De economie van de toekomst volgens Jeremy Rifkin

‘Het hoogtepunt van het kapitalisme is voorbij. Tegen 2050 is ons huis een groen energiefabriekje, is autobezit een hobby geworden en printen we lokaal onze eigen 3D-producten.’ De Amerikaanse econoom Jeremy Rifkin spreekt niet over winstmaximalisatie en concurrentie, maar heeft de mond vol van empathie en coöperatieven. De futuroloog lijkt daarmee misschien een goeroe van groen-links, maar Rifkin heeft vandaag het oor van topmanagers en wereldleiders als Angela Merkel én de Chinese regering. Te mooi om waar te zijn?

Onze eerste afspraak met Jeremy Rifkin – begin november – ging niet door. De econoom en sociaal activist was voor dringend topoverleg naar Kopenhagen geroepen en ook de weken nadien zat zijn agenda eivol. Rifkin is behalve docent aan de Amerikaanse Wharton School, één van de oudste business schools ter wereld, namelijk ook bestsellerauteur, leider van een consultancyteam en adviseur van staatshoofden, zoals de Duitse bondskanselier, de Europese Commissie én de Chinese regering.

Met zijn boek ‘The End of Work’ uit 1995, waarin hij voorspelde dat slimme machines menselijke arbeid steeds meer zouden vervangen, was Rifkin visionair gebleken, schreef The Economist in 2011. Of zijn toekomstbeeld van een hightech, groene economie uit zijn recentste boeken ‘De derde industriële revolutie’ en ‘The Zero Marginal Cost Society’ ook werkelijkheid wordt, zal nog moeten blijken. Maar de Chinese premier Li Keqiang zet er alvast op in.

Jeremy Rifkin «Voor het eerst sinds lang zien we een nieuwe economie ontstaan. Het kapitalisme is een soort nageslacht aan het baren: de deeleconomie van samenwerkende burgers. Ze is nog erg jong, maar groeit veel sneller dan we dachten. En ze transformeert ook haar ‘moeder’: tegen 2050 zal het kapitalisme de economie niet langer domineren. We evolueren naar een hybride systeem waarin de deeleconomie naast het kapitalisme zal bestaan.

»Zulke economische revoluties zijn zeldzaam – in de loop van de geschiedenis zijn er zeven geweest: de eerste was die van de jagers en de verzamelaars en de laatste was de tweede industriële revolutie of het kapitalisme – en ontstaan als er nieuwe communicatievormen, nieuwe energiesystemen én nieuwe transportsystemen zijn.»

HUMO Dat klinkt academisch.

Rifkin (lacht) «Laten we het dan wat concreter maken. Bij de eerste industriële revolutie liep België mee voorop, omdat er in jullie regio veel steenkool aanwezig was. De ontwikkeling van industriële drukpersen en het telegram viel samen met die van de stoommachine op steenkool en de uitbouw van een spoorwegennet. Goederen konden plots machinaal gemaakt en ruim verspreid worden.

»De tweede industriële revolutie ontstond met de ontdekking van de telefoon, radio en tv, gecombineerd met elektriciteit, petroleum, verbrandingsmotoren en autosnelwegen. De overvloedige goedkope olie en het bijbehorende wagenpark zorgden ervoor dat de VS de leiding kreeg over de kapitalistische wereldeconomie. Maar het hoogtepunt van dat tijdperk is voorbij. Het werd bereikt toen de olieprijs in juli 2008 door het dak ging. Dat was de schok die de grote recessie van de laatste jaren heeft veroorzaakt.»

HUMO Was het keerpunt niet de wereldwijde financiële crisis?

Rifkin «Nee, de ineenstorting van de conventionele markten zestig dagen later was de naschok, de échte aardbeving was die recordprijs. Die maand kwam de economie tot stilstand, omdat bijna elke commerciële activiteit – bouwmaterialen, geneesmiddelen, kledij: noem maar op – van olie afhankelijk is. De meeste politici en zelfs economen begrijpen nog steeds niet ten gronde wat de ineenstorting van de wereldeconomie heeft veroorzaakt. Ze denken nog altijd dat alles veroorzaakt werd door een gebrekkig toezicht op de gedereguleerde markten, maar beseffen niet hoe nauw één en ander samenhangt met het einde van het olietijdperk. Toen de olieprijs piekte, hebben we de grens bereikt van wat qua economische groei mogelijk is in een systeem dat afhankelijk is van fossiele brandstoffen.

