De drie Belgische journalisten achter de Paradise Papers. 'De eerste namen die we intikten, waren die van onze eigen bazen'
Bono, de Britse Queen en multinationals als Nike: allen lijken ze erg bedreven in hun vermogen verstoppertje te laten spelen op Caraïbische eilanden. Drie Belgische journalisten helpen het deksel van de fiscale beerput te lichten. ‘Na vier jaar ploeteren in miljoenen documenten is de grootste vraag die ik me stel: hoe kunnen die mensen nog in de spiegel kijken?’
'Er zijn families in ons land die wereldwijd zo'n groot vermogen hebben opgebouwd, dat ze onaantastbaar geworden zijn'
Journalisten Alain Lallemand (Le Soir), Kristof Clerix (Knack) en Lars Bové (De Tijd) traden jaren geleden als enige Belgen toe tot het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ), het selecte clubje van onderzoeksjournalisten dat via miljoenen gelekte documenten schandaal na schandaal openbaart.
HUMO Heren, hoe zijn jullie hierbij betrokken geraakt?
Alain Lallemand «Het is begonnen met mij, in het jaar 2000. Het ICIJ was nog maar net opgericht en bestond voornamelijk uit Amerikaanse journalisten. Ze waren op zoek naar twee Belgen, één Vlaming en één Franstalige. Ze kwamen uit bij mij en wijlen Walter De Bock van De Morgen. We werkten anderhalf jaar lang aan een dossier over internationale wapenhandel en huurlingen.»
Kristof Clerix «Toen het ICIJ in 2013 Offshore Leaks publiceerde, gebeurde dat in België alleen in Le Soir. In de Nederlandstalige pers verscheen er niets. Via via bereikte mij de vraag of ik mij kandidaat wilde stellen.»
Lars Bové «Bij De Tijd beschikten we toen ook over data van Belgische bedrijven op de Kaaimaneilanden, maar dat was niets in vergelijking met de hoeveelheid die het ICIJ in handen had. Dat frustreerde mij, en ik nam contact op met Alain.»
Lallemand «Met Kristof en Lars kregen we er plots twee uitstekende journalisten bij, die al uitvoerig hadden geschreven over financiële fraude, de maffia en de veiligheidsdiensten.»
HUMO Het ICIJ bestaat uit meer dan 200 journalisten uit 67 landen. Wat is het voordeel van zo’n uitgebreid samenwerkingsverband?
Lallemand «We kunnen communiceren via een intern en beveiligd netwerk. Als ik op zoek ben naar iemand die meer weet over de witwaspraktijken van de Russische maffia in Kreta, dan geef ik die boodschap door en krijg ik meteen antwoord.
»Het consortium beschikt over ongekende journalistieke mogelijkheden. Voor een onderzoek naar illegale tabakshandel liet het mensen infiltreren in clandestiene sigarettenfabrieken in China. Zo kon men die handel stap voor stap en wereldwijd traceren.»
Clerix «Alle betrokken media publiceren ook wereldwijd op dezelfde dag. De kans dat je een mondiale schokgolf veroorzaakt, is op die manier groter dan wanneer elk medium apart een onthulling doet.
»En dan is er nog de bescherming. Journalisten uit bepaalde landen kunnen sommige verhalen niet brengen zonder hun leven op het spel te zetten. Het ICIJ is ook een levensverzekering. Toen de Azerbeidzjaanse journaliste Khadija Ismayilova gearresteerd werd, kwam er meteen een wereldwijde campagne op gang om onze collega te steunen.»
HUMO De Paradise Papers alleen al bevatten 13,4 miljoen documenten. Hoe beginnen jullie daar in godsnaam aan?
Clerix «Het moment dat je met je wachtwoord toegang krijgt tot die enorme database, met miljoenen documenten, is magisch. Het is een geheime wereld die voor je opengaat.»
