De ongemakkelijke waarheid over alcohol: 'Elk glas is er één te veel'

Voedingsgoeroes en dokters zijn het erover eens: een béétje drinken is beter dan helemaal niets. ‘Dagelijks één glaasje alcohol beschermt tegen hart- en vaatziekten.’ Onzin volgens de Nederlandse psychiater René Kahn. ‘Elke tien seconden overlijdt iemand op aarde aan de gevolgen van alcohol.’

'Dat rode wijn 'gezonde stoffen' zou bevatten, is een urban legend'

René Kahn (62) drinkt cappuccino in de bar van een hotel in het centrum van Brussel. Straks wordt hij elders in de stad op een feest verwacht, waar de drank rijkelijk zal vloeien. Al zal hij er het lekkere Belgische bier beleefd afwijzen, want hij rijdt vanavond nog met de auto terug naar huis. ‘Ook als ik geen bob ben, drink ik op een feest zelden meer dan twee glazen,’ zegt hij. Niet omdat hij geen alcohol lust, maar omdat het goedje volgens hem een zwaar onderschatte sluipmoordenaar is.

In zijn pas verschenen boek ‘Op je gezondheid?’ houdt Kahn, hoogleraar psychiatrie aan de Universiteit Utrecht, een pleidooi voor een zo nuchter mogelijk leven. ‘Na tabak is alcohol wereldwijd de belangrijkste doodsoorzaak die je zelf kunt voorkomen.’

HUMO Zou u liever als geheelonthouder door het leven gaan?

René Kahn «U moet niet denken dat ik niet van alcohol houd. Ik drink weleens een glas wijn of bier. Al kies ik eerder een alcoholvrij biertje, ik proef het verschil toch niet (lacht). Het stoort mij erg dat mijn medeburgers de voorbije jaren in verwarring zijn gebracht met het verhaal dat de consumptie van één of twee glazen per dag ‘gezond’ is. Sommigen lijken zelfs te geloven dat drie glazen geen kwaad kunnen.»

HUMO Ik hoor al lang verkondigen dat één glas per dag gezonder is dan een bestaan zonder alcohol, omdat dat ons zou beschermen tegen hart- en vaatziekten.

Kahn «Iedereen lijkt dat te geloven, terwijl het niet waar is. Ik heb een tijd gezeteld in de Nederlandse Gezondheidsraad, het onafhankelijk wetenschappelijk adviesorgaan voor onze minister van Volksgezondheid. Om de twee maanden kwamen we bij elkaar en elke keer opnieuw wou ik het alcohol-gebruik op de agenda zetten: ‘Het is onze taak om eindelijk duidelijkheid over de gevaren van alcohol te scheppen.’ Maar telkens weer werd dat op de lange baan geschoven, tot mijn termijn verstreken was. Toen dacht ik: laat ik er maar een boek over schrijven (lacht).»

HUMO Lieten uw collega-geneesheren van de Raad zich intimideren door de alcohollobby?

Kahn «De alcohollobby staat zowel in België als in Nederland erg sterk; toch geloof ik niet dat de andere artsen uit de Raad zich lieten beïnvloeden. Ze dachten gewoon: ‘We zullen het er ooit weleens over hebben’, omdat ze net als zoveel andere gezondheidswerkers het probleem onderschatten. Ik moet er eerlijkheidshalve aan toevoegen dat de Gezondheidsraad vorig jaar, niet lang na mijn vertrek, in haar ‘Richtlijnen goede voeding’ aan alle Nederlanders het duidelijke advies gaf geen alcohol te drinken, of toch zeker niet meer dan één glas per dag. Daarvoor luidde het advies: maximaal twee glazen per dag voor mannen en één voor vrouwen. Ik ben heel blij met de verstrenging, want dat wil net zeggen dat de wetenschappers van onze Gezondheidsraad integer zijn en zich de les niet laten spellen door alcohollobbyisten. Onze politici ondernemen dan weer heel weinig om het alcoholgebruik aan banden te leggen. Dat geldt niet alleen in Nederland en België, maar in heel Europa. In Groot-Brittannië zijn de belangenverenigingen van brouwers en distilleerders oppermachtig. Een jaar of tien geleden was de alom gerespecteerde professor David Nutt medisch adviseur van de Britse regering. Toen hij terecht opmerkte dat alcohol schadelijker voor de gezondheid is dan alle andere verslavende middelen samen, werd hij door de minister van Binnenlandse Zaken op staande voet ontslagen.»