»Wat is er gebeurd sinds juli 2008? De olieprijs is eerst gezakt van 147 naar 55 dollar per vat, dan weer gestegen en bereikte begin dit jaar weer een record. Nu zakt de prijs opnieuw. We hebben geprobeerd om het bbp te laten groeien, daarna vertraagde het weer, daarna weer wat groei, weer wat vertraging. Dat zijn de laatste stuiptrekkingen van een eindspel dat nog decennia kan duren. Maar als we later terugblikken, zal de zomer van 2008 zich aftekenen als de breuklijn.»

HUMO U bent daar erg zeker van.

Rifkin «Ja, er valt geen echte groei meer te realiseren met de olieafhankelijke economie. Dat heb ik ook met zoveel woorden gezegd tegen de Duitse bondskanselier Angela Merkel, toen ze mij bij het begin van haar mandaat vroeg hoe ze de Duitse economie weer kon aanzwengelen. Ik heb haar de krijtlijnen van de derde industriële revolutie uitgetekend: groene energie gekoppeld aan communicatie en een slim, geautomatiseerd gps-gestuurd transportnet. Dát wou ze voor Duitsland, en de Duitsers nemen daar nu ook de leiding in.»

Superinternet der dingen

HUMO Wat moet ik me bij die toekomst voorstellen?

Rifkin «Veel mensen denken bij the internet of things aan gratis wifi, universele toegankelijkheid en datastromen, maar het gaat over zoveel méér. Ik bedoel een superinternet der dingen waarbij het groene net van hernieuwbare energie, het communicatienet en een slim logistiek internet écht samenvloeien. Die combinatie is essentieel.

»Bij het groene energienet moet je je miljoenen huizen of fabriekjes als een soort van mini-energiecentrales voorstellen: gewone gezinnen en kleine spelers die zélf heel goedkoop zonne- en windenergie produceren en op het net zetten. Ze worden prosumenten: producenten én consumenten. Zodra de technologie geïnstalleerd is, kost die energie haast niets. In Duitsland is nu al 27 procent van de energie hernieuwbaar, nog voor 2020 hopen we 35 procent te halen. En het gros van die energie wordt opgewekt door gewone mensen, landbouwers en coöperatieven. Slechts 7 procent komt van de grote energiebedrijven.

»Als je die evolutie combineert met de miljoenen spotgoedkope sensoren die vandaag al in veel toestellen zitten en allerlei data naar het slimme platform sturen, dan zal alles en iedereen verbonden zijn en wordt dat platform een soort externe versie van ons inwendige zenuwstelsel. Dat is een gamechanger. En nu we 3D-printers hebben, kunnen we met de juiste software ook vrij goedkoop lokaal allerlei producten maken. Grote opslagruimtes of centraal georganiseerde fabrieken voor massaproductie zijn dan niet meer nodig.

»Via dat superinternet zullen mensen voortdurend allerlei economische activiteiten kunnen ontwikkelen en met elkaar uitwisselen. Wereldwijd, in real time en met energie die nagenoeg gratis is. Die hele evolutie wordt op de koop toe versneld door het fenomeen van de zero marginal costs, dat is ook de titel van mijn boek.»

HUMO Niet meteen een sexy titel.

Rifkin (lacht) «Dat zei mijn uitgever ook. Toch is de term essentieel om écht te begrijpen wat er gaande is. Het verklaart mee hoe Napster de muziekindustrie heeft onderuitgehaald. De marginale kost is wat een bijkomende eenheid van een product kost voor de producent nadat je de vaste productiekosten hebt betaald. In de bedrijfswereld zoekt iedereen altijd naar nieuwe technologieën om de productiviteit te verhogen en de marginale kost te verlagen. Want zo kun je goedkopere producten leveren.