Bové «De eerste namen die we intikken, zijn altijd die van onze eigen bazen: Christian Van Thillo en Rik De Nolf (lacht). Daarna gaan we systematischer te werk: met lijsten van mandatarissen op nationaal en lokaal niveau, sportlui, zakenlieden... Elk vrij moment van de dag ben je in die database aan het zoeken. Mensen kunnen gewoon niet vatten hoeveel werk erin kruipt. We moeten niet alleen in miljoenen documenten en mails op zoek naar Belgische namen, we moeten ook nog eens al die verhalen reconstrueren tot we alleen de sappigste en meest relevante overhouden.»
Clerix «Neem nu onze onthulling dat de Belgische staat al achttien jaar mede-eigenaar is van een offshoremaatschappij op de Britse Maagdeneilanden. We begonnen onze zoektocht in de database met de zoekterm ‘Antwerpen’. Via het havenbedrijf Rent-A-Port kwamen we terecht bij een Vietnamees project waarbij onze overheid via haar investeringsmaatschappij betrokken was. Het werd pas écht interessant toen we de gelekte documenten koppelden aan andere bronnen, jaarrekeningen en zelfs LinkedIn-profielen van bestuurders. Zo merkten we dat die offshoreconstructie systematisch verzwegen werd in de jaarrekeningen. De ontdekking dat Hans D’Hondt – het hoofd van de federale overheidsdienst Financiën – tien jaar lang bestuurder was van die investeringsmaatschappij, was natuurlijk de kers op de taart.»
Lallemand «Soms leidt al dat harde werk ook tot niets. Ik heb eens twee maanden gezwoegd op 740 documenten die uiteindelijk geen belang bleken te hebben.»
HUMO Het is opmerkelijk dat 200 journalisten uit de hele wereld in het grootste geheim aan een dossier kunnen werken. Hoe vermijden jullie vroegtijdige lekken?
Lallemand «Iedereen hanteert een strikte publicatieagenda. Als we wereldwijd op 5 november publiceren, dan beginnen we een maand vooraf aan de confrontatie met de grote spelers. Pas dan schieten de televisieploegen in actie.»
Clerix «Toen we twee jaar geleden op de redactie van de Süddeutsche Zeitung in München, waar de documenten oorspronkelijk waren beland, voor het eerst de Panama Papers bespraken, onthulde men dat het lek afkomstig was van het Panamese advocatenkantoor Mossack Fonseca. Het werd ons meteen verboden om dat kantoor te googelen. Als ze bij Mossack Fonseca op hun website plots honderden clicks vanuit München zagen binnenkomen, konden ze onraad ruiken.»
Bové «Het enthousiasme op die vergaderingen is echt voelbaar. Er is veel respect, voor het dossier en voor elkaar. Ik heb nooit het gevoel gehad dat er een risico op vroegtijdige lekken bestond.»
HUMO Hoe bekijken ze de Belgische journalisten?
Bové «Je zit daar met de grote kleppers van BBC, The Guardian en The New York Times, maar ik heb nooit het gevoel dat ze ons anders bekijken.»
Lallemand «België heeft zelfs een voorbeeldfunctie. Vele buitenlanders vinden het opmerkelijk dat wij samenwerken zonder elkaar de loef te willen afsteken.»
Bové «Ze hebben ons zelfs gevraagd om daar een presentatie over te geven. In andere landen werken ICIJ-leden voor concurrerende media en slagen ze er niet altijd in om de krachten te bundelen.»
Clerix «Het is ook gewoon fijn dat wij iets kunnen bijdragen aan dat wereldwijde verhaal. Luxemburg is voor ons om de hoek. Voor Lux Leaks zijn we regelmatig naar daar gegaan om postbusadressen te fotograferen en interviews af te nemen. Op die manier konden we collega’s over de hele wereld helpen. Die wisselwerking, het geven en krijgen van informatie, is cruciaal. Dat klinkt onnatuurlijk, omdat journalisten vaak de neiging hebben om informatie voor zich te houden en de scoop na te jagen.
»Het is opmerkelijk dat men zulke samenwerkingsverbanden niet vroeger heeft opgezet. Klimaatverandering, migratie en fiscale fraude zijn internationale thema’s. Eén journalist kan dat gewoon niet bolwerken. Maffiosi en fraudeurs werken al eeuwen samen via internationale netwerken. De enigen die achterbleven, waren de journalisten.»
