'De sfeer in de partij is goed (schatert).' De zomer van SP.A-fractieleider Meryame Kitir

SP.A-fractieleider en mijnwerkersdochter Meryame Kitir (36) verhuist binnenkort naar Genk, niet om de electorale veldslag met Zuhal Demir en Jo Vandeurzen aan te gaan, bezweert ze, maar gewoon omdat het haar een uur pendeltijd uitspaart.

'De facturen voor energie, elektriciteit en alles en nog wat zijn verhoogd, en het gat in de begroting is er nog altijd. Waar is dat geld dan naartoe?'

Daarvoor moet je dertig jaar in de stiel zitten: voor het eerst vraagt een geïnterviewde me of ze een selfie van ons mag nemen. ‘Ik fotografeer graag, en als ik later wat ouder en wijzer in mijn zetel zit, vormen mijn foto’s meteen een dagboek van wie ik wanneer ben tegengekomen.’

HUMO Dat was deze zomer behoorlijk wat volk, zag ik op je Facebookprofiel. Is er eigenlijk een zomerfestival dat je hebt overgeslagen?

Meryame Kitir «Ja. Rock Zottegem. Dat heb ik gemist. Ik had er graag Grace Jones gezien, maar ik had een geldig excuus: ik moest die dag naar Bruce Springsteen op TW Classic (lacht). Ik beken: ik heb meer festivalfoto’s dan politieke ideetjes gepost. Festivals vind ik zalig: je komt de wei op, met allemaal mensen die onbekommerd zichzelf mogen en kunnen zijn. Het is één vrolijke, superdiverse wereld, waar iedereen iedereen respecteert, en je krijgt er nog eens fijne muziek bovenop.»

HUMO Er is een zeker contrast met het federaal parlement, dat klopt.

Kitir «Absoluut (schatert). Niet dat daar het wederzijdse respect volledig verdwenen is, maar toch. Als iets me ergert de laatste tijd, is het dat de ruimte om nog van mening te mogen verschillen steeds kleiner lijkt te worden. O wee als je ‘anders’ denkt.

»En out of the blue komt dan iemand met het idee om boerkini’s te verbieden: een onbestaand probleem aan onze kust, dat zou Bart De Wever toch zelf hebben kunnen zien?»

HUMO Hij was op vakantie in Tirol.

Kitir (droog) «Ook daar is er geen echte invasie van boerkini’s vastgesteld, toch? Wat is eigenlijk het probleem? Als iemand twee meter verder met een wetsuit op een surfplank staat en er net hetzelfde uitziet: geen probleem. Maar als een moslima dat draagt uit geloofsovertuiging, dan zijn onze waarden opeens tot in de kern bedreigd. Waarom stoort dat nu? Post die mening en je wordt overspoeld met reacties ‘dat zoiets in ons land niet kan’. O nee, waarom niet? Wie bepaalt plots wat wel en niet kan in ons land? Gaan we ook een kledingpolitie instellen, zoals in Saoedi-Arabië?

»Veel van de mensen die ertegen zijn, weten trouwens niet eens wat een boerkini is: ze verwarren het voortdurend met een boerka, iets heel anders. ’t Is echt een tweedeling van de geesten: voor het eerst maak ik daarover hoogoplopende discussies met kennissen mee, waarbij je met een vervelend gevoel uit elkaar gaat.

»Ik denk dat je als politicus net voor individuele vrijheden moet opkomen: van mening, van denken, van kleding. Respecteren dat anderen anders zijn en denken. Maar we komen stilaan op het punt dat sommigen vrijheid van meningsuiting definiëren als de absolute vrijheid van hún mening en een verbod op alle andere. Sorry, zo werkt het niet.»

HUMO Ook in progressieve kringen is het moeilijk geworden om islamkritiek nog te onderscheiden van islamofobie.

Kitir «Het is toch niet zo moeilijk: ik heb vanochtend beslist dit jurkje aan te trekken en dit kapsel te dragen, en ik koester de vrijheid om dat te doen. Maar stel dat ik morgen van mening verander – en net zoals een paar van mijn zussen een hoofddoek zou gaan dragen – dan weet ik dat ik onmiddellijk heel anders bekeken zou worden. Hoewel ik nog steeds dezelfde Meryame zou zijn. Dat gevoel heb ik voor het eerst zo sterk, en het is niet aangenaam. In naam van de bescherming van onze rechten en waarden, zie ik steeds meer vrijheden uitgehold worden en steeds minder respect voor andere meningen. En deze zomer heb ik vooral de N-VA het ene ballonnetje na het andere zien oplaten: de vrijheid van meningsuiting moest ingeperkt worden, de boerkini verboden. Het is telkens weer opnieuw een poging om het wij-zij-denken te verhevigen, terwijl het net de taak van politici zou moeten zijn om te verbinden! Geloven ze nu echt dat we ooit terugkeren naar een land dat níét gekleurd is, níét divers? Identiteit stopt nu eenmaal niet aan de grenzen, er zijn steeds meer mensen die banden hebben met andere landen.»

