De geschiedenis van het woordje 'OK': 'Het is de perfecte samenvatting van de Amerikaanse way of life'

In de literatuur zal men het zelden aantreffen en politici springen er zuinig mee om, maar ‘OK’ is niettemin het vaakst gebruikte woord ter wereld. En ook het eerste dat werd uitgesproken op de maan. Het woord is tegelijk trefzeker, veelzijdig en onopvallend. En dus vieren we op 23 maart Wereld OK Dag. Een oververdiend eresaluut, vindt ook Allan Metcalf, Amerikaans taalkundige en literatuurwetenschapper, en tevens schrijver van het treffend getitelde boekje ‘OK’.

'OK is even veelzijdig, alomtegenwoordig en succesvol als Shakespeare dat in zijn tijd was'

De ondertitel van ‘OK’ – ‘The Improbable Story of America’s Greatest Word’ – onderstreept het onstuitbare enthousiasme van Metcalf, die ook voorzitter is van The American Dialect Society: ‘Het woord OK is te belangrijk, te succesvol en te veelzijdig om er géén boek over te schrijven. Ik ben de enige die dat heeft gedaan, maar je zou er bibliotheken mee kunnen vullen.’

HUMO Hoe kunt u zeker weten dat OK het meest gebruikte woord ter wereld is?

Allan Metcalf «Dat kun je niet: het is onbegonnen werk om in elke taal ter wereld alle boeken en kranten te turven. Maar tot nog toe heeft niemand een woord gevonden – enkel ‘ma’ of ‘pa’ komt in de buurt – dat over de hele wereld en in de meeste talen zo wijdverspreid is als OK. Lang niet kwaad voor een woordje van twee letters, ontstaan als een grap.»

HUMO Een slechte grap, schrijft u bovendien: a lame joke.

Metcalf «Uit The Boston Globe, editie 23 maart 1839. Afkortingen waren in die periode all the rage – een beetje zoals vandaag op het internet met ‘LOL’ en ‘LMAO’ – en een journalist was in een grappig bedoeld hoofdartikel komen aanzetten met ‘OK’. Achter een gedachtestreepje legde hij uit wat hij bedoelde: ‘all correct.’ De lezer wist natuurlijk meteen dat ‘ole korrect’ – een homoniem, en vandaar dus ‘OK’ – níét correct was. (Droog) Voilà: een mop. Die gek genoeg niet tussen de plooien van de geschiedenis is beland. Waarschijnlijk omdat OK zowel visueel als fonetisch een ongewone combinatie is. De ronde, vrouwelijke O en de hoekige, mannelijke K: groter wordt het contrast niet. Er zijn ook heel weinig mensen die OK als initialen hebben.»

HUMO Kort na zijn eerste verschijning waren het presidentsverkiezingen en kreeg OK een boost vanjewelste.

Metcalf «Zittend president Martin Van Buren ging voor een tweede ambtstermijn. Zijn bijnaam was Old Kinderhook, naar zijn geboorteplaats Kinderhook: Van Buren gebruikte OK in slogans, en zijn aanhangers verenigden zich in OK-clubs. Hij werd niet herverkozen, maar hij heeft OK wel een stevige duw in de rug gegeven: vanaf dan werd het steeds vaker gebruikt in reclameslogans en in de krant.»

HUMO Later werd OK gebruikt in een lastercampagne tegen Andrew Jackson.