HUMO We kregen de voorbije jaren inzage in de meest gesofisticeerde fiscale constructies, maar over de bron van die gigantische datalekken is vooralsnog niets geweten. Weten jullie al wie de Panama Papers of de Paradise Papers heeft gelekt?
Clerix «Journalisten Bastian Obermayer en Frederik Obermaier van de Süddeutsche Zeitung moeten zowat de enigen ter wereld zijn die de bronnen achter beide leaks kennen. Zij geven daarover geen details prijs, ook aan ons niet. Voor ons is het vooral relevant of de documenten authentiek en juist zijn. Voor elk artikel dat wij hebben geschreven, bleek dat het geval. We hebben alles gedubbelcheckt. Getripelcheckt zelfs.»
Bové «Als iemand iets lekt, zit daar bijna altijd een politieke agenda achter. Maar dat mag ons niet beletten om daar onbevooroordeeld mee aan de slag te gaan.»
HUMO Europa stemde onlangs een opmerkelijke richtlijn : niet alleen de klokkenluiders zelf, maar ook de mensen die de informatie publiceren, riskeren een gevangenisstraf. Kan dat jullie werk bemoeilijken?
Lallemand «Volgens die richtlijn mag je informatie enkel publiek maken als ze van maatschappelijk belang is of als er sprake is van illegaliteit. Dat maakt het in dit geval lastig, want veel van de belastingconstructies zijn niet onwettig, wel immoreel. Als wij geen ethisch bedenkelijke dossiers meer mogen publiceren, dan zitten we met een probleem.»
Clerix «Die Europese richtlijn zal op een bepaald moment moeten omgezet worden naar Belgisch recht. Dat moeten we goed opvolgen, want in België hebben we momenteel de beste wet op bronnengeheim ter wereld. Wij hebben de voorbije jaren alle drie geschreven over geheime diensten, fraude en de maffia, maar nooit hebben we voor ons leven moeten vrezen. Onze Russische collega’s daarentegen nemen elke dag een andere weg naar het werk, om patronen te vermijden en eventuele moordenaars te slim af te zijn.
»Recent nog heeft het kabinet van minister van Justitie Koen Geens een nieuwe wet geschreven om perslekken strenger te bestraffen. Dat boezemt mij angst in. Het is net dankzij klokkenluiders dat we wantoestanden kunnen blootleggen.»
undefined
'Het is hoog tijd voor een Dutch Leaks: het is niet normaal hoe Nederland de rest van Europa in de zak zet.' Lars Bové
undefined
Lobbyisten
HUMO Wat is het verschil tussen de Panama Papers vorig jaar, en de Paradise Papers dit jaar?
Lallemand «De Panama Papers gingen vooral over individuen, de Paradise Papers gaan over internationale organisaties en zijn een stuk ingewikkelder om te begrijpen. Een bedrijf als Nike vertakt zich over 440 vennootschappen. Eens je dat web kan ontrafelen, moet je ook nog eens het verhaal erachter zien te ontcijferen.»
Bové «Met de Panama Papers hebben we onthuld dat verschillende Belgische banken, Dexia voorop, voor hun klanten een systeem hadden opgezet om rekeningen in Luxemburg verborgen te houden voor de fiscus. Het gaat hier nota bene over banken die met overheidsgeld zijn gered. Bij de Paradise Papers gaat het over de grootste bedrijven ter wereld, die ook postbusvennootschappen gebruiken om er miljarden euro naartoe te sluizen en zo te genieten van een belastingtarief van 0 procent. Wettelijk is dat toegelaten, maar ethisch schort er iets.»
Clerix «De Paradise Papers tonen aan dat multinationals als Nike, Whirlpool en de moedergroep achter het Belgische Janssen Pharmaceutica samen met duizenden andere bedrijven dezelfde postbus in Bermuda hebben gebruikt. Of hoe het eiland Man fiscale trucs in de aanbieding zet, zodat men er een privéjet kan registreren zonder btw te betalen.»
