De gevaarlijke kant van spirituele leiders: hoe Stine Jensen haar yogaleraar ging verwensen

Yoga en mindfulness worden steeds populairder, maar waar liggen de valkuilen van de spirituele zoektocht? En wanneer verandert de gids van een ervaren leraar in een valse profeet? De Deens-Nederlandse filosofe Stine Jensen schreef in 2015 nog jubelend over de geneugten van yoga, maar vertelt in haar nieuwe boek ‘Goeroes’ over de schaduwzijde ervan: ‘Het was een bad trip.’

In de lente van 2016 deed Stine Jensen in een afgelegen Franse boerderij mee aan de dure cursus Mind and Meditation. Dat is ‘een standaardonderdeel van de opleiding kundalini-yoga voor gevorderden’ en een module van de leraar Karta Singh. Gaandeweg kreeg ze er het gevoel dat de opdrachten, de opgelegde handelingen en de ascetische dagindeling vooral bedoeld waren om de aanwezige studenten te brainwashen. Ze werden er uitgehongerd, konden zelden langer dan drie uur na elkaar slapen en kregen er cafeïne en nootmuskaat – in grote hoeveelheden een hallucinogene drug – toegediend.

HUMO Technieken die de CIA ook gebruikt om getuigen te dwingen een bekentenis af te leggen, schrijf je.

Stine Jensen «Vooral het feit dat al die verschillende technieken tegelijk werden toegepast, was gevaarlijk. Ik kwam terecht in een soort bad trip. Het was duidelijk Karta’s bedoeling om mensen op die manier ijler in het hoofd en daardoor volgzamer te maken. Maar bij mij deed het plots allerlei alarmbelletjes afgaan. Ik wilde er zo snel mogelijk weg. Ik heb mijn vriend, die nog in Nederland was, meteen een vliegreis terug laten boeken.

»Achteraf hebben de effecten nog acht dagen aangehouden. Ik was echt grondig paranoïde geworden. Op het vliegtuig naar huis was ik ervan overtuigd dat Karta me enkele rijen verderop in het oog zat te houden, terwijl hij onmogelijk op dezelfde vlucht kon zitten. Ik had ook het gevoel dat mijn hoofd spleet, en ik had waanvoorstellingen: ik dacht dat ik niet alleen mezelf, maar tegelijk ook alle ándere mensen was. Het enge is: ik voelde en registreerde dat ik half gek aan het worden was, maar ik kon er niets aan doen. Heel angstaanjagend.»

undefined

HUMO Schreef je ‘Goeroes’ om mensen te waarschuwen voor foute leiders en cultussen?

Jensen «Het was veel meer nieuwsgierigheid. Er zijn ontzettend veel mensen die aan yoga doen, geïnteresseerd zijn in mindfulness of anderszins een spirituele zoektocht ondernemen. Heel lang is dat positief en gezond, maar soms slaat het ineens om in iets ongezonds. Ik wilde onderzoeken waar de grens ligt. Vanaf wanneer wordt het gevaarlijk en moeten we opletten?

»Ik heb weleens gehoord: ‘Hoe kan het dat iemand die zo slim is als Stine toch voor een goeroe kan vallen?’ Dat is natuurlijk helemaal niet gebeurd. Ik viel voor zijn stroming en zijn soort yoga, dat is iets anders. En het is soms niet duidelijk wanneer zoiets gevaarlijk en manipulatief wordt.

»Neem ‘Wild Wild Country’, een Netflix-documentairereeks over de geweld- en omkoopschandalen in de Bhagwan-commune in Oregon: het begon destijds ook als een mooie utopie. Men streefde er naar een ecologisch paradijs en droeg het idee van de vrije liefde hoog in het vaandel: mooie idealen die op gegeven moment toch een heel donkere kant kregen. Wanneer wordt positieve hersenspoeling – een onschuldige mantra om de dag mee door te komen – plots negatief?»

'Ik voelde dat ik gek werd, maar kon er niets aan doen'

HUMO Heb je ervoor gevreesd dat je de boerderij niet kon ontvluchten?

Jensen «Een beetje. Omdat het een ontzettend afgelegen plek was. Pas achteraf besefte ik: hier had van alles kunnen gebeuren. Als de taxichauffeur die me erheen had gebracht me toen haar visitekaartje niet had gegeven, weet ik niet wie ik had moeten bellen om er weg te raken.»

HUMO Je hebt na je ervaringen in Frankrijk de yoga niet afgezworen.

Jensen «Sterker: ik geef af en toe zelf yogaretraites op Kreta. Ik vind yoga nog steeds fantastisch, maar het aanvankelijke, romantische halleluja-gevoel dat ik erbij had, is er nu wel af.»