Metcalf «De voorganger van Van Buren. Toen hij al even geen president meer was, hebben tegenstanders geprobeerd om OK in Jacksons schoenen te schuiven – hij stond immers bekend als een halve analfabeet. Dat klopt overigens niet: Jackson was een uitstekend schrijver. De oppositie stuurde in zijn naam lezersbrieven vol spelfouten naar de kranten. Zo is ook het indianenverhaal ontstaan dat Jackson OK voor ole korrect gebruikte om documenten van zijn medewerkers goed te keuren. Dat was een hoax avant la lettre, maar zo is wél de gewoonte ontstaan om OK te gebruiken op documenten of op schoolopstellen. De definitieve doorbraak is kort daarna gekomen, toen in de hele VS spoorwegen werden aangelegd en de telegraaf doorbrak. OK was een eenvoudige en efficiënte manier om in morsecode aan te geven dat de trein op tijd was vertrokken. Tegen de jaren 1850, 1860 was OK volledig ingeburgerd in het Amerikaans-Engels.»

HUMO Hoe is de internationale carrière van OK begonnen?

Metcalf «Zoals dat met Coca-Cola is gegaan: het is verspreid door Amerikaanse soldaten en toeristen. Zoals u weet, zijn de meeste Amerikanen niet erg sterk in vreemde talen. Als ze ergens komen, proberen ze zich uit de slag te trekken met gebarentaal en simpele woordjes. Het is logisch dat ze vaak hun toevlucht zochten tot OK: het is simpel en je kunt het met verschillende gebaren vertalen. Een duim omhoog, of je kunt een ringetje vormen met duim en wijsvinger: een O dus, en de drie andere vingers van je hand vormen dan vanzelf een soort K. Maar de belangrijkste verklaring voor het internationale succes is gewoon dat het een erg nuttig en trefzeker woord is.»

Okeh! Oikea! Olla kalla!

HUMO Er circuleren nog tientallen andere theorieën over het woord OK. Het zou bijvoorbeeld een verbastering zijn van ‘au quai’, wat Franse dokwerkers riepen als een scheepslading goed was neergezet door de kraanman. Engelstalige matrozen zouden dat als ‘okay’ verstaan hebben.

Metcalf «Volgens een variant was Aux Cayes een Haïtiaans rummerk. Zo zijn er talloze verhalen. Precies omdat het zo verspreid is, claimen veel taalgroepen dat OK van hén is. En ze kunnen altijd goede redenen aandragen. De Grieken hebben ‘olla kalla’, ‘alles goed’, maar ze hebben nooit hard kunnen maken dat OK vóór 1839 al werd gebruikt. De Duitsers zeggen ‘ohne Korrektur’, de Finnen ‘oikea’. Het probleem is dat de O en K in veel talen klanken zijn, en dat je met een beperkt aantal klanken tienduizenden woorden moet maken. Daardoor is er in elke taal wel iets wat je aan OK kunt linken. En men gaat er altijd van uit dat de Amerikanen leentjebuur zijn gaan spelen, nooit andersom. Maar er zijn ook veel Amerikanen die zich niet kunnen neerleggen bij de nederige oorsprong van OK. Zij beweren dat het van ‘okeh’ komt, een woord van de inheemse Choctaw-stam.»

HUMO U schrijft in uw boek met erg veel bewondering over het woordje OK. U noemt het zelfs het Amerikaanse antwoord op William Shakespeare.

Metcalf «Precies omwille van die bescheiden oorsprong. Er zijn nog altijd mensen die denken dat William Shakespeare niet de échte schrijver van ‘Hamlet’ kan zijn omdat hij van eenvoudige komaf was. Verder is OK ook even veelzijdig, alomtegenwoordig en succesvol als Shakespeare dat in zijn tijd was. Zijn taalbeheersing was feilloos, niemand heeft zijn gevoel voor het juiste woord ooit benaderd. OK is in al zijn bescheidenheid even trefzeker.»

HUMO Toch wordt het bijna nooit in formele situaties gebruikt.

Metcalf «Net als de jeans, die andere Amerikaanse uitvinding van de 19de eeuw. Maar het klopt: in formele speeches of in wetenschappelijke papers is OK not done. Ik heb alle inaugurale redes herlezen: geen enkele president gebruikt OK. Zelfs George W. Bush niet – en hij staat nochtans bekend voor zijn directe taalgebruik. Obama evenmin, in geen enkele officiële speech. Tot hij eens afwijkt van het script: dan is het OK back and forth.»