Bové «Het wijst nog maar eens op het bestaan van twee afzonderlijke werelden: die van de multinationals en de fiscalisten, en die van de kleine zelfstandigen en KMO’s, die zulke trucs niet kunnen betalen.
»Ik sprak onlangs nog één van die gerenommeerde fiscalisten. Zijn antwoord op de onthullingen was: ‘Als we de vennootschapsbelasting afschaffen, dan zullen bedrijven die constructies niet meer opzetten.’ Dat betekent wel dat alle belastingdruk bij de gewone burgers terechtkomt. Dat is toch een bijzonder wereldvreemde manier van denken.»
HUMO Wie verliest het meest bij al die fiscale creativiteit?
Clerix «De staatskas. U en ik, dus. Want wij moeten de belastingen betalen die anderen ontwijken. En wie wint erbij? Niet alleen de grote bedrijven die een pak minder bijdragen, maar ook de fiscale adviseurs. Zij verdienen soms duizenden dollars voor één adviesje! Nu, we moeten ze niet allemaal over dezelfde kam scheren, maar toch. Na vier jaar ploeteren in miljoenen documenten is de grootste vraag die ik me stel: hoe kunnen die mensen nog in de spiegel kijken?»
HUMO Kunnen we spreken over een financiële maffia?
Bové «Dat gaat te ver. Maar we zien wel dat duizenden bedrijven dezelfde postbus op Bermuda gebruiken om miljarden euro belastingvrij te houden. Een bedrijf als Janssen Pharmaceutica krijgt wegens zijn economische waarde een belastingvoordeel van de Belgische staat, de octrooi-aftrek. Dat maakt dat het bedrijf in België nog geen 3 procent belastingen moet betalen. Uit de Paradise Papers blijkt nu dat het via een zusterbedrijf in Ierland een constructie op Bermuda heeft opgezet om zelfs ondanks die absurd lage belastingvoet nog méér belastingen te ontwijken.»
Lallemand «Is het niet merkwaardig dat we er maar niet in slagen om die wantoestanden via wetten te stoppen? De ware maffiosi zijn de lobbyisten in de ministeriële kabinetten. Zij schreven de wettekst voor de Kaaimantaks van minister van Financiën Johan Van Overtveldt, die zogezegd 400 miljoen euro zou opbrengen. Door hun aanpassingen bracht die wet slechts 40 miljoen euro op. Deze specialisten zorgen ervoor dat onze wetten inefficiënt zijn en creëren genoeg achterpoortjes waarlangs de grote bedrijven kunnen ontsnappen.»
Bové «Onze eigen overheid werkt volop mee aan die praktijken. Nike heeft een verdeelcentrum in de Kempen en betaalt in België alleen de lonen van het personeel. Bovenop die lonen laat het slechts 3 à 4 procent winst achter waarop ons land belastingen kan heffen. Tegelijk krijgen ze van Vlaanderen miljoenen euro subsidies en andere voordelen, via de vertrouwelijke belastingakkoorden die ze sluiten met onze rulingcommissie. Door de vertrouwelijkheid van die akkoorden kunnen we het niet bewijzen, maar wij hebben stellig de indruk dat dat lage belastbare winstbedrag de goedkeuring krijgt van onze overheid.»
undefined
'De ware maffiosi zijn de lobbyisten in de ministeriële kabinetten. Zij schreven de wettekst voor de Kaaimantaks en zorgen ervoor dat onze wetten inefficiënt zijn.' Alain Lallemand
Dutch Leaks
HUMO In Groot-Brittannië kreeg Starbucks een publieke bolwassing in het parlement, ook al waren alle fiscale constructies wettelijk in orde. Het werkte, want het bedrijf besloot prompt om meer belastingen te betalen. Zien we ooit iets gelijkaardigs gebeuren in ons land met Janssen Pharmaceutica of verzekeraar Ageas, dat volgens de Paradise Papers via belastingontwijking ruim 1,2 miljard euro verdiende?
Bové «Dat denk ik niet. Janssen Pharmaceutica is trouwens opvallend stil gebleven na onze publicatie. Ze gaven enkel mee dat de betrokken vennootschap niet onder hen viel. Natuurlijk niet, het was een zusterbedrijf in Ierland.
