De dochters van Gerte en Nicole kwamen nooit meer thuis van hun reis. 'Het was haar grote droom. Dan ga je niet dwarsliggen'

Als ouder wil je maar één ding: je kind gelukkig zien. Dan maakt het niet uit of dat kind zich nestelt onder een vertrouwde kerktoren of liever zijn vleugels spreidt en de wereld gaat verkennen. Maar geen enkele ouder wil zich het ondenkbare voorstellen: dat je kind die wijde wereld intrekt om nooit meer thuis te komen. In ‘Forever Young’ voltooit Frances Lefebure de laatste reis van een handvol veel te vroeg gestorven globetrotters. Wij spraken met Gerte Michels en Nicole Van der Haegen, twee moeders uit de reeks, over hun eeuwig jonge dochters.

'Op het vliegveld sms'te ze: 'Ik beloof dat ik heel goed voor mezelf zal zorgen.' En weg was ze'

HUMO Wat zeg je als ouder, als een filmploeg je komt vragen of ze tv mogen maken over je veel te vroeg uit het leven gerukte dochter?

Nicole Van der Haegen «We hebben er heel lang over moeten nadenken. Mijn man Georges was er sneller uit dan ik. Ik wilde het ook wel, maar ik was bang voor de naweeën: als we dat potje verdriet weer opentrekken, hoe gaan we dat dan achteraf verwerken?

»Wat de doorslag heeft gegeven, is dat we nog met zoveel vragen zaten over wat er precies met Liza is gebeurd. Dat heeft ons rouwproces enorm bemoeilijkt. Ze is acht jaar geleden overleden, terwijl ze vrijwilligerswerk deed in Ghana. In ons eentje hadden we die reis naar Ghana misschien ook wel ooit ondernomen, maar in het gezelschap van Frances en de filmploeg leek de kans ons groter dat we eindelijk antwoorden zouden krijgen.»

Gerte Michels «Met vragen zaten wij niet meer. Het ongeval van onze dochter is destijds, elf jaar geleden, al breed uitgesmeerd in de media, omdat Leentje is verongelukt tijdens de opnames van de realityreeks ‘71° Noord’, samen met de Nederlandse presentator Ernst-Paul Hasselbach. Dan hou je niet tegen dat ze erover schrijven en spreken. Maar Jan, Leentjes toenmalige vriend, die zelf in de televisiewereld werkt, zei al heel snel: ‘Ik vind het oké.’ En Leentje zou er niks op tegen hebben gehad, dat weet ik zeker.»

Nicole «Liza zou ook geen seconde getwijfeld hebben. Ik hoor het haar zo zeggen: ‘Mama, doe dat gewoon.’»

Gerte «Ik ben blij dat we hebben meegedaan. De opnames waren erg emotioneel en ook de eerste keer dat ik de aflevering zag, was het schrikken: ‘Oei, nu hoor ik Leentjes stem nog een keer.’ Maar ik vind het een mooi aandenken aan wie Leentje was: een olijke, vrolijke meid die de wereld wilde zien.»

HUMO Het eerste beeld dat we van Leentje zien, toont haar op de Chinese Muur.

Gerte «Met een roze T-shirt rond haar hoofd gedrapeerd (lacht). Ze had geen pet bij zich, dus leek dat T-shirt haar een prima oplossing. Dat soort stoten haalde ze altijd uit.»

HUMO Wat Liza en Leentje gemeen leken te hebben, was zin voor avontuur.

Gerte (knikt) «Helemaal. Ons Leentje was nog maar pas afgestudeerd aan de filmschool in Genk, toen ze zei: ‘Ik ga er een jaar tussenuit, ik heb mijn vliegtuigtickets al geboekt.’ Ze was 22. Mijn man en ik hebben nog in allerijl een verzekering voor haar afgesloten: zij was daar totaal niet mee bezig. Ze mat amper 1 meter 58 – haar rugzak was bijna groter – maar ze was onvervaard. Ik weet nog dat ze me op het vliegveld een sms’je stuurde: ‘Lieve mama, ik weet dat je dit heel moeilijk vindt, maar ik beloof je...’ (Haar stem hapert) Ik krijg het nog altijd moeilijk als ik dit vertel. ‘Ik beloof je dat ik heel goed voor mezelf zal zorgen.’ En weg was ze.

