De mailbox van Arnon Grunberg: 'Lijken op vakantie'

Als terroristen je vrouw vermoorden, is woede absurd. Hooguit kun je boos zijn op God.

Bekijk: 'De jihad van liefde' »

Lieve Mohamed El Bachiri,

De moeder van mijn petekind, mijn vriendin Marianne, liet mij op YouTube een filmpje zien waarin je spreekt over de jihad van liefde. Eerst had ik gezegd: ‘Ik heb hier geen tijd voor.’ Zonder jihad van liefde had ik het al druk genoeg, maar ze drong aan en toen ik het filmpje had bekeken, begreep ik iets van haar ontroering. Sceptisch als ik ben, wilde ik mijn eigen ontroering relativeren en analyseren – vermoedelijk is de volgorde anders, eerst analyse dan relativering. Overigens begreep ik ook dat er veel aan mijn Frans te verbeteren valt.

Een week later las ik een column van Frits Abrahams, een columnist voor wie ik sympathie heb, die over jouw boek schreef en de ‘gemengde gevoelens’ die het bij hem had opgeroepen.

Ik besloot je boek, dat je samen met David Van Reybrouck schreef – beter gezegd: hij tekende het op – te kopen. Als iedereen over de jihad van liefde spreekt, moet je weten waar ze het over hebben.

Ik begreep iets van de terughoudendheid van Abrahams. Een man verliest zijn vrouw, tevens moeder van zijn drie kinderen, bij een aanslag, en daarna? Geen haat, geen woede, geen behoefte aan wraak, geen primitieve gevoelens. Dat kan bijna niet kloppen.

Wij leven in een tijd waar de primitieve gevoelens, en vooral het uiten ervan, norm zijn geworden. Een politicus kan niet meer worden gekozen als hij niet regelmatig blijk geeft van zijn primitieve gevoelens.

Iedereen roept dat we in een joods-christelijke cultuur leven, dat joods halen ze erbij omdat ze het leuk vinden, maar wraak lijkt het opperste gebod. Wat ze van het christendom hebben onthouden, is het kerstdiner.

Ik geef toe dat het iets braafs heeft om de bekende humanistische waarde te verdedigen, en je boek heeft ook iets braafs. Maar in deze tijden is dat verfrissend. Vijftien jaar geleden had ik met scepsis op je boek gereageerd, ik zou je hebben opgeroepen dieper in jezelf te graven om de stinkende waarheid naar boven te trekken, want die zou je met ons moeten delen. Ik geloof dat dat ook is wat Abrahams bedoelt, al had hij het niet over de stinkende waarheid, dat soort woorden neemt hij niet snel in de mond.

Maar nu het primitieve de norm is geworden, kost het me moeite jouw misschien ietwat brave, lange gedicht – het is een soort gedicht – af te vallen.

Bovendien ben ik het met het meeste van wat je zegt eens. Het agressieve atheïsme vind ik ridicuul, en ik ben tevreden dat je mystici citeert, want in de handen van de primitieve burger is de rationaliteit een excuus voor zijn eigen lompheid. Om niet te zeggen, een verdediging van zijn zwaard en zijn bijl.

‘Beschouw me maar als een dode,’ schrijf je. ‘Een dode die je een levensles geeft.’

Abrahams schrijft over Antoine Leiris die zijn vrouw verloor bij de aanslag in Parijs en die daar ook een boek over schreef, een boek waarvan Abrahams meer had genoten, voor zover ‘genieten’ het woord is. Abrahams citeert Leiris, die tegen de moordenaars van zijn vrouw zegt: ‘Ik weet niet wie jullie zijn en ik wil het ook niet weten, jullie zijn dode zielen.’

Jij beschouwt jezelf als dode, en Leiris beschouwt de moordenaars van zijn vrouw als dode zielen. Dat zijn twee verschillende uitgangspunten.

We zijn allemaal lijken op vakantie, schreef de overlevende van de Holocaust Jean Amèry. Ik heb het citaat niet tussen aanhalingstekens gezet, omdat ik uit mijn hoofd citeer en dus waarschijnlijk parafraseer. Een lijk op vakantie is een goede beschrijving van een levend mens. Al is de één meer lijk dan de ander.

Verder zijn haat en woede soms ook absurde emoties. Als je vlucht tien uur vertraagd is, ben je misschien boos. Als een ober hete soep over je hand gooit, kun je een beetje boos zijn, maar als terroristen je vrouw vermoorden, is woede absurd. Hooguit kun je boos zijn op God.

Natuurlijk heb ik me afgevraagd: ‘Is die El Bachiri niet een bedrieger?’ Waar de humanist opduikt, ben ik altijd geneigd de bedrieger te ontwaren.

Maar toen je begon over ‘Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus’, en hoeveel dat boek je had geleerd, begreep ik dat je onmogelijk een bedrieger kon zijn, dat je een betrekkelijk oprechte humanist was.

Je citeert Al-Ghazali: ‘Ga naar het uiterste van je godsdienst, daar zul je de godsdienst van anderen aantreffen.’

Als je in New York bent, of Amsterdam of Berlijn, ben je welkom voor een maaltijd, met of zonder je kinderen. Ik ben ook een dode die levenslessen geeft, een andere dode dan jij, en andere levenslessen.

Ga naar het uiterste van je levenslessen en daar zul je de ironie aantreffen.

Ga naar het uiterste van de liefde en daar zul je de wreedheid aantreffen.

Ga naar het uiterste van het kwaad en daar zul je je eigen goede bedoelingen aantreffen.

Ga naar het kwaad en je zult nog meer goede bedoelingen aantreffen.

Ga naar mij en je zult jezelf aantreffen.

Een mysticus in Afghanistan drukte mij tegen zich aan omdat hij mijn hart wilde voelen kloppen. Zo wil ik jou tegen mij aandrukken.

Liefs,

Arnon