»De Nederlandse premier Rutte gaf België onlangs een veeg uit de pan over ons economisch beleid, maar we mogen niet vergeten dat de Nederlanders óns de das omdoen in het dossier Nike. Zij zorgen ervoor dat de 7 miljard euro Europese omzet van Nike bij hen toekomt. Tot 2014 hadden ze een postbus in Bermuda nodig om die miljarden belastingvrij naar de Verenigde Staten te sluizen, maar toen vonden ze plots een gat in de Nederlandse wetgeving en hadden ze die postbus niet meer nodig. Waarom wil Rutte dat gat in zijn wetgeving niet dichten? Omdat Nederland jaarlijks van Nike alleen al bijna 400 miljoen euro belastingen int.
»Tijdens de vergaderingen over de Paradise Papers in München waren we het roerend eens met onze Nederlandse collega’s: het wordt hoog tijd voor een Dutch Leaks. Het is niet normaal hoe Nederland de rest van Europa in de zak zet.»
Clerix «We kunnen deze praktijken alleen op Europees niveau stoppen. Europese landen mogen elkaar de loef niet afsteken om de grote multinationals binnen te halen. Die multinationals beheersen dat spelletje al decennialang beter dan de lidstaten zelf. Het probleem is dat fiscaliteit geen Europese bevoegdheid is. Onze enige hoop is dat dossiers als de Paradise Papers regeringen onder druk zetten om toch naar een oplossing te zoeken.»
HUMO Paul De Grauwe noemde die massale verschuiving van winsten langs de vier Europese belastingparadijzen Ierland, België, Luxemburg en Nederland zelfs letterlijk ‘georganiseerde diefstal.’
Bové «De rijke Fransen trokken naar België om te profiteren van de belastingvrijstelling op meerwaarde. We hadden daarnaast ook de notionele intrestaftrek. Dat was op zich een goed systeem. Zo wilde men de grote bedrijven naar België halen om ze hier als bank te laten fungeren voor hun zusterbedrijven over de hele wereld. Uit de Paradise Papers bleek dat ze op legale wijze van dat systeem hadden geprofiteerd, maar vervolgens die kapitalen op een reis rond de wereld stuurden, om te eindigen in een postbus in Bermuda. Als land kan je dat spelletje wel meespelen, maar uiteindelijk word je toch misbruikt.»
Lallemand «Alleen de multinationals winnen erbij, de bevolking zelden of nooit.»
HUMO Michel Claise, onderzoeksrechter bij het Brusselse parket en specialist in financiële dossiers, zei onlangs nog dat 90 procent van de dossiers over witwaspraktijken bij het Brusselse parket geseponeerd wordt.
Bové «Ik schrijf intussen tien jaar over fiscale fraude. Het is hallucinant om te zien hoe een handvol magistraten en speurders met pijl en boog moeten jagen op constructies van de superrijken, die ook nog eens een legertje dure advocaten hebben. Onze mensen krijgen nog niet eens toegang tot een simpele bedrijvendatabank.»
Clerix «Het gaat over hypercomplexe dossiers. Vaak zijn er meerdere landen bij betrokken, waaronder belastingparadijzen die moeilijk informatie uitwisselen. Zo’n onderzoek duurt per definitie een paar jaar. Ondertussen passen de advocaten van de tegenpartij alle mogelijke trucs toe om het onderzoek te rekken. We hebben gespecialiseerde toppers in ons politiekorps, maar ze zijn met veel te weinig. Ik vraag me af of de strijd tegen financiële fraude voor onze overheid écht een topprioriteit is. Ondertussen lopen we miljarden euro belastinginkomsten mis.
»Na de publicatie van de Panama en Paradise Papers riep minister Van Overtveldt: ‘Geef ons die documenten!’ Maar wij hebben daar geen toestemming voor en bovendien worden wij niet geacht om informant te spelen voor de Belgische overheid. Als ex-journalist en voormalig hoofdredacteur van Knack en Trends kent Johan Van Overtveldt onze perswetten en bronnenbescherming nochtans héél goed. Toen bleek dat de Duitse federale recherchedienst de miljoenen documenten van de Panama Papers in handen had gekregen, nam ik contact op met het kabinet van Financiën. ‘Hebben jullie aan de Duitse collega’s al een kopie opgevraagd?’ Antwoord: ‘De minister heeft de Bijzondere Belastinginspectie gevraagd om het te bekijken.’ Ik vind dat vreemd.»