»Op haar blog las ik over haar avonturen: dat ze ergens in een rivier was gesprongen vanaf tien meter hoogte, dat ze was gaan raften en haar boot was gekapseisd. ‘Ik heb mijn leven aan me voorbij zien gaan...’ Gelukkig las ik die dingen altijd pas achteraf. In dat hele jaar heeft ze maar één keer huilend gebeld: toen ze in een jeugdherberg in Nieuw-Zeeland haar rugzak hadden gestolen. Voor backpackers is die rugzak hun hele hebben en houden. Toen ik voorzichtig opperde of ze niet beter naar huis zou komen, zei ze: ‘Maar moeder, je denkt toch niet dat ik voor een gestolen rugzak terugkeer!’ Ze is gebleven.

»Het avontuur trok haar aan. Ze werkte bij momenten heel hard – ze had ook meegewerkt aan ‘Mijn restaurant’ – maar niet om bakken geld te verdienen. De centen die ze verdiende, stak ze in haar volgende verre reis. ‘Je moet reizen als je jong bent,’ zei ze altijd. ‘En je moet het in je eentje doen.’ Dus vertrok ze alleen, tot ze Jan leerde kennen. Vanaf dat moment zouden ze samen de wereld veroveren.»

'Als ik nu iets lees over een verloren kind, dan is de pijn van die ­ouders haast tastbaar. Ik weet wat hun nog te wachten staat, waar ze nog door moeten' Nicole (links)

HUMO Was Liza ook zo’n durfal?

Nicole «Ze was als kind heel opgewekt, maar in haar puberteit heeft ze een tijdlang met zichzelf en haar angsten geworsteld. Ze leek haar draai niet te vinden in het leven, en ze heeft zelfs een tijdje in de jeugdpsychiatrie in Kortenberg doorgebracht. Dat veranderde op slag toen ze Ghana leerde kennen. Mijn man en ik hadden haar naar ginder meegenomen op vakantie. Ze is teruggekomen met het vaste voornemen: ‘Ik keer terug als vrijwilliger.’ Ik protesteerde nog: ‘Ja, maar Liza... Waar? En hoe?’ Maar ze heeft alles zelf uitgezocht, een vzw en een gastgezin gevonden. Ze had een prachtige sollicitatiebrief geschreven voor die vzw, in het Engels. Mijn man en ik waren zo trots. Haar avontuur in Ghana had het glorieuze orgelpunt moeten worden na al dat geworstel met zichzelf. Op haar 19de is ze vertrokken.»

HUMO Ze kwam er niet in grote luxe terecht.

Nicole «De eerste dag belde ze in tranen: ‘Mama, ik weet niet of ik hier zes maanden kan leven.’ Ze woonde achter het huis van haar Ghanese gastgezin, in een soort barak. Thuis durfde ze het kippenhok niet eens in, maar daar liepen de kippen vrij haar slaapkamer binnen en buiten. Mijn moederhart brak. Maar de volgende dag kreeg ik een totaal andere Liza aan de lijn. ‘Ik heb hier misschien geen luxe,’ zei ze, ‘maar de liefde die ik van de mensen krijg, is onbetaalbaar.’ Haar avontuur was begonnen.

»Ze heeft zich helemaal ondergedompeld in Ghana. Ze deed zelfs mee met de ramadan in haar gastgezin. Ging ze de deur uit, dan hingen alle kindjes van de straat rond haar: ‘Liza! Liza!’ Telkens als we skypeten, drukte ze ons op het hart dat we ons geen zorgen hoefden te maken. Ze was er dolgelukkig. (Met tranen) Zie, nu krijg ik het moeilijk. De gedachte dat ze gelukkig was, is een enorme troost. Achteraf kreeg ik van sommigen het verwijt: ‘Waarom heb je haar laten vertrekken?’ Maar mijn man en ik hebben ons daar nooit schuldig over gevoeld. Het was haar grote droom. Dan ga je niet dwarsliggen.»

