermann «Voor hun vertrek krijgen ambassadeurs in Brussel altijd een briefing van experts uit verschillende vakgebieden. Die kenners geven vaak literaire tips mee. Eén van de tips die ik kreeg, was ‘Nathaniel’s Nutmeg’ van Giles Milton. Het is het waargebeurde en onwaarschijnlijke verhaal van een eilandenruil in de 17de eeuw. De Engelsen ruilden toen het kleine Indonesische eiland Run, dat bekendstond voor zijn nootmuskaat, voor een Amerikaans eilandje dat van de Nederlanders was: Manhattan. De Nederlanders hadden de internationale kruidenhandel toen in handen en dachten dat ze de deal van hun leven hadden gesloten. De geschiedenis gaf hen ongelijk.

undefined

»Voor mijn verhuis las ik ook nog drie werken die elke Indonesië-reiziger gelezen zou moeten hebben. ‘Indonesia, etc.’ van Elizabeth Pisani is een fabuleus non-fictiewerk over de uitzonderlijke cultuur en de soms absurde gewoontes die je hier kunt aantreffen. ‘Max Havelaar’ van Multatuli en ‘Aarde der mensen’ van Pramoedya Ananta Toer zijn dan weer twee boeken uit de literatuurlijst van de middelbare school.Toer werd geboren in 1925: zijn eigen geschiedenis vat de geschiedenis van zijn land samen. Alle regimes die Indonesië tijdens zijn leven bestuurden, hebben hem in ballingschap of naar de gevangenis gestuurd: de Nederlanders en de presidenten Soekarno en Soeharto. Zijn levensloop lijkt op die van de Chileense dichter Pablo Neruda, die destijds diplomaat in Jakarta was. In zijn werk vind je nog verwijzingen naar Indonesië.»

HUMO Kent u ook hedendaagse schrijvers?

undefined

undefined

Hermann «Ik vind de moslima, schrijfster en feministe Julia Suryakusuma een zeer interessante auteur en journaliste. Haar opinieartikels in The Jakarta Post over etniciteit, godsdienst, corruptie of seks zijn echte parels van inleving en humor. Haar boek ‘Julia’s Jihad’ is een echte must read, al is het helaas niet vertaald naar het Nederlands.

»Leila Chudori, de adjunct-hoofdredactrice van Tempo, het Indonesische equivalent van Humo, schreef ‘Naar huis’. Dat boek gaat over de tragische gebeurtenissen in 1998, toen president Soeharto moest aftreden na een periode van erg gewelddadige rellen. Het is een prachtige introductie tot de Indonesische ziel.»

undefined

HUMO Om de twee jaar nodigt het cultuurfestival Europalia kunstliefhebbers uit om de cultuur van een ander land te ontdekken. Begin dit jaar was dat Indonesië.

Hermann «De uitgeverij Lontar in Jakarta gaf een anthologie van hedendaagse Indonesische schrijvers uit in het Nederlands, Frans en Engels. De Nederlandse versie heet ‘Een oceaan in wording’ en laat je proeven van de hedendaagse Indonesische literatuur. Onder meer de schitterende schrijver en stand-upcomedian Ben Sohib geeft met zijn heerlijke humor een inkijk in het leven in de volkse moslimbuurten van de hoofdstad, waar hij zelf woont. Je vindt ‘Een oceaan in wording’ trouwens makkelijk op internet.»

undefined

HUMO Indonesië heeft altijd al een plaats gehad in de grote Nederlandse literatuur: Multatuli schreef erover, maar ook Louis Couperus of Jeroen Brouwers in ‘Bezonken rood’. Alfred Birney won vorig jaar de Libris Literatuurprijs met ‘De tolk van Java’. Ook David Van Reybrouck werkt al jaren aan een boek over de Indonesische geschiedenis.

Hermann «Ik heb David al verschillende keren mogen ontmoeten in mijn residentie in Jakarta. Voor zijn onderzoek naar de gebeurtenissen tussen 1945 en 1949, toen de zogenaamde Westerling-commando’s tegen de vrijheidsstrijders streden, heeft hij intussen al heel wat veteranen en oud-strijders ontmoet. Het is een fascinerende geschiedenis waar de Indonesiërs zelf nauwelijks over schrijven. Om één of andere reden verdiept men zich hier niet graag in het verleden. Er zijn uitzonderingen, maar de beste geschiedenisboeken over Indonesië worden door buitenlanders geschreven. Hopelijk kan Davids werk een generatie van Indonesische historici inspireren om hetzelfde te doen.»

undefined