Bové «Ik werkte ooit op een dossier van vijfhonderd Belgische bedrijfsleiders met een officiële woning in Monaco. Na publicatie van dat onderzoek, waaruit bleek dat heel wat bedrijfsleiders op hetzelfde adres woonden of zelfs in een hotelsuite, om toch maar van de belastingvoordelen te kunnen genieten, kwamen speurders aan mij vragen of ze toegang kregen tot mijn gegevens. Het was bevreemdend om te horen welke procedures zij moesten doorlopen om gewoon nog maar een onderzoek op te starten.
»Kijk naar ons dossier over gokkantoor Betway, één van de grootste sponsors van de Belgische Voetbalbond en Anderlecht. Wij vroegen hen of ze zeker wisten of dat geld zuiver op de graat was, want dat bedrijf had een kantoor op Malta. Ze zeiden: ‘Dat gokbedrijf heeft een vergunning van de kansspelcommissie gekregen.’ Wat zegt de kansspelcommissie? ‘Wij hebben niet de middelen om dat allemaal te controleren.’ Toen we nog maar gewoon gingen kijken in Malta, kwamen we uit op een gammele postbus naast een verloederde garagepoort.
»Met enkele journalisten doorploegen wij miljoenen documenten en komen we tot een lijst van duizenden Belgische belastingconstructies. Is dat eigenlijk niet de taak van onze fiscus?»
Clerix «De mensen op het terrein hebben dezelfde drive als wij, daar twijfel ik niet aan. De vraag is of die intentie ook aanwezig is bij de mensen die aan de touwtjes trekken. Als ik terugkijk op vier jaar Leaks, heb ik nooit het gevoel gehad dat het kabinet van Financiën een gat in de lucht sprong na onze publicaties. Nochtans zorgden onze onthullingen voor een boost in de strijd tegen de fiscale fraude.»
HUMO België werd door Europa veroordeeld voor de belastingvoordelen die het aan grote bedrijven gaf. Ons land ging meteen in beroep.
Bové «Het dossier Lux Leaks gaat over de duizenden belastingakkoorden die Luxemburg afsloot: grote bedrijven als Disney namen er een postbus en betaalden een laag percentage belastingen om de Luxemburgse staat tevreden te houden. Het probleem met België was dat wij ‘maar’ een zestigtal akkoorden afsloten. Dat is zo weinig en overzichtelijk dat Europa het makkelijk kon aanpakken. Luxemburg en Nederland daarentegen doen het op zo’n grote schaal dat er geen beginnen aan was. Ons land heeft zich daar serieus laten rollen.»
Reputatieschade
HUMO Liggen die grote bedrijven eigenlijk wakker van die onthullingen? We zijn nu al zoveel Leaks verder, en nog steeds doen ze ongehinderd verder.
Bové «Ik stel mij dezelfde vraag. Bij alle vorige lekken dook telkens de naam de Spoelberch op, de rijkste familie van het land. De fiscus gaf toe dat ze gewoon de middelen niet heeft om hen aan te pakken. Er zijn in ons land dus bepaalde families die wereldwijd zo’n groot vermogen hebben opgebouwd dat ze onaantastbaar geworden zijn. Ze reageren amper op onze publicaties. Zij weten ook dat hun constructies zó complex en veilig in elkaar zitten, dat wij er amper een fractie van onthullen.»
Clerix «We mogen de gevolgen van al die publicaties toch niet onderschatten. Ik moest onlangs spreken voor een Europese club van multinationals met een hoofdzetel in België. Daar bleek dat die topbedrijven echt bang zijn voor het risico dat ze op de voorpagina van een krant opduiken. Ze vinden zulke reputatieschade heel kwalijk.»