»Napster, de eerste online uitwisselingsdienst voor muziek, heeft dat idee naar een ander niveau getild. De productiviteitswinst was zo groot geworden dat de marginale kost haast nul werd, en het product bijna gratis. Door Napster begonnen mensen zélf online muziek te maken en te delen: het was gemakkelijk en kostte niets. Dat heeft de muziekindustrie in haar hart getroffen. Later begonnen mensen ook gratis video’s te maken en te delen, maakten ze nieuwsblogs en wisselden nieuws en kennis uit via sociale media. Ze hadden de klassieke media niet meer nodig. Intussen zie je ook in het onderwijs een zelfde evolutie: dankzij MOOCs, massive open online courses, kun je nu ook bijna gratis les volgen aan topuniversiteiten. De democratisering van entertainment, muziek, nieuws en kennis is dus al een feit.»

HUMO In een documentaire van het VPRO-programma ‘Tegenlicht’ zei u dat met 3D-printers ook een fysieke grens is overschreden.

Rifkin «Veel bedrijven uit de maakindustrie dachten lang dat ze hiertegen beschermd waren, dat het fenomeen enkel de virtuele wereld van de bits zou aantasten en nooit de fysieke wereld zou binnendringen. Maar er is nu een groeiende groep mensen die met 3D-printers lokaal hun eigen producten maken. Ze wisselen online software en ontwerpen uit, verbeteren die of passen ze aan. Vaak zijn de grondstoffen voor de printer gerecycleerd – dus niet duur – en je hebt veel minder afval. Binnenkort kunnen honderden miljoenen mensen met goedkope energie hun eigen 3D-producten maken of lokaal laten maken. De eerste ontwikkelaars hebben ervoor gezorgd dat de software open source blijft en dat zal een nog grotere democratisering van de economie teweegbrengen.»

HUMO Is dat zo? Grote, machtige bedrijven als Google of de energiemultinationals zullen toch zo veel mogelijk controle en macht over dat internet der dingen willen behouden, er winst uit willen puren?

Rifkin «Daarover worden nu zware discussies gevoerd in Brussel: zullen de telecom-, energie- en elektronicabedrijven en de Googles en Facebooks van deze wereld niet proberen om alle informatie te verzamelen of te misbruiken om een wereldwijd monopolie te installeren? Ik ben van mening dat ze uiteindelijk de duimen zullen moeten leggen, omdat we goede voorbeelden uit het nabije verleden hebben: de muziekindustrie is in enkele jaren tijd door de knieën gegaan. Ze hebben nochtans alles uit de kast gehaald: via wetgeving, criminalisering en versleuteling van informatie wilden ze de door Napster ingezette evolutie tegenhouden, maar het heeft niets uitgehaald. Zodra de technologie er was, begonnen miljoenen jongeren muziek te maken of te delen. Zonder copyrights, kosteloos. De industrie móést zijn businessmodel wel herzien.

»Ondertussen kan de tv-industrie ook niet meer concurreren met de miljoenen jongeren die hun eigen video’s maken en delen. De gemiddelde millennial in de VS kijkt nog amper 20 minuten tv per week, ze zitten állemaal op het internet en op YouTube. Dat is een revolutie. Hetzelfde met de kranten, magazines en uitgeverijen: we kúnnen dit niet tegenhouden.»

In de cockpit

HUMO Essentieel in uw model is dat we zélf energieproducent worden. Maar wie bij ons een eigen windturbine wil plaatsen, moet wellicht Electrabel vergoeden, dat jaren geleden al concessies nam op beschikbare gronden waar eventueel windturbines geplaatst konden worden. Zo blijven zij toch aan de macht? Een ander voorbeeld: vanaf 2015 stijgt de elektriciteitsrekening van de gewone burger fors door de ontspoorde subsidies voor zonnepanelen, maar de industriële ‘megazonneparken’ blijven buiten schot.

Rifkin «Vergelijkbare dingen zijn in Duitsland en elders ook al gebeurd en zijn inderdaad onrechtvaardig. Ik erken dat er nog veel hindernissen zijn en dat het een heftige strijd zal worden, maar ik ben ervan overtuigd dat het al bij al kortetermijnproblemen zijn.

