De fout die Mawda het leven kostte

Op 23 november begint in Bergen het proces-Mawda: twee mensensmokkelaars staan terecht, én de agent die het dodelijke schot loste dat de Koerdisch-Iraakse peuter het leven kostte. Waar niet over gesproken zal worden: dat Mawda vandaag nog zou leven als de politiediensten elkaar niet hadden tegengewerkt terwijl Franse en Belgische speurders het netwerk van Koerdische mensensmokkelaars in kaart probeerden te brengen.

Op 16 mei 2018 zien Franse speurders een verdachte witte bestelwagen Peugeot Boxer op een parkeerterrein in Gravelines, een deelgemeente van Duinkerke. Ze hebben daar al eerder bestelwagens aangetroffen die door mensensmokkelaars worden gebruikt. Zodra ze er zeker van zijn dat er niemand in de buurt is, bevestigen ze een gps-tracker aan het voertuig: daardoor kunnen ze alle manoeuvres van de bestelwagen volgen op hun pc of smartphone.

De speurders maken deel uit van de Frans-Belgische operatie Hermes-Pêche-Melba, dat een netwerk van Koerdische mensensmokkelaars wil blootleggen. Die samenwerking tussen de Franse en Belgische politie is een paar maanden eerder tot stand gekomen na een politieactie in de nacht van 12 op 13 februari op de A16 in de buurt van Steenvoorde, in Frans-Vlaanderen. Op 30 kilometer van Duinkerke passeert een patrouille van de Franse wegpolitie een witte bestelwagen met valse nummerplaten. Ze manen de automobilist van de Citroën Jumper aan te stoppen, maar die geeft plankgas en de patrouille zet de achtervolging in. Daarbij botsen de twee voertuigen een paar keer tegen elkaar, maar aan de Belgische grens moeten de agenten de achtervolging staken.

Een paar uur later steekt de bestelwagen weer de grens over en opnieuw wordt hij onderschept. Maar in Grande-Synthe, in de buurt van Duinkerke, remt de bestuurder plots. Hij springt uit de wagen en neemt de benen, net als enkele andere smokkelaars. De politie kan ze niet oppakken, maar treft in de bestelwagen wel een tiental Iraakse en Afghaanse migranten aan. Voorts vinden de agenten gereedschap om vrachtwagens open te breken, een busje traangas, een Frans document met het bevel om het grondgebied te verlaten, en een Belgische nummerplaat, CGZ-009. Wanneer de agenten dat nummer in de databank stoppen, ontdekken ze dat het aan een Mitsubishi Space Star heeft toebehoord. Beelden van snelwegcamera’s maken duidelijk dat die auto meerdere keren op de A25 heeft gereden.

De speurders leggen al snel het verband met een actie op 2 februari 2018, toen de snelwegpolitie een zwarte Citroën-bestelwagen controleerde op het parkeerterrein in het Franse Steenwerck. De bestuurder werd verhoord en verklaarde dat hij voor een netwerk van Koerdische mensensmokkelaars aan de slag was. Dat wordt geleid door P., die zich weleens verplaatst in een Mitsubishi. Eén van de speurders, die goede contacten heeft in het vluchtelingenkamp in Grande-Synthe, weet meteen om wie het gaat: de leider van een bende peshmerga’s, Koerdische verzetsstrijders die grof geld verdienen met de mensensmokkel richting Groot-Brittannië.

De Mitsubishi kan vrij snel gelokaliseerd worden en op 14 februari wordt hij, met toestemming van het parket van Duinkerke, voorzien van een gps-tracker. Zo kunnen de speurders zien dat de bestuurder geregeld migranten oppikt in de buurt van het vluchtelingenkamp van Puythouck. Daarna rijdt hij naar België, en enkele uren later rijdt hij terug Frankrijk binnen. De onderzoekers kunnen ook de modus operandi volgen: de smokkelaars gebruiken voortdurend andere bestelwagens, die in een garage in het Luikse worden omgebouwd. Zetels, binnenbekleding en tussenschotten worden eruit gehaald, zodat er zoveel mogelijk mensen in gestopt kunnen worden én de bestuurder zich snel tussen de migranten kan verstoppen als de politie de bestelwagen onderschept. De migranten worden in het noorden van Frankrijk ingeladen en naar snelwegparkings in België gebracht, waar ze in vrachtwagens richting Verenigd Koninkrijk worden verstopt. Vaak gaat het om koelwagens, omdat de douaniers die minder vaak controleren.