undefined

'Ik heb niet de indruk dat de SP.A de afgelopen tien jaar veel verbloemd heeft'

HUMO Dat samenleven en wederzijds respect wordt moeilijker, zegt SP.A-huisideoloog Mark Elchardus, want we zijn in oorlog met de radicale islam.

Kitir «We zijn niet in oorlog! Als je wilt weten wat oorlog is, vraag het dan eens aan de mensen die proberen te vluchten uit Syrië. Ik zou beschaamd zijn die mensen te vertellen dat wij hier in oorlog zijn. Die mensen hun huis is weggebombardeerd, ze hebben hun kinderen zien sterven, ze zijn de helft van hun familie kwijt en de andere helft is op de vlucht. Dát is oorlog. Wij hebben hier afschuwelijke aanslagen meegemaakt, uitgevoerd door fundamentalistische idioten. En dat mensen daardoor angst hebben gekregen, is niet meer dan begrijpelijk. Dat die terreur het wantrouwen heeft doen toenemen, dat moet je ook ernstig nemen. Maar het is geen oorlog!

»Ik ben niet naïef, ik weet dat er problemen zijn, dat we moeten achterhalen waarom mensen die hier geboren zijn, nu plots alleen nog maar in het kalifaat geloven. We moeten die mensen opsporen en verhinderen dat ze daadwerkelijk actie ondernemen. Maar mag je nog zeggen dat het verbieden van boerkini’s daarvoor waarschijnlijk niet de meest efficiënte manier is? Helpt het echt om te veralgemenen en in iedere brave moslim een potentieel gevaar te zien?»

Sossen-schuld HUMO Je bent zelf afkomstig uit een moslimfamilie. Hoe verklaar jij radicalisering?

Kitir «Moeilijk! Als het alleen de islam is, zoals sommigen beweren, waarom zagen we dan geen terreur bij de eerste en de tweede generatie, en evenmin bij de overgrote meerderheid van de derde, die toch evenzeer moslim zijn? De islam als enige verklaring is een enorme belediging aan het adres van al die vredelievende moslims. En vergeet niet: IS heeft meer moslimslachtoffers gemaakt dan andere, hoe rijm je dat met een puur islamitische verklaring? Maar die idioten roepen inderdaad ‘Allah Akbar’, en dat is het kloterige aan dit verhaal: dat is voor sommigen genoeg om niet meer verder te hoeven nadenken. En omgekeerd: als het alleen om achterstelling en discriminatie zou gaan, waarom heeft dan een veel grotere groep – die ook racisme en achterstelling heeft meegemaakt – de stap niet gezet?»

HUMO Oké, maar hoe maak je dan wel van iemand een menselijke tijdbom, soms in enkele weken tijd?

Kitir «Als we dat nu eens wísten… Het heeft met ontworteling en zinloosheid te maken. Met een rugzakje aan negativiteit, meegekregen vanuit familie en school. Met kleine en grote criminelen die opeens een schijnbaar zinvol doel in het leven voorgeschoteld krijgen. Met het zoeken naar avontuur dat het testosteron in jonge mannen oppookt. Met schotelantennes die de gruwel van gebombardeerde kinderlijkjes in Syrië in onze huiskamers brengen. Met waarschijnlijk een mix van dat álles. Maar waarom dan de ene wel en de andere niet? Het is niet goed om uit angst één oorzaak tot de allesverklarende uit te roepen, het is gewoon dom om vervolgens te denken dat je met een bepaald beleid tegen die ene oorzaak het gevaar zult kunnen uitschakelen.»

HUMO Angst is wel één van de meest motiverende krachten om politiek te scoren, blijkt zowat overal ter wereld.

Kitir «Dat zou je gaan geloven, ja. Maar sorry, ik zit niet in de politiek om mensen angst aan te jagen, want daar los je niets mee op. Wij hebben een andere verantwoordelijkheid. We moeten problemen oplossen, maar we moeten óók een samenleving koesteren en steunen waar 99 procent van de mensen eigenlijk geen grote problemen met elkaar heeft. Het is niet omdat die mensen een zwijgende meerderheid zijn, dat ze niet meer gehoord moeten worden.»