»Vier Duitse energiereuzen werden zeven jaar geleden onoverwinnelijk geacht. Ook zij hebben de installatie van zonne- en windtechnologie door kleine spelers en gezinnen proberen te verijdelen. Maar er is iets wat je niet kúnt tegenhouden: de exponentiële daling van de vaste kosten voor zonne- en windenergie. Je kunt het vergelijken met computers: toen ik klein was, was een computer onbetaalbaar, vandaag heb je een smartphone voor 25 dollar. Omdat de kosten van chips bleven zakken en de rekenkracht exponentieel is blijven stijgen. Veel bedrijven realiseren zich niet dat vandaag hetzelfde gebeurt met zonne-en windenergie. In de jaren 70 kostte 1 watt zonne-energie 60 dollar, vandaag is dat nog 66 cent. En het blijft dalen. Bovendien is de marginale kost van zonne- en windenergie in Duitsland nul. Zodra de technologie is geplaatst, sturen de zon of de wind je geen rekening meer. Fossiele brandstoffen en kernenergie kunnen daar niet mee concurreren.»

HUMO De nieuwe kapitalistische reuzen, zoals Google en Facebook, zijn toch van een andere orde: zij belichamen niet alleen de technologische vernieuwing waarop de revolutie gebaseerd is, ze bezitten ook quasi álle data, het nieuwe goud.

Rifkin «Dát is inderdaad een probleem. Ik ben een grote fan van Google, en een iets minder grote van Facebook, maar ik ben wel erg bezorgd. Het massale delen van informatie heeft weliswaar grote industrieën vernietigd, de nieuwe kapitalistische bedrijven zijn net groot geworden door die collectieve data. En als zo veel mensen exclusief van Google afhangen voor kennis of van Facebook voor communicatie, krijgen die bedrijven een soort monopolie op een publiek goed. Ze bieden iets aan wat we allemaal nodig hebben.

»In het verleden hebben we vergelijkbare dominante elektriciteits- of telefoniebedrijven gereguleerd: er kwam een antikartelwetgeving en regelgeving op het vlak van prijszetting, neutraliteit, discriminatie, toegankelijkheid en transparantie. Google is nu het onderwerp van een gelijkaardige discussie. Europa heeft het bedrijf verplicht om onjuiste informatie over mensen niet meer in hun zoekresultaten weer te geven als daar goede redenen voor zijn. Het Europese Parlement wil nu ook dat Google zijn zoekfunctie in een apart bedrijf onderbrengt, om een monopolie op data te vermijden. Ik verwacht dat digitale rechten de nieuwe mensenrechten zullen worden en ben ervan overtuigd dat er regelgeving op komst is. We moeten waken over privacy én databeveiliging.

»Je mag ook niet vergeten dat Facebook en Google van hun sociale reputatie leven. Ze zullen aan tafel moeten gaan zitten met burgers. Als het moment rijp is, kan er een enorme sociale beweging ontstaan die economisch heel veel in beweging kan zetten. Kijk naar de impact van het autodelen, dat is een revolutie. De auto was wereldwijd hét statussymbool: vandaag willen jongeren nog wel mobiel zijn, maar ze willen geen auto meer bezitten. De huidige technologie met smartphone en een logistiek web maakt autodelen heel gemakkelijk.

»Voor elke gedeelde auto, worden er vijftien minder geproduceerd. Je moet je even inbeelden wat dat betekent voor de CO2-uitstoot, voor de files, voor de ruimte, maar ook voor de autoindustrie. Deze beweging keer je niet meer om: autodelen wordt de norm, autobezit een hobby. Zo’n 80 procent van de huidige wagens zal uit circulatie gaan en de overblijvende wagens zullen elektrisch zijn, zelfrijdend en wellicht 3D-geprint. In september is de eerste auto geprint die écht rijdt.»

HUMO Uber is begonnen als een bedrijf dat via een app auto’s mét chauffeur aanbiedt, maar is uitgegroeid tot een gigant met investeerders als Goldman Sachs en Google, én met winstmaximalisatie als doel.