NIET CONTROLEREN

Half februari 2018 neemt de bijzondere opsporingsbrigade van Calais contact op met een speurder van de Oost-Vlaamse federale politie. Commissaris Claude M. (*) leidt er de operatie Mercurius, het onderzoek naar mensenhandel in Oost- en West-Vlaanderen. Hij weet ook dat er een Koerdische bende actief is, die vaak vluchtelingen verstopt in vrachtwagens op de snelwegparking in Waasmunster. Op een werkvergadering in Calais pleit Claude M. voor een gemeenschappelijke onderzoekscel, waarin de Franse en Belgische speurders informatie uitwisselen en grensoverschrijdende acties kunnen plannen.

Eind februari 2018 vindt er een tweede vergadering plaats, waarop ook magistraten van het Gentse parket en het parket van Duinkerke aanwezig zijn. Alle aanwezigen verklaren zich akkoord met de oprichting van een Joint Investigation Team (JIT). In de onderzoekscel zitten twintig Belgische en Franse speurders en de operatie krijgt de naam Hermes-Pêche-Melba.

De speurders spreken elkaar bijna dagelijks, en ondernemen niets zonder de goedkeuring van de collega’s. Op het Franse grondgebied worden gps-trackers aangebracht aan bestelwagens, beelden van bewakingscamera’s op snelwegparkings bestudeerd, verdachten geschaduwd, gefilmd en gefotografeerd, en transporten van migranten in kaart gebracht. In totaal worden in Frankrijk dertien bestelwagens geïdentificeerd, van een gps-tracker voorzien en gevolgd. Telkens brengen de Franse speurders hun Belgische collega’s daarvan op de hoogte. Die laatsten kunnen de bewegingen van de bestelwagens ook volgen op hun pc en smartphone.

Om te voorkomen dat andere Franse en Belgische politiediensten de bestelwagens zouden onderscheppen en er levens in gevaar gebracht worden, gaan de nummerplaten in de databank met de code ‘VS03’, wat wil zeggen: ‘niet controleren en niemand aanhouden’. Dat signalement kunnen alle Belgische politiediensten raadplegen via het Schengen Information System (SIS).

Al snel wordt duidelijk dat die signalementen voor de Belgische wegpolitie keer op keer het sein zijn om de wagens te onderscheppen: los van operatie Hermes-Pêche-Melba loopt namelijk al geruime tijd de landelijke operatie Medusa, gericht tegen de mensensmokkelaars. Die interventies blijken levensgevaarlijk: niet alleen zijn de bestelwagens telkens zwaar overladen met passagiers die op elkaar gepakt in de laadruimte gestouwd zitten, de bestuurders hebben van hun bendeleider ook de instructie gekregen om in geen geval te stoppen, desnoods de politiewagens te rammen en in uiterste nood uit de bestelwagen te springen of zich tussen de migranten te verstoppen. ‘Toen de Belgische politie dat systematisch deed, hebben we de code ‘VS03’ niet meer gebruikt,’ zal een Franse speurder later verklaren. Een besluit met dodelijke gevolgen.

Op 16 mei 2018 loopt een zoveelste onderschepping dus fataal af. De Franse speurders voorzien de Peugeot Boxer in Gravelines van een gps-tracker, en in de vooravond wordt commissaris Claude M. ervan op de hoogte gebracht, maar de nummerplaat wordt niet gecodeerd in de databank. Enkele uren later worden Mawda, haar ouders en een twintigtal andere migranten in de bestelwagen gestopt en gaat het richting België, waar de wegpolitie hen tussen Charleroi en Bergen achtervolgt in het kader van de operatie Medusa, waarbij een agent een dodelijk schot lost.

DOSSIER GESPLITST

Na de dood van Mawda zijn de Belgische politieagenten verhoord door het Comité P. Aan één van de politie-inspecteurs is gevraagd of de interventie anders zou zijn afgelopen als hij had geweten dat de bestelwagen met een gps-tracker werd gevolgd door Franse en Belgische speurders. Zijn antwoord: ‘Mogelijk had ik de achtervolging meteen gestaakt. Ik zou er wellicht zelfs niet aan begonnen zijn.’ Twee andere inspecteurs leggen soortgelijke verklaringen af.