HUMO Hoe schadelijk is alcohol?

Kahn «Elke tien seconden overlijdt iemand op aarde aan de gevolgen ervan, dat zijn in totaal 3,3 miljoen mensen per jaar. Het spul veroorzaakt zestig verschillende ziekten.»

HUMO En niet alle 3,3 miljoen slachtoffers dronken te veel?

Kahn «Dat is nu net de cruciale vraag: wat is te veel? Volgens onze Gezondheidsraad is elk glas er één te veel. Dat is geen leuk nieuws, want bijna iedereen denkt: ‘Ik drink maar een paar glazen per dag. Wat is daar nu mis mee? Het wordt toch maar een probleem als het er een stuk of vijf zijn?’ Dan zit je inderdaad met een zeer ernstig probleem. Dat heb je trouwens ook als je geregeld doorzakt. Met ‘doorzakken’ bedoel ik: vijf glazen op een avond. Zo veel is dat niet.»

HUMO ‘Geregeld’ doorzakken, wil dat zeggen: een paar keer per week?

Kahn «Nee, één keer per week.»

HUMO Heel veel mensen gaan elke zaterdagavond met hun vrienden op café en drinken dan minstens een glas of vijf. Dat wil dus zeggen dat heel veel mensen een ernstig alcoholprobleem hebben?

Kahn «Ja. Ik kan er ook niets aan doen, maar dit zijn de zuivere, objectieve feiten: als een vrouw elke dag één glas alcohol nuttigt, verhoogt ze haar kans op borstkanker met 10 procent. Als ze dagelijks twee glazen drinkt, wordt dat 20 procent. Drie glazen: 30 procent. Stel dat ze zonder alcohol 12,5 procent kans had om borstkanker te krijgen, dan stijgt dat met drie glazen dus naar 16,5 procent. Dat is nogal wat. Een derde van alle sterfte door darmkanker is het gevolg van anderhalf glas alcohol per dag. Als iedereen minder alcohol zou drinken, zou het aantal borst- en darmkankers spectaculair dalen.»

HUMO Bent u de enige medicus die de gevaren van alcohol correct inschat? Mijn huisarts heeft me nog nooit gezegd dat ik beter niets meer zou drinken.

Kahn «U mag best drinken, net zoals u ook mag roken. Iedereen beslist vrij. Alleen is zo goed als niemand zich bewust van de effecten van alcohol. U geloofde toch ook dat één glas rode wijn per dag geen kwaad kan? Het zijn niet meer dan urban legends dat rode wijn ‘gezonde stoffen’ zou bevatten. Of je nu rode wijn, witte wijn, champagne of bier drinkt: het is allemaal even schadelijk. In 1981 toonde een grootschalig Brits onderzoek onder 1.422 mannelijke ambtenaren aan dat geheelonthouders eerder stierven dan hun collega’s die een beetje dronken. Dat onderzoek werd later in verschillende vormen herhaald, met telkens dezelfde conclusie: ‘Een beetje drinken is minder schadelijk dan helemaal niets drinken.’ Tot je al die grote onderzoeken iets nauwkeuriger onder de loep neemt: dan valt snel op dat in de groep van geheelonthouders heel wat mensen zaten die tijdelijk of voorgoed gestopt waren met drinken.»

HUMO Zware drinkers die hun alcoholverslaving vaarwel probeerden te zeggen?

Kahn «Ja, en ook mensen die ziek waren en tijdelijk niet meer mochten of konden drinken. Schrap die groep uit al die onderzoeken en het resultaat is klaar én duidelijk: hoe meer alcohol je drinkt, hoe slechter het is voor je gezondheid.»

HUMO Volgens u is alcohol niet alleen slecht voor onze gezondheid, maar brengt het ook onze samenleving ernstige schade toe.

Kahn «Dat is minstens even schokkend: 40 procent van alle gewelddadige misdaden heeft een link met alcohol en wordt er misschien zelfs door veroorzaakt. Alcohol ‘ont-remt’: onze grenzen vervagen en we delen sneller klappen uit. Ook geweld in relaties wordt vaak veroorzaakt door alcohol. Mensen beginnen niet te drinken omdat ze in een ongelukkige relatie zitten. Integendeel, onderzoeken tonen duidelijk aan dat alcoholgebruik relaties onder druk zet. Alcohol verhoogt de kans op echtscheiding met liefst 23 procent.»