Rifkin «Vandaag maakt iedereen zich zorgen over Uber, zeker nu Goldman Sachs en Google er miljoenen in pompen. Maar dat zal niet blijven duren, omdat ze een structuur uit de vorige industriële revolutie – een verticaal en centraal georganiseerde structuur – willen inzetten om élk transport in élke buurt ter wereld te controleren. Dat staat haaks op de architectuur van het internet der dingen, dat in essentie verspreid, open, transparent en collaboratief is, en over kleine spelers gaat die samenkomen om grootschalige platformen te maken. Je ziet her en der ook al tegenreacties ontstaan: lokale chauffeurs vragen zich af waarom de winst naar een bedrijf in Californië moet gaan. Een website met gps-gids maken is niet zo moeilijk. Sommige chauffeurs beginnen nu zélf een coöperatieve met een site. Uber kan zijn marginale kosten niet lager maken dan die van een coöperatieve. Die laatste hoeft zijn winst niet te delen met een derde partij: alles is eigendom van de mensen van de coöperatieve zelf. Daar zal Uber niet mee kunnen concurreren. Het fenomeen van de zero marginal costs is meedogenloos.»

HUMO Uw toekomstmodel staat of valt met de uitbouw van die slimme infrastructuur. Wie gaat dat betalen?

Rifkin «Die vraag krijg ik voortdurend: waar is het geld? Dat is er. In 2011 gaf de Europese Unie 740 miljard dollar per jaar uit aan oude 20ste-eeuwse infrastructuur: telecommunicatie, fossiele brandstoffen, kernenergie, interne verbrandingsmotoren – allemaal ‘domme’ systemen. Als we slechts een kwart van die bestaande investeringen zouden heroriënteren, zou het al kunnen.»

HUMO Dat vergt moedige politieke keuzes. En we weten allemaal hoe zeer de lobbyisten van machtige multinationals politieke keuzes proberen te beïnvloeden, zeker in het hart van Europa.

Rifkin «De lobbyisten zitten overal en dat is inderdaad een probleem. De energielobby is wellicht zelfs de grootste, maar ik merk dat de transformatie in de cockpit van het bedrijfsleven erg snel gaat. Heel wat bedrijven scharen zich achter ons project omdat ze beseffen dat ze niet anders kunnen. Ze zien ook hoe het de muziekindustrie en de media vergaat: als ze vasthouden aan hun oude businessmodel, spelen ze binnenkort niet meer mee.»

Fossiel is passé

HUMO Bij die transitie zullen sowieso miljoenen jobs verdwijnen door verdere automatisering.

Rifkin «Ik voorspelde twintig jaar geleden al dat de automatisering allerlei jobs zou aantasten. Kantoorjobs beginnen nu ook te verdwijnen, op lange termijn zal hetzelfde gebeuren met kenniswerkers zoals artsen, juristen of boekhouders. Als de slimme infrastructuur klaar is, heb je enkel nog een kleine arbeidsmarkt van specialisten nodig die de boel superviseren. Maar de komende veertig jaar zullen we nog een laatste massale groei van de arbeidsmarkt zien om dat platform uit te bouwen. Daarvoor is hoogtechnologische, geschoolde én ongeschoolde arbeid uit elke sector nodig. De enige sector waar ik géén job voor kan vinden, is die van de fossiele industrie.»

HUMO De gas- en olieindustrie zal de evolutie die u beschrijft toch niet lijdzaam ondergaan?

Rifkin «Weet je, ik bestrijd de fossiele industrie al sinds 1973, ten tijde van de eerste olieprotesten. Ik lig er niet meer wakker van. Omdat ze niet zullen kunnen concurreren met de hernieuwbare energie die gratis wordt. De fossiele industrie is passé.»

HUMO En wij zitten over veertig jaar allemaal zonder werk?

Rifkin «In de kapitalistische markt zal je geen mensen meer nodig hebben, machines zullen alle werk verrichten. Maar de arbeid zal migreren naar de sociale sector, waar de deeleconomie vandaag ook ontstaat. Dáár draait het om interactie tussen mensen, dáár creëer je geen financieel, maar menselijk kapitaal. Wist je dat de snelst groeiende arbeidsmarkt de sociale economie is?»

HUMO Dat klinkt mooi, maar die sector werkt met subsidies. Net dáár wordt vandaag in België zwaar bespaard, waardoor veel mensen in de sociale sector hun job verliezen. Hoe kan dat dan de toekomst zijn?