HUMO Wordt het als vulgair beschouwd?

Metcalf «Nee, want dat is het niet. De telegrafie, die voor de doorbraak zorgde, was niet bepaald een affaire van de lagere klassen. OK is evenmin blasfemisch: we OK’en gewoon niet in formele situaties.»

HUMO Schrijvers aarzelen ook om het te gebruiken.

Metcalf «Zélfs auteurs die bekendstaan om hun volkse taalregister. Mark Twain gebruikt veel slang, maar niet één keer het woord OK. Moeilijk uit te leggen, want in zijn tijd was het dagelijkse taalgebruik doorspekt met OK.»

undefined

HUMO Op 20 juli 1969 kreeg OK een bovenaardse status: het was het eerste woord dat op de maan werd uitgesproken nadat de bemanning van de Apollo was geland.

Metcalf «Volgens de officiële versie sprak Neil Armstrong de eerste woorden: ‘Houston, the Eagle has landed.’ Maar ik ben ooit op de volledige transcriptie van de conversatie gestoten, en daarin staat zwart op wit te lezen dat Buzz Aldrin vijftien seconden eerder al had gezegd: ‘OK. Engine stop.’ Dat bewijst dat OK té familiair is voor zijn eigen goed: het wordt zo vaak gebruikt dat mensen het niet meer opmerken. Daardoor krijgt het niet altijd de eer die het verdient. OK is niet alleen veelzijdig – je kunt het als bijwoord, adjectief, zelfstandig naamwoord, werkwoord of tussenwerpsel gebruiken – het is ook heel duidelijk: het laat geen ruimte voor interpretatie. Als iets OK is, wérkt het. Ook al werkt het maar net goed genoeg. Zoals de maanlander. En als het OK is, werkt het in elk geval beter dan wanneer het niet OK was geweest. OK is trouwens ook interessant omdat het niet oordeelt. Als we OK niet hadden gehad, zouden we vaker prima, goed of uitstekend moeten gebruiken, wat wel een oordeel inhoudt. OK is neutraal.»

HUMO Het kan door de context toch middelmatigheid uitdrukken? Als iemand mijn ovenschotel OK vindt, weet ik genoeg.

Metcalf «Interessant voorbeeld, want OK betekent in dit geval dat je niet door ziekte of vergiftiging zult sterven als je ervan eet. Als je zegt dat iemands kledij OK is, maak je hem of haar wellicht niet superblij, maar je geeft wel te kennen dat die de straat op kan zonder dat de zedenpolitie ingrijpt.»

HUMO Tot slot: u schrijft dat OK zo veelzijdig is, dat het, meer dan een woord, een filosofie is.

Metcalf «Ja. De Franse politiek filosoof Alexis de Tocqueville schreef ooit dat er geen filosofie aan de basis van de Verenigde Staten ligt, omdat de Amerikanen daar te pragmatisch voor zijn. Maar als ik de Amerikaanse way of life zou moeten samenvatten, zou ik toch voor OK kiezen. Het pragmatisme ís de ideologie: ‘Als het OK is, dan werkt het, en dan is het goed.’ We proberen de klus te klaren, zonder dat we naar perfectie streven. OK is goed genoeg, en zeker beter dan niet OK. En dat is de reden waarom er sinds de 19e eeuw zoveel Amerikaanse uitvindingen het licht hebben gezien. Je maakt iets wat in het begin gewoon OK is, en daarna borduurt een ander voort op je werk. Het eerste vliegtuig van de broers Wright vloog amper een paar honderd meter ver, maar dat vonden ze OK. Als ze naar de perfectie hadden gestreefd, waren ze nu nog bezig. En nu vliegen we in een paar uur tijd met vijfhonderd tegelijk naar de andere kant van de wereld. Dat is ook OK.»