De Gouden Boekenuil: 'De consequenties' van Niña Weijers

Nee, 'De Wetten' van Connie Palmen heeft ze nooit gelezen. 'Ik weet dus niet of ik met die vergelijking vereerd of beledigd moet zijn. Er is zeker één verschil: toen Palmen debuteerde werden er véél meer boeken verkocht.'

Voor een verhaal over de moeizame zoektocht van een debuterende schrijver naar een uitgever moeten we elders zijn.

Niña Weijers «Het is héél vlot gegaan: ik won in 2010 een schrijfwedstrijd voor jongeren, Write Now!, en ik kreeg meteen acht uitgevers aan de lijn. Eentje had het verhaal waarmee ik gewonnen had, niet eens gelezen. Dat was meer een hagelschot: ‘Ze heeft gewonnen, laten we het maar proberen.’»

Ze ziet er zo verstandig uit dat ze dan vast wel voor het hoogste voorschot gekozen heeft?

Weijers «Néé! Ik heb voor dit boek ongeveer géén voorschot gehad. Dat wilde ik niet, omdat ik niet wist of het me zou lukken: er stond nog geen letter op papier. Ik had een heel goed gesprek met Tilly Hermans van Atlas Contact, en heb voor haar gekozen als redacteur: ze begrijpt wat ik wil. Ze heeft me ook altijd aangemoedigd om mijn tijd te nemen, terwijl ik mezelf best opgejaagd wist. Je wordt links en rechts voorbijgestoken, en er is altijd wel een andere redacteur die je komt vragen: ‘En? Is je boek bijna af?’»

Ik informeer naar het moment van conceptie van ‘De consequenties’.

Weijers «In 2011 had iemand in mijn omgeving een veel te vroeg geboren kind. Het moest maanden in de couveuse blijven liggen, het was heel spannend of die baby het wel zou redden. Dat beeld van een onaf kindje greep me sterk aan. En ook die moeder, die elke dag naar het ziekenhuis moest, naar dat kind achter glas.»

Minnie Panis heet de hoofdfiguur van ‘De consequenties’. Ze is iemand die tot drie keer toe bijna uit haar eigen leven verdwijnt, een eerste keer al op de dag van haar geboorte, veertien weken te vroeg. Waar die naam vandaan komt? Panis is gewoon de achternaam van Weijers’ moeder, maar aan die Minnie is meer denkwerk voorafgegaan.

Weijers «Voor mij klinkt daar Winnie en Inni in door. Winnie is de hoofdfiguur van het stuk ‘Happy Days’ van Samuel Beckett. Ik zag het jaren geleden in Dublin en was enorm onder de indruk. Die vrouw, Winnie, zit in een hoop aarde, kan daar niet uit weg. Alle normaliteit is verdwenen, de tijd bestaat in dat stuk eigenlijk niet meer. Alle daden zijn er vrij van consequenties. Dat is lang het basisidee van mijn boek geweest, al kreeg het uiteindelijk een klein rolletje.

»Inni is dan weer de hoofdpersoon van ‘Rituelen’ van Cees Nooteboom, een boek dat heel belangrijk voor me was toen ik begon te schrijven en het wiel zowat opnieuw moest uitvinden. De trend was toen het simpele kortezinnetjesproza, met kleine situaties, op de vierkante centimeter uitgetekend. ‘Rituelen’, met z’n compacte structuur, eigenzinnige verhaallijn en grote thema’s – mystiek en dood! – gaf me de moed om het anders te doen. Net als Inni is mijn Minnie geen psychologisch rond, maar een wat uitgehold hoofdpersonage.»

Het soort personage dat zegt: ‘Ik weet niet, als ik denk of voel, wie denkt of voelt.’

Weijers «Precies. En dat is dan weer een citaat van de dichter Pessoa (lacht). Ik kom er voor uit: het betere jatwerk! Uiteindelijk ben je als schrijver een soort geleider van alle boeken die je hebt gelezen.»

Minnie Panis is kunstenares. Dat kon niet anders?

undefined

Weijers «Ze was een tijdje actrice, maar dat beroep maakte haar niet autonoom genoeg. Vertrekkend vanuit het beeld van die onaffe baby wou ik een personage dat haar eigen leven in hoge mate vorm kon geven, vandaar die kunstenares. Het was leuk om haar kunstwerken te bedenken.»

We hebben het over conceptuele kunst. Bijvoorbeeld: een reeks foto’s van haar afval, getiteld: ‘Bestaat Minnie Panis?’ Of ‘Nothing Personal’: foto’s van alle bezittingen die Minnie via eBay verkocht.

Weijers «Minnie is iemand die er tegelijk wil zijn en niet wil zijn: dus moest ze wel een soort ‘verdwijnkunst’ maken. Vandaag kan kunst echt alles zijn, en daarom is het een makkelijk voorwerp van spot. Dat heb ik vermeden. Een thema in dit boek is: wanneer stelt een kunstwerk iets voor, is het waar of mooi of diepzinnig, en wanneer is het bullshit? Waar de scheidslijn precies ligt, bepaalt ieder voor zich, maar ze is er wel degelijk. Ik heb er kunstenaars bij gehaald voor wie ik een zwak heb, zoals Neo Rauch. Of Marina Abramovic, die heel waardevolle kunst gemaakt heeft, maar nu verworden is tot een soort goeroe.»

Abramovic mag het motto van het boek leveren: ‘I really like that moment when the performance becomes life itself.’

Weijers «Toen ik dat las, dacht ik: dat is mijn boek! Want ook bij mij gaat het over de grens tussen leven en kunst, Minnie raakt steeds verder in haar eigen kunstwerken verzeild.»

De Nederlandse kunstenaar Bas Jan Ader krijgt halverwege het boek een eigen hoofdstuk, een intermezzo met aparte letter en stijl. Vanwaar die eer?

Weijers «Da’s gewoon organisch zo gegroeid, zoals dit hele boek is ontstaan. Ik ben mijn eigen fascinaties achternagegaan. Net als Minnie is Bas Jan Ader de ultieme verdwijningskunstenaar. Dat hoofdstuk over hem ging als een spiegel werken: ik begreep er mijn eigen boek beter door. Hij was nog maar 33 en had nog maar een heel klein oeuvre toen hij op zee verdween, maar hij is alsnog een echte cultheld geworden. Ik heb sowieso een fascinatie voor verdwenen mensen.»

Waar komt die dan wel vandaan?

Weijers «Heeft niet iedereen die fascinatie? Kijk naar alle commotie over die verdwenen vlucht MH370 van Malaysia Airlines.»

Als een spons

De plot gaan we hier niet verklappen, ook al omdat dat behoorlijk moeilijk zou zijn. Is er een schema aan te pas gekomen?

Weijers «Een schema? Ik denk niet dat je dat ooit bij mij aan de muur zult vinden. Ik ben niet iemand van het overzicht. Ik heb echt geploeterd. Ik heb ook een paar halve boeken weggegooid, ben veel wegen ingeslagen die niet begaanbaar bleken. Dit boek is ook met horten en stoten ontstaan omdat ik er altijd een baan bij had. Ik nam een paar weken vrij om er als een gek aan te

undefined

'Ik zat daar bibberend met een Red Bull en een zak snoep achter mijn schrijftafel, ik was fysiek uitgeput: het moest gedaan zijn'

werken, daarna lag het weer een paar weken stil. De schrijver Maarten Asscher heeft me op dat vlak een goeie tip gegeven: ‘Je moet je document elke dag een keer openen, al is het maar dat,’ zei hij.»

Ze heeft met veel energie allerlei dingen de plot binnengesleept, van de Mayakalender tot het taoïsme.

Weijers «Die Mayakalender is natuurlijk onzin, maar het taoïsme interesseert me. Ik vind het ongelooflijk dat zulke oude geschriften vandaag nog zeggingskracht hebben. Ik zou me nooit helemáál willen overleveren aan iets spiritueels of mystieks, maar tegelijk denk ik dat er wel degelijk veel in zit.

»Als je aan het schrijven bent, word je een soort spons. Je kunt haast niks tegenkomen of je brengt het in verband met je roman, het is een soort betrekkingswaan. Zadie Smith heeft daar mooie dingen over gezegd, ik zag haar gisteravond in gesprek met Arnon Grunberg: héél goed – ze is echt een heldin voor mij. Die betrekkingswaan maakt het schrijven ontzettend de moeite waard, maar je moet ermee uitkijken en doseren. Ik denk eerlijk gezegd dat dat me in een volgend boek wat beter moet lukken, want dit boek barst af en toe uit z’n voegen (lacht).»

Maar ooit kon ze dus wel een punt zetten achter haar gedachtenstroom?

Weijers «Op een bepaald moment wist ik wel hoe het verhaal z’n loop moest hebben. Het laatste deel heb ik voor mijn doen snel geschreven – soms drieduizend woorden in een dag. Ik zat daar bibberend met een Red Bull en een zak snoep achter mijn tafel, ik was fysiek uitgeput: het moest gedaan zijn.»

De titel bedacht ze in hoge nood, toen het boek in de aanbiedingsfolder moest. ‘De consequenties’, geeft ze graag toe, is niet meteen een titel die consequent uit de inhoud volgt.

Weijers «Ik wilde vooral géén frivole titel, van dat semipoëtische meisjesgedoe. Liever zo’n programmatische Houellebecq-achtige titel. Kennelijk doet ‘De consequenties’ sommigen aan ‘De correcties’ van Jonathan Franzen denken, maar daar heb ik zelf niet aan gedacht.»

Op het omslag staat een foto van Sanne Sannes – een slapende Minnie zoals ze in een van haar kunstwerken beschreven wordt.

Weijers «Een voorstel van de vormgeefster dat me beviel: die foto heeft de juiste sfeer, is niet zo expliciet erotisch als andere foto’s van Sanne Sannes. Hij is trouwens ook op zijn 30ste verdwenen, door een heel gek auto-ongeval.»

Bestaat de kans dat ze zelf snel verdwijnt of heeft ze de ambitie de boekenplank, net vóór Weijts en Wieringa, met veel Weijers vol te stouwen?

Weijers «Ik werk niet snel. Wat is een beetje een degelijk oeuvre? Twintig boeken of zo?»