Rifkin «Heel wat economen suggereren graag dat die sector parasitair is vanwege die overheidssteun. Het is een wijdverbreid misverstand dat de sociale sector voor zijn overleving volledig afhankelijk is van subsidies en filantropie. In werkelijkheid bestaan de totale inkomsten van de sociale sector in 42 landen voor ongeveer de helft uit betalingen voor producten en diensten. Zo’n 14 procent is privéliefdadigheid, en ‘slechts’ 36 procent komt van de overheid. Dat is minder dan de privésector wereldwijd van de overheid krijgt, alleen spreken we in dát geval nooit van profitariaat.

»Ik werk al sinds 1968 in beide sectoren, profit én non-profit, ik wéét dus hoe het werkt. Door de deregulering onder Thatcher en Reagan droogde het overheidsgeld op, waardoor we voor de non-profit een nieuw zakenmodel moesten ontwikkelen dat bij onze missie paste. Nu vragen we vergoedingen, en die transitie gebeurt vandaag overal. Jonge ondernemers zijn ook veel meer sociale ondernemers: die willen samenwerken, starten coöperatieven, willen hun kennis delen.»

HUMO U wijst er steeds op dat millennials de deeleconomie omarmen omdat ze niet zozeer op een échte job in een bedrijf uit zijn, maar vooral belang hechten aan hun creativiteit, die ze online willen delen. Maar ze moeten toch ook geld verdienen om te overleven?

Rifkin «Uiteraard. Maar omdat ze meer delen, zullen ze minder spullen moeten kopen. Ze hoeven al die cd’s, kranten en boeken niet meer te kopen. Ze zullen hun eigen elektriciteit kunnen opwekken en lokaal producten kunnen printen en delen. Ze zullen nog een inkomen nodig hebben, maar een kleiner.

»Een wezenlijke verandering is ook dat de millennials Adam Smiths voorstelling van de mens niet meer aanhangen. Van Smith is vooral onthouden dat we van nature enkel bezig zijn met ons eigenbelang. Dat het publieke belang hoogstens voortvloeit uit het nastreven van onze autonomie. Dat is altijd al een erg dubieuze stelling geweest, maar de wetenschap toont ook steeds duidelijker aan dat ze niet klopt. Integendeel: wij zijn van nature empathisch.

»Ik zie dat ook bij de jongste generatie bedrijfsleiders aan wie ik lesgeef: bij hen gaat het over open source, gratis software, de makersbeweging, groene energie. Die zijn allemaal erg gemotiveerd, maar in plaats van exclusiviteit na te streven, zoeken ze aansluiting bij een groep. Ze organiseren zich veel meer in coöperatieven waarbij ze hun grondstoffen delen, samenwerken en geen winst aan derde partijen hoeven uit te reiken.

»Coöperatieven zijn zéér belangrijk in de economie, maar ze worden doodgezwegen door heel veel economen. Wist je dat 1,5 miljard mensen ter wereld ofwel lid zijn van een coöperatieve of ervoor werken? Er zijn bank-, voedsel-, woning- en elektriciteitscoöperatieven. De groene elektriciteit in Duitsland wordt bijna volledig door coöperatieven opgewekt.»

Vlaggenschip België

HUMO U geeft al jaren les aan bedrijfsleiders, toch klinkt uw discours bijna utopisch.

Rifkin «Ik ben absoluut geen utopist. Als ik regeringen adviseer, vraag ik altijd of ze een beter plan hebben. Wel, er is geen plan B. Dat beginnen landen in te zien. In China is mijn vorige boek het meest verkochte non-fictieboek. De Chinese regering begint mijn ideeën uit te voeren.

»Ik heb de Chinese leiders in Peking onlangs weer gesproken. Ze hebben net aangekondigd dat ze 66 miljard euro zullen vrijmaken om de infrastructuur klaar te maken voor de transitie. Toen Obama onlangs een deal sloot met China over de klimaatopwarming, zei China dat ze tegen 2020 20 procent van hun energie uit zonne-energie zouden halen. Iedereen viel uit de lucht, hoe was dat mogelijk? Wel, omdat China inzet op de derde industriële revolutie, net als Europa. En de VS dreigt achter te blijven.»

HUMO Wij horen nochtans al enige tijd dat Europa ‘voorbijgestreefd’ is, zelfs een soort museum is.