HUMO Drinken we nu meer dan vroeger?

Kahn «Veel meer. In 1960 dronk elke Nederlander gemiddeld 2,6 liter pure alcohol per jaar, inmiddels is dat gestegen tot 7,5 liter. Met elke Nederlander bedoel ik zowel een pasgeborene als een honderdjarige; dat is dus onwaarschijnlijk veel. U herinnert zich waarschijnlijk ook nog wel dat roken ooit vanzelfsprekend was. Op recepties werden mandjes met verschillende merken sigaretten rondgedeeld. Nu staat iedereen op een receptie met een glas alcohol in de hand. We vinden dat heel normaal, terwijl het dat niet is.»

HUMO Het is wel lekker.

Kahn «Natuurlijk is het lekker, maar dat was roken ook. En natuurlijk heeft alcohol positieve effecten: zo ontspant het en vergemakkelijkt het sociaal contact. Op een receptie raak je makkelijker met wildvreemden aan de praat als je een paar borrels ophebt. Ik kan dan ook best begrijpen dat mensen op een feestje een paar glazen drinken. Ikzelf drink zo weinig dat ik na twee biertjes al vrolijk en ontspannen ben.»

HUMO Goede vrienden van me groeiden op in de toenmalige Sovjet-Unie. Ze houden nog steeds van een glaasje wodka. Hun devies luidt: zolang je tijdens het drinken eet, ben je geen alcoholist.

Kahn (lacht) «Als je eet, stijgt je alcoholspiegel minder snel. Tijdens de maaltijd kun je je misschien wel twee glazen in plaats van één permitteren. Maar wat je beter niet kunt doen, is drinken als je alleen bent. Drink enkel in sociale situaties, tijdens het eten of als je uitgaat. U zult mij niet horen zeggen: ‘Je mag nooit nog iets drinken.’ Ik zeg wel: ‘Let goed op wanneer je het doet en hoeveel je dan drinkt.’»

HUMO U bent geen voorstander van een drooglegging?

Kahn «Verbieden heeft geen zin. Dan wordt alcohol een soort van cocaïne en dat kunnen we missen als kiespijn. We moeten wel de accijnzen verhogen, reclame verbieden en de plaatsen verminderen waar mensen alcohol kunnen kopen. Het alcoholverbruik in een land daalt drastisch zodra die maatregelen worden ingevoerd. De Zweden zetten in 2000 een interessant experiment op. Tot dan hadden ze over het hele land een strenge alcoholwet, met een verbod op de verkoop van alcohol in winkels in het weekend. De roep om een versoepeling klonk luid. Om de effecten daarvan te bestuderen, splitsten de beleids-makers Zweden in tweeën op: in de ene helft mocht voortaan ook op zaterdag alcohol verkocht worden, in de andere helft bleef alles bij het oude. In de provincies met een gedoogbeleid steeg de verkoop van alcohol meteen met 4 procent en het aantal geweldsdelicten met maar liefst 21 procent.»

HUMO Heeft een mens niet af en toe een roes nodig om te ontsnappen aan de sleur van alledag?

Kahn «Zoek dan toch iets anders. Ga naar de kermis of naar de Efteling (lacht). Of kijk naar een goede film. Ik verbied u niet om stevig door te zakken en vervolgens ladderzat in uw bed te kruipen. Het is úw leven. Alleen moet u zich heel goed bewust zijn van de gevolgen voor uw gezondheid. En zodra u door de alcohol gewelddadig wordt en uw vrouw of uw kinderen een paar klappen geeft, belanden we in een totaal ander verhaal.»

HUMO U bent niet bang dat mensen u na dit boek maar een saaie azijnpisser zullen vinden die niemand nog zijn pleziertje gunt?

Kahn «U begon dit interview met u af te vragen of ik een hekel aan alcohol heb; u vroeg net niet of ik een hekel heb aan mensen die alcohol drinken. Ik verwacht zeker dat nu opmerkingen zullen volgen in de trant van: ‘Kahn is een zure evangelist.’ Maar als arts en psychiater is het mijn taak om ongemakkelijke waarheden bloot te leggen. Al heeft het inderdaad misschien iets azijnpisserigs (lacht). Dat is dan maar zo.»