Oorlog in Oekraïne
‘De Russen nemen niet meer de moeite om het netjes te vervalsen’: vier voorbeelden van amateuristisch fake news over Oekraïne
Met stijgende verbazing kijken experts naar het amateuristische niveau van de desinformatie die afkomstig is van de Russen. ‘Op deze schaal heb ik het nog niet eerder meegemaakt.’
Steeds vaker leggen specialisten in desinformatie Russische leugens bloot. Volgens informatiespecialist Henk van Ess jagen wereldwijd steeds meer mensen op onwaarheden. Daarmee wordt het voorbeeld gevolgd van succesvolle onderzoekscollectieven zoals het in Nederland gevestigde Bellingcat, waar Van Ess tot 2020 voor werkte. ‘De Russen proberen hun oude ding te doen, maar ze staan in hun hemd. De ene na de andere partij ontzenuwt de Russische informatie.’ Zijn blik op de toppunten van Russische desinformatie tot nu toe.
1. Horloges ontmaskeren ‘gezamenlijke’ Veiligheidsraad
Zelfs vlak voor de Russische invasie trachtte wereldleider Vladimir Poetin de wereld om de tuin te leiden. Maandag 21 februari belegde hij een vergadering met de hoogste veiligheidsfunctionarissen van zijn land in het Grand Kremlin Palace in Moskou. De vergadering werd om 17.00 uur Moskouse tijd uitgezonden. Maar analisten van open bronnen, waaronder onderzoeksjournalist Forrest Rogers, ontdekten iets opvallends. Een horloge om de pols van de Russische minister van Defensie Sergey Shoygu - die 47 minuten in de vergadering sprak - toonde bijvoorbeeld aan dat het 12.47 uur was.
Lees ook
Poetin brengt zijn kernwapens in paraatheid: ‘De kans is groter dat er vanuit Moskou een raket naar Brussel vertrekt dan naar de VS’
Gert Verhulst heeft goede raad voor Poetin: ‘Ik heb me 27 jaar geleden te laat teruggetrokken en de gevolgen zijn verschrikkelijk’
De verklaring zou getekend zijn ná de belangrijke vergadering, maar als Poetin tekent is op zijn horloge te zien dat hij zelf al om 10.15 uur zijn krabbel zette. Twee uur eerder dus. Van Ess: ‘Poetin deed alsof het in goed overleg en onder toeziend oog van de burgemeester van Moskou was, maar dat was dus helemaal niet zo! Hij handelde in zijn eentje!’ Ook al kent Rusland een lange traditie van desinformatie, is Van Ess alsnog verbaasd: ‘Op deze schaal heb ik het nog niet meegemaakt met de desinformatie. Daar staan de camera’s van de hele wereld op!’
This meeting was to decide if Russia would recognize two breakaway regions in eastern Ukraine as sovereign states. If so, an agreement would be signed following the "important" meeting. In actuality, Putin had already signed the agreement almost two hours prior at 10:15. pic.twitter.com/UCXZawkS4g
— Forrest Rogers (@Forrest_Rogers) 22 februari 2022
2. Been van ‘verwonde’ man bleek al geamputeerd
Zondag 20 februari plaatste een pro-Russische militie uit Loehansk een video op Telegram waarin werd beweerd dat een man te zien was wiens been moest worden geamputeerd na beschietingen door Oekraïense troepen. De man zou vervolgens naar het ziekenhuis zijn gebracht om te herstellen van de amputatie. Bellingcat betitelde de video als ‘gemakkelijk weerlegbaar’ omdat de man helemaal niet ter plekke zijn been was verloren. Op de beelden was namelijk al een beenprothese zichtbaar. Van Ess: ‘Tot voor kort zou ik zoiets heel knullig vinden. De Russen nemen niet eens de moeite om het netjes te vervalsen.’
The DPR just uploaded a video of a man who according to them had his leg blown off by a Ukrainian artillery strike. As they move him, you can see that he in fact has a prosthesis on that leg already. The propaganda is reaching crazy levels. pic.twitter.com/lV9Va7uyiP
— Oliver Alexander (@OAlexanderDK) 21 februari 2022
3. Drie doden ‘door Oekraïense saboteurs’ hebben typische autopsie-sneden
Een ander filmpje dat door Bellingcat naar het land der fabelen wordt verwezen is ‘IED Kills 3 Civilians’, ofwel ‘geïmproviseerd explosief doodt drie burgers’. Het filmpje is afkomstig van de Amerikaanse oorlogsveteraan Patrick Lancaster, die zelf over zijn filmpjes zegt dat ze laten zien wat de ‘westerse media je niet laten zien’. Fact-checkers wijzen op drie dingen die niet kloppen aan het op 22 februari online geplaatste filmpje. ‘Een lichaam dat in het rapport wordt getoond heeft snijwonden in de schedel die typisch zijn voor autopsies.’
Victor Weedn, een gerenommeerde forensisch patholoog met ervaring in het onderzoeken van slachtoffers van IED-ontploffingen en voormalig hoofd van het dna-identificatielaboratorium van strijdkrachten, zei tegen fact-checkers van Grid dat het ‘een typische snee is die wordt gemaakt om de schedel te verwijderen, zoals uitgevoerd tijdens een autopsie’. De persoon was dus vermoedelijk al overleden vóórdat die door het zogenaamd Oekraïense explosief zou zijn geraakt.