Lallemand «Dat zie je ook in de gelekte interne mails van een bedrijf als Apple. Zij willen hun imago niet op het spel zetten met die constructies, er zelfs niet in de verte mee in verband worden gebracht.»
Clerix «Lux Leaks heeft geleid tot een automatische uitwisseling van belastingafspraken tussen EU-lidstaten. Dat is een stap in de goede richting. Bovendien loopt er nog altijd een gerechtelijk onderzoek. Swiss Leaks leidde tot tal van belastingclaims en een gerechtelijk onderzoek naar de Britse HSBC-bank. Dankzij info uit de online databank van de Panama Papers heeft onze fiscus volgens minister Van Overtveldt al meer dan 10 miljoen euro aan extra belastingen binnengehaald.»
Bové «Sterker nog: de fiscus kan de enorme toestroom aan gegevens onmogelijk verwerken en ziet door de bomen het bos niet meer.»
HUMO In het boek ‘Panama Papers’ van de betrokken Süddeutsche Zeitung-journalisten lezen we in enkele interne mails dat de commerciële grootbanken steeds meer op hun hoede zijn voor klanten met een bedenkelijke reputatie.
Lallemand «Ja, uit die mails bleek ook dat Mossack Fonseca weigerachtig was om te werken met bepaalde vennootschappen van de Oezbeek Patokh Chodiev, de spilfiguur in Kazachgate. De entourage van Chodiev heeft Mossack Fonseca onder druk gezet, maar uiteindelijk heeft het kantoor zelf beslist om de samenwerking stop te zetten. Je merkt dus dat er problemen ontstaan in de samenwerking. Je kan die praktijken niet alleen breken door er belastinginspecteurs op af te sturen, maar ook door ze op de voorpagina van de krant te zetten.»
Bové «Daarom is de Belgische afkoopwet heel belangrijk voor mensen als Chodiev. Door zijn strafprocedure voor gesjoemel in België af te kopen, behield hij zijn blanco strafblad en kon hij de advocatenkantoren op belastingparadijzen geruststellen. Eerst was ik tegenstander van die afkoopwet, maar nu er een rechter mee over oordeelt, denk ik dat het een effectief wapen is. Sommigen zijn bereid om fors te betalen om van een hinderlijke zaak af te raken. Als de staatskas meer terugkrijgt dan ze ooit heeft verloren, dan hebben we gewonnen.»
HUMO Klopt het dat advocatenkantoren als gevolg van de datalekken steeds meer op basis van mondelinge akkoorden gaan werken?
Bové «Na Lux Leaks waren verschillende bronnen uit de financiële wereld zelf gechoqueerd dat de Luxemburgse overheid hun vroeg om bepaalde zaken niet meer op papier te zetten. Ze wilde alle sporen van hun betrokkenheid wissen. Zelfs de fiscalisten en adviseurs vonden dat niet geoorloofd.
»Maar het hoeft ook niet te verwonderen dat alle betrokkenen maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat ze niet opduiken in het volgende lek.»
HUMO Wat is de voornaamste conclusie die we uit de Leaks kunnen trekken?
Clerix «De Paradise Papers tonen duidelijk aan dat de klassieke machtscentra en de schaduwwereld van brievenbusconstructies en belastingparadijzen met elkaar verweven zijn. Toen ik vier jaar geleden begon met Lux Leaks, bleek het te gaan om enkele rijke families. Niets nieuws onder de zon. Maar hoe meer laagjes je afkrabt, hoe dichter je bij de machtscentra komt.
»Ik gun iedereen zijn weelde, maar we mogen niet vergeten dat we onze welvaart in West-Europa alleen maar in stand kunnen houden door het solidariteitsprincipe. We delen met elkaar om onze infrastructuur en gezondheidszorg overeind te houden en om de minder fortuinlijken een duwtje in de rug te geven wanneer ze het nodig hebben. Nu blijkt dat de superrijken niet meedoen aan dat solidariteitsprincipe. Ze plukken alle voordelen van ons systeem, maar ze willen er zelf niet aan bijdragen. Dat is echt een brug te ver.»