Maar directeurs van de federale politie vertellen het Comité P iets helemaal anders. In het dossier-Mawda heeft een lid van het comité het volgende genoteerd: ‘Na contact met de directie gerechtelijke operaties van de federale politie blijkt dat er geen enkele informatie over gps-trackers is doorgegeven. Dat die tracking gebeurt door Belgische of buitenlandse politiediensten, al dan niet in het kader van een internationale samenwerking, doet niet ter zake. Dat een voertuig met een gps-tracker wordt gevolgd, betekent niet dat andere politiediensten niet kunnen optreden in het geval van strafbare feiten.’ Of met andere woorden: de Belgische federale politie heeft het Frans-Belgische speurwerk bijna moedwillig in de war gestuurd. En een logische gevolgtrekking: als de federale politie de signalementen van de Franse speurders niet systematisch had misbruikt dan wel genegeerd, had Mawda vandaag nog geleefd.

Commissaris Claude M. heeft dat bevestigd voor het Comité P: ‘We hadden geen garanties dat de bestelwagens niet onderschept zouden worden. De procedure moet misschien herzien worden, gezien de roekeloze manier van handelen van de Koerdische mensensmokkelaars, want zij deinzen nergens voor terug.’

De commissaris onderneemt in de ochtend van 17 mei 2018 na de fatale interventie wel een merkwaardige actie. Hij gaat naar zijn collega’s van de gerechtelijke politie in Bergen en deelt mee dat er geen enkel verband is tussen de bestelwagen en de operatie Hermes-Pêche-Melba: ‘Ik heb foto’s van de gearresteerde personen op de parking in Maisières gezien: er is geen enkel concreet element om die personen of het voertuig te linken aan ons onderzoek.’

Daarop besluit het Belgische gerecht op 20 juni 2018 het dossier in tweeën te splitsen: het deel over de mensenhandel wordt toevertrouwd aan een Luikse magistrate van het federale parket, het parket van Bergen zal zich buigen over de dodelijke interventie in Maisières. Het Luikse dossier zit nochtans vol verwijzingen: het gaat over dezelfde valse nummerplaten, dezelfde modus operandi en dezelfde verdachten, onder wie de leverancier van de bestelwagens in het Luikse. In het Luikse dossier wordt hoofdverdachte P. vermeld als vermoedelijke leider van de organisatie. De Luikse onderzoekers hebben ook vastgesteld dat P. zijn diensten heeft aangeboden aan de ouders van Mawda. Dat het dossier in tweeën is gesplitst, doet vragen rijzen: mogelijk gaat het om een manoeuvre om toe te dekken dat de dood van Mawda had kunnen worden vermeden. Want nu wordt er nergens een verband gelegd met het Frans-Belgische onderzoek en de gps-tracking, die door de Belgische federale politie is genegeerd.

PSYCHOPAAT

Bendeleider P. zit ondertussen in de cel in Frankrijk: hij is gearresteerd in het vluchtelingenkamp Puythouck in Grande-Synthe, op 15 mei 2018. Hij was al betrokken bij mensenhandel sinds 2004, en veroordeeld tot acht jaar cel wegens mensensmokkel. In juni 2018 kreeg hij nog vijf jaar voor soortgelijke feiten, en in februari 2020 deed de rechtbank in Duinkerke er nog twaalf jaar bij. Bij één van die zittingen omschreef de procureur de man als volgt: ‘P. is tot alles in staat om zijn doel te bereiken: hij vernedert, misbruikt en verminkt zijn slachtoffers, en is zelfs bereid te doden.’ De krant Le Voix du Nord portretteerde hem als iemand met een verontrustend psychologisch profiel: ‘Een ultragewelddadige psychopaat die in Koerdistan heeft vastgezeten en die van kop tot teen onder de littekens zit.’

Er loopt nog een aanvullend onderzoek over aanranding van en geweldpleging tegenover minderjarigen in het kamp van Puythouck. P. terroriseerde ze en leidde ze vervolgens op tot handlangers die bereid waren grote risico’s te nemen. Dat er veel geld mee is gemoeid, maakt een ander dossier duidelijk: daarin staat dat de organisatie van P. in vijf maanden een half miljoen euro heeft verdiend aan 140 smokkeloperaties.

(*) De naam is om juridische redenen gewijzigd.

Vorige week riepen verschillende bekende mensen, waaronder Roger Waters en Noam Chomsky, op voor gerechtigheid voor Mawda. Zie hieronder de video van Waters: