De Kasteelmoord: VRT-journalist Bart Aerts over zijn huiszoeking en ondervraging

In de loop van het onderzoek naar de Kasteelmoord bracht VRT-journalist Bart Aerts uit dat het Brugse parket nauwe banden had met de familie van het slachtoffer. Gevolg: het parket viel bij Aerts thuis binnen. Een flagrante schending van het journalistieke bronnengeheim?

'Plots stonden er vier gewapende agenten voor mijn deur. Ik dacht dat ik op de set van ‘Witse’ was beland'

Bart Aerts (41) is een journalistiek enigma, het is niet makkelijk hem onder één noemer te brengen. Alleen al in het afgelopen jaar leverde hij de meest verscheiden bijdragen aan de VRT: een documentaire over de boysband de Romeo’s, een reportage over levenslang gedetineerden, en dus ook een scoop in verband met de Kasteelmoord: in ‘Terzake’ liet hij in november 2016 enkele uit het onderzoek gelekte geluidsopnamen horen waaruit bleek dat het Brugse parket op wel erg vertrouwelijke wijze omging met de familie van het slachtoffer, kasteelheer Stijn Saelens. Aerts vervormde het geluid, noemde geen namen, maar vroeg zich wel hardop af of een parket niet in alle onafhankelijkheid een moordzaak hoort te onderzoeken. Hij refereerde aan de zaak-Dutroux: ‘In dit land zijn onderzoeksrechters voor een bord spaghetti van een zaak gehaald.’

Dat kwam hard binnen bij het parket. Eén week later trokken vier agenten uit Brugge ’s ochtends vroeg naar Brussel. Met een huiszoekingsbevel in de hand doorzochten ze het appartement van Aerts om bezwarende informatie te verzamelen. Daarna namen ze hem mee naar de VRT en het politiekantoor in Brugge, waar hij werd verhoord. Acht uur later was Aerts weer op vrije voeten, maar zijn iPhone – de schatkamer van elke journalist – werd in beslag genomen. Die was hij vier maanden lang kwijt. Intussen heeft Aerts hem terug, en is hij ook voor de Kamer van Inbeschuldigingstelling verschenen. Met zijn advocaat had hij, mede op grond van de wet op het journalistieke bronnengeheim, de nietigverklaring van alle onderzoeksdaden ten laste van hemzelf gevraagd. Maar dat viel lelijk tegen: de Kamer van Inbeschuldigingstelling in Gent oordeelde dat er niets onwettelijks was gebeurd.

Dat was twee weken geleden, maar Aerts is nog altijd onder de indruk.

Bart Aerts «In het arrest van de Kamer van Inbeschuldigingstelling in Gent, een van de hoogste rechtscolleges in dit land, staat dat er niets mis is met de huiszoeking, de inbeslagname van mijn iPhone en mijn ondervraging. Het onderzoek kan met andere woorden worden voortgezet. Het parket kan mij vervolgen. De vraag is: zal het dat ook doen?»

HUMO Je wordt beticht van ‘mededaderschap van misbruik van inzagerecht’ in een lopend strafonderzoek.

Aerts «Ik doceer ‘deontologie’ aan de Luca School of Arts, een hogeschool in Genk: ik druk mijn studenten op het hart dat een journalist niet boven de wet staat. Een journalist heeft natuurlijk geen inzagerecht in een dossier. Maar als ik via via maatschappelijk relevante informatie krijg aangereikt, heb ik wel de plicht daar iets mee te doen. Alleen, als je het arrest leest, kom je tot de conclusie dat zoiets niet meer kan.

»Tijdens de zitting argumenteerde de procureur-generaal dat ik mijn iPhone had gebruikt voor een misdrijf, ‘zoals een inbreker een breekijzer gebruikt voor een inbraak’. Hij ging ervan uit dat journalisten criminelen zijn. Een ander argument was dat ik me moest beperken tot het verwerken van feiten die al bekend waren. Ik wist niet wat ik hoorde, maar de Kamer is hem wel gevolgd. Dit arrest heeft, los van mijn persoon, verstrekkende gevolgen: journalisten mogen niet meer aan de slag met gevoelige, maatschappelijk relevante informatie. Het is een poging om onderzoeksjournalistiek monddood te maken.»

HUMO Het parket benadrukt het belang van het onderzoek. Dat liep nog op het moment van de uitzending van ‘Terzake’, op 17 november 2016, en jij zou dat in het gedrang hebben gebracht.

Aerts «Bij mijn weten was dat onderzoek de facto afgesloten.»

HUMO De facto?

Aerts «Het ging over zaken die zich in het begin van het onderzoek hebben afgespeeld. We hebben met de reportage in ‘Terzake’ alleen laten zien dat er pogingen tot beïnvloeding hebben plaatsgevonden – dat bleek uit de afgeluisterde telefoongesprekken. In de studio heb ik daaraan toegevoegd: ‘Je kunt je vragen stellen over de wijze waarop het onderzoek is gevoerd: was het parket in Brugge de juiste instantie om een onderzoek te voeren, als ze indertijd de klacht wegens incest tegen Stijn Saelens (ingediend door André Gyselbrecht, die later op het proces heeft bekend de opdrachtgever voor de moord op Stijn Saelens te zijn geweest, red.) niet hadden onderzocht?’ De klacht was één van de kiemen van de Kasteelmoord.

»Na mijn huiszoeking heb ik met een hoge magistraat uit Brugge gesproken. Die man zei onomwonden: ‘U hebt op zere tenen getrapt: het zal u zuur opbreken.’»

HUMO Jij beschouwt het als intimidatie?

Aerts «Zo komt het in elk geval over. Ik heb kritiek op het parket in Brugge, en dus begint het parket in Brugge een onderzoek tegen mij. Als het, zoals die magistraat suggereert, inderdaad een rondje pesten is, lijkt dat me geen kerntaak van justitie.»

HUMO Laten we het even over de oorzaak van alle commotie hebben: de afgeluisterde telefoongesprekken die je via Peter Gyselbrecht, de zoon van André, in handen hebt gekregen.

Aerts «Als journalist bescherm ik mijn bronnen: ik noem geen namen. Ik kan alleen kwijt dat ik een jaar lang informatie uit verschillende hoeken heb verzameld. Het verhaal is gecheckt en gedubbelcheckt: er zijn pogingen tot beïnvloeding van het onderzoek geweest.»

HUMO Peter Gyselbrecht heeft tegenover het parket verklaard dat jij de bandjes die hij je had laten horen met je gsm hebt getapet.

Aerts «Ik beroep me op mijn journalistieke bronnengeheim in de breedste zin van het woord. Ik zeg niets. Een journalist hoeft niets over zijn werkwijze te vertellen.»

HUMO Oké, maar er was wel degelijk beïnvloeding?

Aerts «Er waren zeker pogingen in die zin. De klacht wegens incest dreigde als een donkere schaduw over het proces te hangen. Dat kon niet voor de familie Saelens: de klacht moest verdoezeld worden, blijkt uit de tapes. Ze mocht geen dominante factor zijn op het proces.»

HUMO Wie heeft dat gezegd?

Aerts «We hebben de identiteit van de gesprekspartners op de bandjes anoniem gehouden. Natuurlijk weet je, als je de zaak een beetje volgt, om wie het gaat. Maar je had gesprekken tussen familieleden van het slachtoffer en magistraten, gesprekken tussen advocaten en magistraten. Blijkbaar werkt het zo dat een partij onderzoeksdaden kan vragen, en dat het gerecht daarop ingaat. Kennelijk kan je een onderhoud aanvragen bij een magistraat, die je ontvangt en bijpraat over de stand van zaken van een lopend onderzoek.»

undefined

undefined

'Een rondje pesten lijkt me niet de kerntaak van justitie.'

HUMO Er was een natuurlijke link tussen de familie Saelens en het Brugse parket. De broer van Stijn Saelens heeft een relatie met de dochter van een substituut-procureur.

Aerts «Net daarom zou zo’n man zich met het grootste voorbehoud moeten opstellen, toch? Ik twijfel niet aan magistraten. Maar het kan toch niet dat een advocaat even het kantoor van de onderzoeksrechter binnenwandelt voor een gesprek over een lopend onderzoek?»

HUMO In het eerste afgeluisterde telefoongesprek in ‘Terzake’ hoorde je de vervormde stem van een minister.

Aerts «Ex-minister.»

HUMO Ex-minister van Justitie Stefaan De Clerck.

Aerts «Die naam is in de kranten gevallen. De enige bedoeling was: laten zien dat de familie Saelens veel contacten heeft. Daar is op zich niets mis mee, maar ze hebben hun contacten wel aangesproken om te wegen op het onderzoek.

»Ik was verbijsterd door de soepele omgang tussen magistraten en advocaten. Een ex-magistraat uit Brugge heeft me achteraf verteld dat zoiets gebruikelijk is: ‘Wat jij hebt laten zien, is het topje van de ijsberg.’ De top van de industrie, de advocatuur en de magistratuur zijn volgens hem zeer verweven.»

HUMO Het Brugse parket heeft geen beste reputatie inzake onafhankelijkheid. Kijk naar de zaak-Vangheluwe of de zaak-Wesphael.

Aerts «Als ik alle reacties op de uitzending op een rijtje zet, denk ik: ‘We hebben geen onzin verkocht.’»

HUMO Heb je het niet te zwart-wit voorgesteld? Intussen is gebleken dat ook de familie Gyselbrecht, de andere partij, een breed vertakt netwerk heeft.

Aerts «Het ging me niet om wit tegen zwart, de ene partij tegen de andere. Het was één aspect van het onderzoek, dat zó markant was dat we het, als journalisten, moesten brengen.»

HUMO Je hebt onherkenbaar gemaakte geluidsfragmenten laten horen. Was dat niet een tikje onvoorzichtig, bewijsmateriaal uit het onderzoek in de ether gooien?

Aerts «Hoe bedoel je?»

HUMO Misschien had je het zelf, enigszins omfloerst, kunnen vertellen. Nu kwam het hard aan.

Aerts «Ik werk voor televisie, dat maak je met beeld en geluid.»

HUMO Heeft het parket het als een provocatie geïnterpreteerd?

Aerts «Dat was nooit de bedoeling. We hebben van tevoren alle mogelijke kanten van de zaak bekeken, met de hoofdredactie, met de juridische dienst. Voor de uitzending heb ik ook het parket aan de lijn gehad voor een wederwoord. De magistraat die het onderzoek leidt, heeft laten weten dat ze helaas niet mocht reageren. Ik heb wel bijna letterlijk voorgelezen wat we die avond zouden brengen. En ze zei: ‘Hiervan was ik niet op de hoogte.’»

HUMO Er is achter haar brede rug gekonkeld?

Aerts «Zo’n uitspraak maakt de relevantie nog groter, zou ik denken.»

HUMO Het parket-generaal van Gent heeft mogelijke beïnvloeding onderzocht. Ze hebben niets gevonden.

Aerts «Ze hebben niet alle afgeluisterde telefoongesprekken gehoord waaruit wij een bloemlezing hebben gemaakt.»

Met of zonder boeien

HUMO Was je voorbereid op een huiszoeking één week later?

Aerts «Het was een complete verrassing. Om zeven uur ’s ochtends, ik lig nog te slapen in mijn Brusselse appartement, hoor ik de bel gaan. Ik kijk naar beneden. Ik zie vier mannen voor de deur staan, van wie één zijn armband aantrekt. Het bleken vier gewapende agenten, wapperend met een huiszoekingsbevel. Ik dacht dat ik op de set van ‘Witse’ was beland.

Vroeger vond ik: ‘Wie niets te verbergen heeft, hoeft niet te vrezen voor zijn privacy.’ Sinds die dag denk ik daar anders over. Ze hebben in onderbroeken gesnuffeld, mijn wasmand omgekieperd, bureaulades doorzocht, computers bekeken. Mijn iPhone, die op tafel lag, hebben ze onmiddellijk in beslag genomen. Ze vroegen mijn code. ‘Die ben ik jammer genoeg vergeten,’ zei ik.

»Na ongeveer een uur hadden ze mijn laptop gevonden, een Apple. Die vier agenten van de financiële sectie van de federale gerechtelijke politie van Brugge konden daar niet mee overweg. Ze vroegen me een aantal bestandsmapjes op mijn bureaublad te openen, want zelf wisten ze niet hoe. Ik zei hen dat ik het er moeilijk mee had. Ze hebben ook een aantal harde schijven gevonden, met opnames voor mijn documentaire over de Romeo’s. Die heb ik met plezier voor hen afgespeeld (lacht).

»De huiszoeking heeft anderhalf uur geduurd. Toen wilden ze naar de VRT. En later moest ik ook naar Brugge, zeiden ze. Ik mocht kiezen, met of zonder handboeien. Ik ben zonder handboeien meegegaan, maar wel met twee agenten voor en twee agenten achter me. En in de auto vroeg de chauffeur: ‘Kan je me de weg naar de VRT wijzen?’ Hij had geen gps bij zich.

»Op de VRT hebben ze enkele betrokkenen en mezelf wat vragen gesteld. Daarna ben ik met twee agenten naar Brugge gereden, waar nog eens twee agenten me stonden op te wachten – geen gebrek aan mensen en middelen die dag.

In Brugge mocht ik voor de ondervraging een beroep doen op een advocaat. Hoefde niet. Ik wilde toch niets vertellen, ik beriep me op mijn bronnengeheim. Na de derde vraag zei mijn ondervrager: ‘Ga je hetzelfde blijven zeggen?’ – ‘Ja,’ zei ik, ‘en over honderd jaar nog altijd.’ Waarop hij het verhoor maar beëindigd heeft.

»Toen ze me naar het station terugbrachten, mocht ik bellen met mijn telefoon – het plastic zakje, waarin mijn iPhone verzegeld opgeborgen zat, werd verscheurd. En daarna ging die telefoon weer in dat verscheurde zakje. Justitie beweert nu dat mijn gsm nooit is uitgelezen. Ik heb daar mijn twijfels over. Ze hebben mij in Brugge gevraagd om mijn toegangscode en pincode op een papiertje te schrijven. Uiteindelijk heb ik mijn toegangscode gegeven. Ik was murw, ik had al die tijd niets gegeten. Ik dacht: ‘Anders blijft het hier maar duren.’»

HUMO Was dat verstandig? Op die manier kun je je bronnen verraden.

Aerts (zucht) «Het gebeurde onder lichte dwang. Ze zeiden dat een team van specialisten er hoe dan ook in zou slagen mijn iPhone uit te lezen.»

HUMO Je bent hem vier maanden kwijt geweest.

Aerts « Die inbeslagname was een schending van mijn bronnen. In zo’n apparaat komt alles samen: telefoon, mail, sms, noem maar op.»

undefined

HUMO Het parket verschuilt zich achter het feit dat ze de bron al kenden: Peter Gyselbrecht – die had zichzelf in de media geout. Het parket kon geen bron meer schenden.

Aerts «Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens zegt: ‘Als een journalist informatie krijgt, is het bronnengeheim van toepassing.’ In het verleden heeft het België twee keer veroordeeld voor huiszoekingen bij journalisten. Daardoor is de wet op het bronnengeheim er in 2005 gekomen. Maar blijkbaar is die niet van tel voor het parket en de Kamer van Inbeschuldigingstelling. Hun redenering is: ‘Het is geen onderzoek naar het bronnengeheim, daarom is die wet ook niet van toepassing.’ Dirk Voorhoof, emeritus professor mediarecht, zegt: ‘Als deze rechtspraak gehandhaafd wordt, blijft er van het journalistieke bronnengeheim in België niet veel meer over’. Dan volstaat het om een journalist te verdenken van een misdrijf om zijn bronnen in beslag te nemen.»

undefined

'Tijdens de huiszoeking vonden de speurders opnames voor mijn documentaire over de Romeo's. Die heb ik met plezier voor hen afgespeeld (lacht)''

HUMO Welke straf dreigt voor jou?

Aerts «Mijn advocaat Freddy Mols heeft ze me onlangs ge-sms’t: (kijkt op zijn gsm) ‘Een gevangenisstraf van acht dagen tot één jaar of een geldboete van 26 tot 500 euro, maal acht opdeciemen.’»

HUMO De familie Saelens heeft zich burgerlijke partij tegen je gesteld. Over de Kasteelmoord kan je geen verslag meer uitbrengen.

Aerts «Ik was sowieso niet van plan het proces te verslaan.»

HUMO Wat als je nog relevante informatie krijgt?

Aerts «Dan moet je afwegen: is dit nu het moment om daar iets aan te doen?»

HUMO En, wat is het antwoord?

Aerts «Goeie vraag (lacht). Als journalist kan ik relevante informatie niet links laten liggen. (Twijfelt) Maar het is misschien slim om aan de kant te gaan staan.»

HUMO Staat de hoofdredactie van de VRT als één vrouw achter je?

Aerts «Absoluut – er zitten overigens ook mannen in de hoofdredactie. Ik voel me ook gesteund door de Journalistenbond, ik sta niet alleen.»

HUMO Je bent een freelancer. Heb je evenveel werk als vroeger?

Aerts «Dat is geen probleem.»

HUMO Sinds die uitzending van ‘Terzake’ is er veel veranderd. André Gyselbrecht heeft, na jaren van liegen en draaien, de Kasteelmoord bekend. Hij had al maanden vóór de klacht wegens incest een moordcommando voor Stijn Saelens besteld. Denk je nooit: de familie Gyselbrecht heeft me gebruikt?

Aerts «De familie? Zijn Peter Gyselbrecht en zijn vader één en dezelfde persoon dan?»

HUMO Vader en zoon communiceren niet?

Aerts «Wellicht wel, maar ‘de familie’ heeft geen reportage te bestellen, hè. Ik behoor niet tot een kamp, ik sta daarbuiten. Als journalist heb je een verhaal: je checkt de informatie, en als die relevant is, breng je het verhaal.»

HUMO Als journalist weet je niet altijd in welk spel je meespeelt.

Aerts «Een journalist is een spion. Je moet, om een duur woord te gebruiken, de technieken van de counterintelligence toepassen: je moet je altijd afvragen waarom iemand je op een bepaald moment informatie aanreikt. Daarom heb ik ook een jaar lang informatie verzameld bij verschillende mensen. Als een particulier belang samenvalt met een maatschappelijk belang, blijft het relevant om een verhaal te brengen. Peter Gyselbrecht – om hem dan toch maar te noemen – wilde laten aanklagen dat hij zeven maanden lang onschuldig in de cel had gezeten. Dat was in de verste verte niet wat wij in ‘Terzake’ aan bod hebben laten komen. Wij hebben het doel van Peter Gyselbrecht niet gediend.»

HUMO Ga je voortaan meer in de richting van de Romeo’s opschuiven?

Aerts «Het is toeval dat ik na de huiszoeking lichte thema’s heb behandeld: een documentaire over de Romeo’s, een tweedelige reeks over de Red Flames. Maar even goed heb ik, met enkele collega’s, een ‘Pano’-reportage voorbereid over levenslange opsluiting, en voor ‘Terzake’ een reportage over oplichting. Ik zal geen verhalen uit de weg gaan omdat ze misschien gevaarlijk zijn.»

HUMO Ga je het vak ‘deontologie’ blijven onderwijzen?

Aerts «Ik kan nu uit de praktijk citeren. Ideaal voor een docent.»