Gerte «Ik stierf elke keer duizend doden als Leentje weer eens vertrok, ook al regelde ze haar reizen tot in de puntjes. Dan zei mijn man: ‘Je moet haar laten gaan.’ (Tot Nicole) We weten het allebei: je kunt het ongeluk toch niet tegenhouden. Normaal gezien was Leentje niet eens naar Noorwegen vertrokken met ‘71° Noord’. Toen bleek dat ze wél mee kon, belde ze dolenthousiast: ‘Yes! Ik mag mee!’ Ze heeft zó genoten van die reis. De dag vóór het ongeluk hadden ze met een helikopter opnames boven een meer gemaakt. ’s Avonds had ze de piloot gevraagd om met haar nog eens over dat ijskoude water te vliegen, zo prachtig vond ze het. Die gedachte maakt me blij.»

HUMO Ze heeft alles uit het leven gezogen.

Gerte «Ik zal nooit vergeten wat ze zei toen we het een keer over dementerende oudjes hadden. ‘Voor mij hoeft dat niet,’ zei ze. ‘Je kunt beter kort en goed leven dan lang en slecht.’ Ze heeft een kort leven gehad. Een goed leven, maar een kort.»

'Toen we het een keer over dementerende oudjes hadden, zei Leentje: 'Je kunt beter kort en goed leven dan lang en slecht'

Foute brug

HUMO In ‘Forever Young’ zien we hoe haar vriend Jan de laatste reis van Leentje afmaakt.

Gerte «Met de ploeg van ‘71° Noord’ zou Leentje tot aan de Noordkaap zijn gereisd, waar ze de finale van de reeks zouden filmen bij noorderlicht. Maar daar zijn ze nooit geraakt: in Lom zijn Ernst-Paul en Leentje met de auto van een brug gestort. Ik ben blij dat Jan die reis nu heeft kunnen voltooien.»

HUMO Wilde je haar reis niet liever zelf afmaken?

Gerte «Je mag het niet onderschatten: het vroor tot min 30 aan de Noordkaap toen Jan en Frances er waren. Frances had drie jassen aan in de auto.

»Mijn man, Jan en ik waren op de eerste verjaardag van Leentjes sterfdag al naar Lom gereisd. Ik moest absoluut zien waar het was gebeurd. In het politieverslag stond dat Ernst-Paul 60 moet hebben gereden waar je eigenlijk maar 30 mag. Er liggen twee bruggen naast elkaar: een historische en één in steen. We vermoeden dat hij zich van brug heeft vergist en zich heeft willen herpakken, en dat het bij dat manoeuvre fout is gelopen. De auto is vijf meter lager, op z’n dak, in de rivier beland. Ze waren allebei op slag dood. Leentje was 26.

»Voor mij voelde het alsof ik op die plek haar graf bezocht. Het was koud en alles lag onder een laagje sneeuw. Ik weet niet of je kunt zeggen dat er mooie plekken bestaan om te sterven, maar dat is het wel: een mooie plek.»

HUMO Of zoals Jan in de aflevering zegt: ‘Leentje is tenminste niet op de binnenring van Brussel gestorven.’

Gerte «Mijn man vond die plek afgrijselijk, maar ik niet. Ik heb Noorwegen altijd een geweldig land gevonden. Als je toch moet sterven, dan liever daar. Het is er zo rustig en je ziet er geen mens. Ik voelde me er heel dicht bij Leentje.»

'Pas na veertien dagen was Liza weer in België, in een mooie, simpele kist. Toen pas drong het tot me door: we zijn haar kwijt'

HUMO Nicole, jullie zouden Liza na zes maanden achternareizen.

Nicole «Dan zou ze ons het weeshuis tonen waar ze had gewerkt, het schooltje dat ze wilde opknappen... Om geld voor verf en ander materiaal in te zamelen had ze hier nog in haar eentje een spaghettifestijn op poten gezet. Maar nog voor ze in dat schooltje aan de slag kon, ging het mis. In de vier maanden dat ze in Ghana was, is ze verschillende keren ziek geworden. Ze ging naar de dokter en kreeg te horen dat het misschien malaria was. Ze vertelde ons dat wel, maar ze wimpelde het ook weg: ‘Ach, ik voel me al veel beter.’ Pas later is gebleken dat ze eigenlijk een ernstige maag-darminfectie had opgelopen. Ze slikte de zware medicatie die de dokters haar gaven omdat ze zich beter wilde voelen. Maar eigenlijk was ze haar lichaam aan het vergiftigen met die pillen. Op den duur hebben haar nieren het begeven.