Rifkin «Dat is totaal verkeerd. Duitsland neemt de leiding in Europa, intussen gaat de Noord-Franse regio bij Calais ook met de omslag beginnen.

»De Verenigde Staten hebben helaas twee keer ingezet op een kortetermijnbubbel: schaliegas en de Canadese teerzanden. Ze denken er nog altijd dat het alleen over de connectiviteit met de technologie gaat, terwijl alles staat of valt met de energiemix. Als je niet overschakelt op verspreide hernieuwbare energie, kun je je marginale kost niet verminderen en competitief blijven op het vlak van beheer, aandrijving en transport van je economische activiteit. Zelfs niet als je zou overschakelen op 3D-printers of zelfrijdende auto’s.»

HUMO Uw achterliggende reden om voor die groene economie te pleiten is de klimaatopwarming.

Rifkin «Dáárom heb ik dit boek geschreven. De snelheid van de klimaatopwarming is meer dan angstaanjagend. Mensen beseffen niet dat we echt een shift in de watercyclus op aarde zien, dat is heel eng. Met elke graad dat de temperatuur van de aarde stijgt, absorbeert de atmosfeer 7 procent meer vocht en dat zorgt voor hevigere neerslag, meer extreem weer, fellere sneeuwbuien in de winter, meer overstromingen in de lente, langere zomerdroogtes en meer orkanen van categorie vier en vijf. Onze ecosystemen kunnen niet meer volgen.

»Weet je dat we vandaag de zogeheten zesde golf van het massaal uitsterven van allerlei soorten beleven? Tegen het eind van deze eeuw zou tot drie kwart van alle levensvormen uitgestorven kunnen zijn.

»De derde industriële revolutie is de enige manier om die uitdagingen het hoofd te bieden en over te schakelen naar een duurzaam model met een lagere ecologische voetafdruk. Als je een nieuw, koolstofarm economisch verhaal schrijft, zal een verminderde CO2-uitstoot een teken van succes zijn, en geen straf. Duitsland heeft dat begrepen.»

HUMO In het Vlaamse regeerakkoord staat helaas erg weinig over groene energie. Onlangs zei Bart De Wever, de schaduwpremier van het land, ook dat het te laat is voor alternatieven voor kernenergie.

Rifkin (windt zich op) «Dan heeft hij geen idee waar hij het over heeft. Misschien moet hij maar eens met Angela Merkel bellen. Of moet je hem eens vragen hoe hij denkt te concurreren met bijna gratis zonne- en windenergie. Politieke leiders móéten hun huiswerk doen, dat is hun verantwoordelijkheid tegenover de belastingbetaler én de zakenwereld. Denkt hij dat hij het beter weet dan Duitsland? Ik denk het niet. Hoe heet die politicus, zei u?»

HUMO Bart De Wever.

Rifkin «Ik heb in het verleden gesproken met Kris Peeters en Rudy Demotte. Demotte heeft zelfs een hele delegatie naar Washington gestuurd om uitgebreid met ons te praten. Dit zou een ongelooflijke kans kunnen zijn voor België: die regio zit tussen twee gebieden – Noord-Frankrijk en Duitsland – die de omslag al beginnen te maken. Wallonië heeft een groot potentieel voor hernieuwbare energie, Vlaanderen is sterk in hightechindustrie en Brussel is de hoofdstad van Europa. België zou het vlaggenschip kunnen worden van het nieuwe, groene, digitale Europa. En dan moet je het niet houden bij een pilootprojectje hier en daar, nee, je moet een volledig nieuwe infrastructuur voor je samenleving uitbouwen waar overheid, burgers én bedrijven hun schouders onder zetten. Het zal veel werk creëren.

»Dát moet je aan je politieke leider vragen: waar wil hij over twintig jaar met zijn regio staan? Wil hij nog met een technologisch platform uit de vorige eeuw werken – oude energie, oude communicatie, oud transport – of wil hij toonaangevend zijn met technologie van de nieuwe eeuw en zo meteen evolueren naar een schonere en duurzame samenleving? Als hij kan bewijzen competitief te kunnen zijn met technologie van de vorige eeuw, dan zet ik met plezier een stap opzij.»