HUMO De hamvraag blijft: jij was de enige die de cursus van Karta Singh grensoverschrijdend en angstaanjagend vond. Waarom zijn de andere zestig cursisten níét gevlucht?

Jensen «Ik vond en vind het nog steeds heel evident dat er duidelijke grenzen zijn overschreden – we zijn gedrogeerd! – maar ik stond daar inderdaad alleen in. De grens ligt niet voor iedereen op dezelfde plaats. Het is ook best ingewikkeld, vooral omdat het net de essentie is van deze vorm van yoga dat je je grenzen verlegt en je uit je comfortzone treedt.»

HUMO Tekenend: Karta beschouwt zichzelf als onfeilbaar. Als studenten ongelukkig zijn met hoe hij het aanpakt, is het hun eigen schuld. Of het zijn ‘klagers’. En toen hij een andere keer beschuldigd werd van seksueel grensoverschrijdend gedrag, reageerde hij met: ‘Ik heb nooit beweerd dat ik perfect ben.’

Jensen «Dat is het ergste spirituele cliché dat je dan uit de kast kunt trekken: ‘Het is allemaal de schuld van de leerling, die zich niet ontvankelijk genoeg heeft opgesteld, of te weinig vertrouwen had.’

»Misschien is het Karta wel echt om de spirituele groei van zijn volgelingen te doen. Ik weet alleen dat zijn manier van werken veel te gevaarlijk is. Wat als daar mensen met een bepaalde medische conditie bij waren geweest? Dan had die cocktail van nootmuskaat, cafeïne en slaaptekort écht gevaarlijk kunnen zijn.

»Kijk, ik ken genoeg andere bewegingen waarvan de volgelingen gedrogeerd worden – in Amsterdam is er bijvoorbeeld een kring voor huisvrouwen waar yoga met hasj wordt gecombineerd (lachje) – maar daar zéggen ze wel vooraf wat er staat te gebeuren. Het is een compléét ander verhaal als je vooraf precies weet waarmee je je inlaat.»

HUMO Je hebt het in ‘Goeroes’ niet alleen over yoga. Charismatische leiders zijn tegenwoordig overal: van influencers op YouTube tot sterke persoonlijkheden in de politiek.

Jensen «Het concept van het volgelingenschap – iemand volgen of gevolgd worden – is de laatste jaren geëxplodeerd. Voor een groot stuk door de sociale media, waar alles sowieso om volgen draait. Niet dat dat per se negatief is, maar het is wel handig om te weten hoe zoiets werkt. Ook sommige politici gebruiken sektarische technieken om volgelingen aan zich te binden. Van mij mogen ze dat, maar het lijkt me positief dat we ons daar met zijn allen bewust van zijn.

»Wat ook opvalt: er is de laatste jaren een hernieuwde belangstelling voor sektes. Een revival. Ik denk aan de immense populariteit van ‘Wild Wild Country’, maar ook aan die van het boek ‘The Girls’, van Emma Cline, over hoe een tienermeisje valt voor een Charles Manson-achtige sekte. En Quentin Tarantino komt binnenkort met een film over de Manson Family. Toen dat werd aangekondigd, deed hij alsof dat iets heel cools moet zijn geweest.

»Het past ook erg bij de tijd waarin we nu leven, waarin veel mensen op zoek zijn. We stellen ons voortdurend vragen. Hoe moet het nu met het klimaat? Hoe vermijd ik een burn-out? Waarom ben ik toch altijd zo moe? En dan begint de zoektocht. Wat moet ik doen? Wie geeft mij antwoorden? Wie kan mij helpen?»

HUMO Vertrouw je mensen met charisma nu minder dan voorheen?

Jensen «Nee, al vond ik het bijzonder teleurstellend toen er een tijdje terug foto’s opdoken waarop Barack Obama op een luxejacht gezellig met de rijksten van Amerika zat te verbroederen. Obama verpersoonlijkt voor mij nog altijd verandering en hoop, en het is ontgoochelend als zo iemand niet compleet blijkt samen te vallen met de goddelijke kwaliteiten die we hem toedichten.»

HUMO In januari 2016, een paar maanden vóór je ervaring in Frankrijk, zei je in Humo nog: ‘Het westerse denken is te kritisch, het haalt zijn eigen fundamenten onderuit. Dat doodlopende straatje moeten we uit.’

Jensen «Zei ik dat we te kritisch zijn en daardoor alle jus uit onze samenleving halen? Dat we alles kapotvergaderen? Dat zou heel goed kunnen. En nu zeg ik dus wat anders. Dat is het leuke aan filosofie: daar begint het denken pas op het moment dat je jezelf begint tegen te spreken (lacht).»

‘Goeroes’ van Stine Jensen verschijnt op 15 maart bij Hollands Diep.