»Op het einde is ze naar een ander gastgezin verhuisd, in een klein dorp. Tijdens haar eerste nacht in dat hutje is ze doodziek geworden. De papa van het gezin heeft haar op zijn bromfiets naar het plaatselijke ziekenhuis gebracht, maar ze hadden er geen nierdialysetoestel. Ze hebben haar nog in allerijl naar de hoofdstad Accra gevlogen, maar het was te laat: ze is er in de dialysezaal gestorven. Samen met Frances zijn we naar de dokter gegaan die haar in het eerste ziekenhuis heeft behandeld. Hij zei ons vlakaf: ‘Hadden we hier een nierdialysetoestel gehad, dan was uw dochter nu nog in leven.’ Dat is gruwelijk, maar toch was ik blij om het uit zijn mond te horen. Nu weet ik het tenminste.»

HUMO Nemen jullie iemand iets kwalijk? Dat lijkt me een niet meer dan menselijke reactie op al dat leed.

Nicole «En toch is het antwoord nee. Waarom zouden we? We krijgen er Liza niet mee terug.»

Gerte «Eigenlijk had Leentje, als productieassistente, achter het stuur van die wagen moeten zitten. In het begin kon ik de gedachte niet verdrijven dat het ongeluk niet zou gebeurd zijn als zij had gereden. Maar ook dat weet je niet zeker: niemand is onfeilbaar. En met kwaad zijn los je niks op. In tegendeel: je straft jezelf er nog harder mee. Ernst-Paul had twee jonge kindjes toen hij stierf. Zij zijn hun papa ook kwijt.»

'Weet je wat ik me vaak afvraag? Hoe Liza er vandaag zou hebben uitgezien. Ik zal voor eeuwig en altijd een jonge dochter hebben, want ze blijft 20 jaar'

Witte trouwjurk

HUMO Het moet surreëel zijn om via de telefoon te vernemen dat je kind er niet meer is.

Nicole «De man van de verzekeringsmaatschappij bleef maar rond de pot draaien. Tot mijn man vlakuit vroeg: ‘Bedoelt u nu dat mijn dochter overleden is?’ Ik kon het niet geloven. ‘Het is Liza niet,’ dacht ik, ‘het is een andere blanke.’»

Gerte «Bij ons stond er opeens een collega van Leentje aan de deur: ‘Leentje is overleden.’ Baf, gedaan. Dat is keihard. De wereld wordt weggeslagen vanonder je voeten.»

Nicole «Ik wist dat ik Liza moest zien om het te geloven, al was het maar een hand. Voor het hele plaatje was ik bang – het heeft tenslotte veertien dagen geduurd voor ze weer in België was. Maar ze zag er heel mooi uit: ze hadden haar gebalsemd. Toen pas drong het tot me door: we zijn haar kwijt.

»Ze lag in een heel simpele, mooie kist. In haar hand had ze een brief van Jemima, de Ghanese vrouw die haar had opgevangen voor de vzw. Jemima schreef ons hoe erg ze het vond, en dat ze Liza voor haar laatste reis speciaal had aangekleed in een Europese jeansbroek en een Afrikaanse blouse – zo was ze een beetje van allebei. Maar die kleren had Liza niet meer aan toen we haar in België zagen: ze lag in die kist in een witte trouwjurk, met kanten handschoentjes en een voile voor haar gezicht. Zo worden jonge meisjes in Ghana traditioneel begraven. Iemand moet ook het autopsierapport uit de kist hebben gehaald. Geen idee waarom, maar dat rapport hebben we nu pas, in Ghana, onder ogen gekregen. Eindelijk vielen de puzzelstukjes in elkaar.»

Gerte «Toen we Leentje terugkregen, was er even paniek: omdat het lichaam in een verzegelde zinken kist werd vervoerd, zouden we haar niet kunnen cremeren. Maar we wilden haar helemaal niet begraven! Iemand die zo vrij heeft geleefd, kun je toch niet in een kist in de grond stoppen?»

Nicole «Dat vonden wij ook!»

