De mailbox van Arnon Grunberg: 'Vriendelijke man met snor'

Dat u gevaarlijk en duivels bent, zoals sommigen van uw tegenstanders beweren, leek me wat veel van het goede.

Waarde heer Fethullah Gülen,

De eerste keer dat ik over u hoorde, was toen ik in 2010 per auto en trein van Istanbul naar Bagdad reisde. Bedoeling van die reis was om de overgang van west naar oost te documenteren, waarbij Istanbul uiteraard voor het westen stond en Bagdad voor het oosten. Een tikkeltje naïef misschien, maar de uiteindelijke serie artikelen heeft zich aangepast aan de werkelijkheid.

Je zou ook kunnen zeggen dat de bedoeling van de reis was om de overgang van vrede naar oorlog op te tekenen. Hoe dan ook, diverse Turken die ik sprak, begonnen over u.

In het noorden van Irak, in Erbil om precies te zijn, heb ik in de herfst van 2011 een universiteit bezocht die door u gesponsord werd. Ik citeer even uit het artikel over mijn bezoek aan het Koerdische gedeelte van Irak: ‘Sommigen zien in Gülen een wijze en een weldoener, anderen houden hem voor een fundamentalist die van plan is Turkije te transformeren in een islamitische staat, een man wiens politieke ambities wellicht zelfs verder reiken dan Turkije. Voor het gesprek met de directeur van de Ishik Universiteit was mij verzocht de naam Fethullah Gülen niet te laten vallen.’

Als mij wordt verzocht uw naam niet te laten vallen, dan doe ik dat ook niet, maar tegenwoordig kun je er nauwelijks omheen. Om uw naam bedoel ik.

Op foto’s zag u er toen al uit als een vriendelijke man met een snor. Daarin is geen verandering gekomen. Het uiterlijk kan misleidend zijn. Ik nam een middenpositie in. Het viel mij lastig om in u een wijze en een weldoener te zien, maar dat u gevaarlijk en duivels bent, zoals sommigen van uw tegenstanders beweerden en beweren, leek me wat veel van het goede.

Sinds de coup in Turkije, die ik een tijdje heb aangezien voor een toneelstuk, een door Erdogan opgezet toneelstuk welteverstaan, bent u net zo bekend geworden als een meer dan modale voetballer. Hoe kun je het niet over Gülen hebben?

Op de website fethullahgulen.nl komt u over als een modale spirituele leider. De nadruk ligt op het woord ‘modale’. Zo zegt u: ‘De grootste vijand van de mensheid is onwetendheid, armoede en verdeeldheid.’

Voor we verder gaan met de vraag of u het grootste gevaar voor de mensheid bent – ik meen dat de heer Erdogan ú ziet als het grootste gevaar voor de mensheid, waarbij moet worden aangetekend dat Erdogan moeite heeft onderscheid te maken tussen zijn eigen belangen en die van de mensheid – moeten we vaststellen dat verdeeldheid onvermijdelijk is en de bestrijding van onwetendheid weinig oplevert.

Een wereld die niet meer verdeeld is, is een fascistische wereld. Een wereld die zal lijken op Noord-Korea. Ik krijg overigens geregeld berichten van boze Nederlanders die niets meer willen weten van verwijzingen naar de geschiedenis. Zij willen de geschiedenis afschaffen. Na de oerknal was het 2012.

Toch is het een vergissing te denken dat een universitaire opleiding ons zal behoeden voor misstanden. Dat zij die gestudeerd hebben, waarlijk kritische mensen zouden zijn die zich niet laten meeslepen door, ja, door figuren als u. Voor zover u mensen meesleept.

In NRC Handelsblad lees ik dat er onrust is ontstaan onder Turkse Nederlanders omdat Turkije lijsten zou hebben gepubliceerd met namen van Gülen-aanhangers. Als ik over lijsten hoor, moet ik denken aan Weinreb. U zult niet weten wie Weinreb was, laten we zeggen dat hij de Gülen van de Tweede Wereldoorlog was. Sommigen zagen in hem een weldoener, een wijze en een mensenredder, anderen zagen in hem een charlatan, een aanrander en een oplichter die mensen de dood heeft ingejaagd, of heeft bijgedragen aan die dood door ze de illusie van veiligheid te geven.

Wat niet wegneemt dat u het niet bent die lijsten de wereld instuurt, maar uw voormalige bondgenoot en tegenwoordige vijand Erdogan. Je kunt mensen macht geven door de illusie te wekken dat ze macht hebben, is het niet?

NRC Handelsblad schrijft: ‘In Rotterdam en Amsterdam hebben ouders hun kinderen van scholen gehaald die banden hadden met de Gülenbeweging. In Rotterdam gaat het om 100 kinderen en in Amsterdam om 150 kinderen.’

Wat mij bevreemdt, is dit: zouden die ouders nu pas in de gaten hebben gekregen dat die scholen banden hadden met uw beweging? En als ze daar al die jaren geen last van hadden, waarom zouden ze daar nu opeens wel last van hebben? Is het niet een beetje hysterisch? Alsof je jarenlang met een muisje in de keuken leeft en opeens zegt iemand: ‘Hé, je hebt een muisje in de keuken.’

Vervolgens begin je in overspannen toestand aan een klopjacht op de muis.

Waarmee ik niet wil zeggen dat u een muis bent. Mijn vriendin lijkt erg op een lieve muis, zolang ze zich nog niet heeft opgemaakt. Dit ook terzijde.

Ik stel mij nog altijd op het standpunt dat uw ambities verder reiken dan die van de gemiddelde weldoener, maar dat u een Amerikaanse pion bent die onrust in de islamitische wereld moet zaaien, zoals een vriend van mij denkt, nee.

Tot slot: hoe word ik een wijze?

Ik wil ook graag een eigen beweging.

Vriendelijke groet,

Arnon Grunberg