Bovendien hadden de voertuigen in Lancasters video ‘geen kentekenplaten’ en ‘lijken ze stil te staan op het moment van ontploffing’, zo is ook te lezen in een bestand dat Bellingcat online heeft staan met ‘dubieuze en achterhaalde claims’. Volgens Van Ess nemen Russen ‘al genoegen met twijfel of onrust zaaien’. ‘Het maakt niet uit welk idee je tegenover de westerse informatie zet. Als je er maar iets tegenover zet.’
4. Russen zeggen beschoten te zijn door infanterie, maar die blijkt opgeheven
Een dag eerder zou er volgens een Telegramfilmpje een invasie zijn geweest van Oekraïners op Russisch grondgebied, zo staat ook in het bestand van Bellingcat. Op verschillende plaatsen zeggen de Russen volgens Van Ess dat ze zijn beschoten door een bepaalde militaire eenheid. ‘Maar dan blijkt de infanterie opgeheven of halen ze de verkeerde infanterie aan.’
Bij de invasie zou volgens de Russen een gepantserd voertuig gebruikt zijn met typenummer BTR-70M APC. Eén probleempje: voertuigen met dat nummer worden helemaal niet gebruikt door de Oekraïense troepen. Van Ess krijgt de indruk dat de Russen gemakzuchtig zijn geworden met desinformatie. ‘De Russen doen niet eens meer hun best om te faken!’’
In today’s false flag operation Russia used a BTR-70M APC to depict a Ukrainian armoured vehicle.
— Oryx (@oryxspioenkop) 21 februari 2022
Ukraine doesn’t operate the BTR-70M. They couldn’t even get that right.https://t.co/Y1vpAubKWW pic.twitter.com/7h2Boay3L2
Ook op Humo
De 7 Hoofdzonden van Bockie De Repper: ‘Na een eetvideo lag ik als een heroïneverslaafde te trillen in mijn zetel – ik heb toen oprecht even gevreesd voor mijn leven’
De slachtoffers van datingfraude: ‘Hij heeft 400.000 euro afhandig gemaakt. Ik heb mijn auto verkocht en 150.000 euro geleend van mijn ex-echtgenoot’
Lange traditie: spionnen kwamen voor ‘prachtige’ kerk en ‘oorlogsbeelden’ van computerspel
De misinformatie van de Russen past in een lange traditie, benadrukt Van Ess. En soms is het zo nep dat het op de lachspieren werkt. ‘Als ik wil lachen, kijk ik de beelden terug van twee Salisbury-spionnen die geprobeerd hebben een ex-spion te vermoorden.’ Het duo liet zich interviewen door de Russische staatstelevisie RT, het vroegere Russia Today. Zij zeiden in 2018 dat ze ten onrechte worden beschuldigd van een moordaanslag op de vergiftigde dubbelspion Sergej Skripal in Salisbury. ‘De twee worden bevraagd over hun bezoek aan het Britse Salisbury en dan zeggen ze: die kerk vonden wij prachtig! Dat interview lijkt bijna een parodie, een aflevering van Arjen Lubach.’ Het duo benadrukt gewone zakenlieden te zijn die de dupe werden van ‘ongelofelijk toeval’. En als ze in die periode in de buurt van het huis van Skripal zouden zijn geweest, dan was dat volgens hen óók puur toeval. ‘We weten niet waar dat is.’
De Russische wereldleider staat erom bekend veel desinformatie te verspreiden, maar dat hij zó ver zou gaan had Henk van Ess niet gedacht. Toen Poetin zich door drievoudig Oscarwinnaar Oliver Stone liet interviewen in 2017 ‘liet hij ook op zijn telefoon wat oorlogsbeelden zien’, licht Van Ess toe. ‘Die beelden zijn onderzocht en bleken gewoon van een computerspel te zijn!’ vervolgt hij onthutst. ‘Hoe heb je het lef om als wereldleider op camera bij een journalist zoiets te doen?!’
Europese Commissie verbiedt toegang tot ‘Kremlinmedia’
De Europese Commissie verbiedt met onmiddellijke ingang vijf zenders van het aan de Russische staat gelieerde televisienetwerk RT en persbureau Sputnik de toegang tot de EU. De strafmaatregel is gisteren verschenen in het Publicatieblad van de Europese Unie. De gestrafte media zijn volgens de EU instrumenten van het Kremlin om Russische propaganda in de oorlog tegen Oekraïne te verspreiden.
De wettelijke maatregel geldt voor het doorsturen en de distributie van informatie via satelliet, kabel, online videokanalen en zowel nieuwe als bestaande apps. De nationale mediatoezichthouders zijn verantwoordelijk voor de uitvoering en handhaving van de sanctie. Voor Nederland is dat het Commissariaat voor de media. Meerdere grote techbedrijven, waaronder Google, Facebook (Meta), Twitter, YouTube en het Chinese TikTok hebben hun medewerking aan het verbod al toegezegd of al maatregelen genomen om RT of Sputnik te blokkeren. Zo is het filmpje van de Russische spionnen bij de kerk na vrijdag offline gehaald.
(AD)