Gerte «Iemand van het Nederlandse productiehuis heeft ervoor gezorgd dat Leentje in Schiphol is geland, waar je zo’n kist wel mag openen. We hebben haar as verstrooid.»

HUMO Die eerste dagen moeten een hel zijn.

Nicole «Op het ogenblik dat ze het je vertellen, krijg je een bom op je hoofd. Je lichaam schakelt over op automatische piloot: je weet niet meer wat je doet of zegt, je weet niet hoe je het nieuws aan je andere kinderen moet vertellen. Je slaat op tilt.»

Gerte «Die eerste dagen word je geleefd. In ons huis was het een komen en gaan. Onze buren voorzagen ons continu van soep en broodjes. Twee dagen na het ongeluk stond onze buurvrouw de herfstbladeren rond het huis bij mekaar te harken. ‘Ik hou het thuis niet uit,’ zei ze, ‘ik moet iets doen.’ Daarna heeft ze nog meer dan een jaar lang mijn vensters gepoetst. Dat was haar manier om te zeggen: ik ben er voor jullie.

»Het doet deugd dat zoveel mensen je op zo’n moment willen omringen, ook al lopen ze je soms voor de voeten. Het is een advies dat ik iedereen geef: sterft er iemand in je omgeving, ga dan naar de familie toe. Als je niet weet wat je moet zeggen, dan geef je een knuffel en ga je weer weg. Dat is ook goed. Ik begrijp best dat veel mensen niet kunnen begrijpen hoe het voelt om een kind te verliezen. Dat is maar goed ook.»

Nicole «Zelfs na elf jaar doen die kleine gestes nog deugd. Op Liza’s sterfdatum sturen ze me een hartje. Meer hoeft dat niet te zijn. Dan weet ik: ze denken nog aan haar.

»Daarom kijk ik ook uit naar de aflevering, dan staat Liza nog eens in de aandacht. Al zal het niet evident zijn om te kijken: een paar maanden geleden heb ik heel plots ook mijn man verloren. In de supermarkt stuikte hij opeens in elkaar. In ‘Forever Young’ zie je ons dus ook op onze laatste reis samen. Het is een troost dat hij voor zijn dood nog antwoord heeft gekregen op de onzekerheden over Liza’s dood. Hij heeft de aflevering nog kunnen zien. Even heeft de ploeg getwijfeld om ze niet uit te zenden, maar dat zou Georges niet gewild hebben. Hij stond er helemaal achter.»

Gerte «Mag ik je iets vragen? Voelt het anders om je man te verliezen dan je kind?»

Nicole «Het is nog wat te vroeg om daar het antwoord op te weten, maar ik kan wel al zeggen dat ik me nu, na de dood van Georges, rustig en geborgen voel in ons huis, ook al is hij er niet meer. Bij Liza had ik dat niet. Ik moest er weg: ik zag en hoorde haar overal. Na een jaar zijn we verhuisd.

»Ik heb het gevoel dat Liza en haar papa nu ergens samen zijn. Mijn man was heel gelovig en hij zei dikwijls: ‘Ik voel haar.’ Toen we in het militaire hospitaal van Accra waren, voelde ik het ook. Het was alsof ze ons, door het doolhof van gangen, recht naar het blok leidde waar ze is overleden. Daar, in dat wachtzaaltje, hebben we ons heel dicht bij haar gevoeld. Mijn man putte veel kracht uit zijn geloof, terwijl ik in die eerste momenten vooral kwaad was.»

'Haar laatste pakje sigaretten heb ik nog in haar handtas gevonden. Nu koester ik het als een schat'

Samen sterven

HUMO Koppels durven elkaar weleens te verliezen na de dood van een kind. Het verdriet van de ander verzwaart het eigen verdriet.

Nicole «Iedereen rouwt op z’n eigen manier. Na Liza kroop ik in mijn cocon, terwijl Georges net het gezelschap van anderen opzocht. Hij kon dat, ik niet. Maar we hebben elkaar nooit verloren. In tegendeel: we zijn er samen sterker uit gekomen.»

Gerte «Ik heb, bij wijze van spreken, zeven jaar met mijn man gevochten. Hij zat in een gat waar hij niet uit kon. Niks interesseerde hem nog, hij was boos op iedereen. De eerste maanden zaten we naast elkaar op de zetel en lieten we ons hoofd hangen. Daar zaten we dan: boos, ontgoocheld, verdrietig. Maar na een tijdje dacht ik: ons Leentje zou dit niet gewild hebben. Als het me te veel werd, ging ik aan mijn naaimachine zitten en naaide ik. Dat nam niks weg van mijn verdriet – dat zal er altijd zitten – maar ik probeerde iets omhanden te hebben. Ik ga nog altijd geregeld naar de praatgroep van Ouders van een Overleden Kind. Elke maand zitten daar nieuwe mensen. Ik kan hun verdriet niet wegnemen, maar ik kan hun wel zeggen: ik heb ermee leren leven.»

Nicole «Als ik nu iets lees over een verloren kind, dan is de pijn van die ouders haast tastbaar. Ik weet wat hun nog te wachten staat, waar ze nog door moeten.»

Gerte «Net als Nicole heb ik het gevoel dat mijn man en ik er als koppel sterker van zijn geworden. We begrijpen elkaar nu beter dan vóór het ongeval. We laten elkaar meer toe. Dat is een cadeau dat we, ondanks alles, hebben gekregen.»

Nicole «Mijn man zei altijd: ‘We mogen niet samen met Liza sterven.’ Om haar in leven te houden moesten we zelf blijven leven.»

HUMO Jullie kinderen droomden groots. Proberen jullie die droom nu voort te zetten?

Gerte «Ja. Ons hele gezin doet dat. Leentjes zus is op haar 33ste opnieuw gaan studeren. Ze had al twee kleine kinderen en was zwanger van nummer drie toen ze afstudeerde, maar ze wilde het echt. Ze heeft die studie afgemaakt met haar zus in gedachten. Leen zou het niet anders hebben gewild. Maar de wereld rondtrekken zoals Leentje? Nee, mijn man wordt al gek bij de gedachte. Drie dagen Knokke of twee dagen Gent is voor hem genoeg (lacht).»

Nicole «Het klopt wel dat je anders gaat leven. Georges en ik proberen Liza’s ontwikkelingswerk voort te zetten met de vzw Liza for Ghana. Na haar dood zijn we ook gaan reizen. Wat een geluk dat we dat nog hebben gedaan, dat we niet gewacht hebben tot na ons pensioen – Georges is maar 63 geworden. Na Liza waren we ervan doordrongen: het kan opeens voorbij zijn.

»Weet je wat ik me vaak afvraag? Hoe Liza er vandaag zou hebben uitgezien.»

Gerte «Ik ook! Hoeveel landen zou Leentje intussen bezocht hebben? Als ik Jan nu zie met zijn nieuwe lief – heel mooi: ze is een Berlijnse vriendin van Leentje, die ze had leren kennen op haar wereldreis – dan denk ik weleens: als het anders was gelopen, zouden Jan en Leentje dan nu kinderen hebben gehad? Leentje zei altijd wel dat ze er geen wilde, dat er al genoeg kinderen op de wereld waren, maar je weet het nooit. Er was geen beter koppel dan Jan en Leentje.»

Nicole «Liza’s vrienden zijn intussen mannen en vrouwen van een eind in de 20, maar Liza blijft voor altijd 20. Ik zal voor eeuwig en altijd een jonge dochter hebben.»

En dan doen we nog een laatste rondje herinneringen ophalen. Je verwacht tristesse en die is er ook, maar ze staat de lach niet in de weg. Er wordt geschaterd om die keer dat Liza haar haar blond had geverfd – ‘Het zag er niet uit: het was geel!’ Of die keer dat Gerte nogal laat in de gaten kreeg dat haar dochter een tongpiercing had.

Gerte «Ze had die piercing al twee jaar! Tja, welke 19-jarige vertelt nu alles aan haar ouders? Nu kan ik daar zo hard om lachen.»

Nicole «Mijn man en ik vonden het niet leuk dat Liza rookte. Ik kon me daar soms zo boos over maken. Maar nu denk ik: ach, ze had gelijk, ze heeft het tenminste gehad. Haar laatste pakje sigaretten heb ik nog in haar handtas gevonden. Nu koester ik het als een schat.»