HUMO Jouw voorzitter zegt nochtans dat jullie veel te lang dingen hebben verbloemd. Dat er op iedere straathoek jonge moslims staan om te bepalen hoe lang de rokken van meisjes mogen zijn, en dat het nu wel genoeg is geweest.

Kitir «Ik zit al tien jaar met een uitvoerend mandaat in de partij, ik heb niet de indruk dat er veel verbloemd is. Of dat er dingen niet zijn aangepakt. Maar je hebt een door de tegenstanders gecreëerde perceptie dat werkelijk alles wat in dit land ooit fout is gegaan ‘de schuld van de socialisten’ is. In die mate zelfs dat het verwijt stilaan potsierlijk wordt.»

HUMO Maar jullie eigen voorzitter zegt dat die perceptie terecht is.

Kitir (onverstoorbaar) «Socialisme is: problemen benoemen en ze aanpakken. En ook durven een genuanceerd betoog te houden. Durven te zeggen dat er geen problemen zijn met de overgrote meerderheid van de moslims, maar ook durven te zeggen dat een klein groepje jongeren niet helemaal mee is met het concept van keuzevrijheid van de vrouw. Die twee vaststellingen kloppen namelijk allebei. Alleen kun je dat blijkbaar niet meer zeggen, moet je meestappen in het verhaal dat iedere moslim ofwel problematisch is, ofwel probleemloos. Wel, dat is niet zo. Net zoals bij blanke Belgen, of alle andere bevolkingsgroepen, zijn er mensen met opvattingen die niet stroken met onze democratische waarden. Dat moet je benoemen en aanklagen. Als een meisje in korte rok wordt nageroepen moet je dat benoemen en veroordelen, maar je moet vertrekken vanuit het reële probleem, niet vanuit de stigmatisering van een gemeenschap.»

undefined

Puur kiezersbedrog

HUMO Nogal wat commentatoren verwijten jullie een zwalpende partij te zijn geworden. Kitir «Ik heb niet het gevoel dat we zwalpen. Onze voorzitter heeft een eigen stijl en manier van aanpakken. Is niet bang om meningsverschillen toe te laten, soms zelfs uit te lokken. Maar zolang de ideologie duidelijk blijft, is dat toch geen probleem? Ik denk dat wij staan voor constructieve oplossingen, voor verdraagzaam samenleven, voor wederzijds respect.» HUMO Wie niet? Alleen lijkt de SP.A zijn arbeiders kwijt te zijn geraakt aan het Vlaams Belang, en zijn kunstenaars en intellectuelen aan Groen.

Kitir «Ik kom zelf uit de arbeidersbeweging, ik heb veertien jaar bij Ford Genk gestaan, en ik denk oprecht dat we nog steeds goed de noden van de werknemers verdedigen. Neem de gelijkschakeling van het statuut van arbeiders en bedienden. Dat betekent in het dagelijkse leven van honderdduizenden veel meer dan een boerkini die op een strand gesignaleerd wordt, geloof me. Flexibiliteit, de 38 urenweek: daar word ik veel vaker over aangesproken. Misschien niet door de pers, want die denkt dat alleen het veiligheidsthema de mensen nog bezighoudt. Nee, mensen zijn bezig met de inleveringen die ze hebben moeten slikken, de tariefverhogingen die ze hebben ondergaan, de pensioenleeftijd die verhoogd is tot 67. Allemaal zaken die de huidige regeringspartijen vóór de verkiezingen zedig verzwegen hebben. Die nu eenzijdig worden opgelegd, vaak zonder inspraak van de sociale partners. Deze regering wil nu het loonplafond voor CEO’s in overheidsbedrijven opblazen, maar ze heeft met een indexsprong alle werknemers wel 2 procent afgepakt. Dat moet je deze ploeg wel nageven: ze zijn heel goed in agendasetting.»

HUMO Hoe bedoel je?

Kitir «Een begroting in evenwicht, dat was toch het ultieme doel van deze regeringsploeg, waarvoor alles moest wijken? Dat zou toch het grote verschil worden met de potverteerders van Di Rupo? Met die belofte hebben ze de verkiezingsagenda bepaald én de verkiezingen gewonnen. Ja toch? Dat is nog maar twee jaar geleden. En nu hebben ze alle facturen voor energie en elektriciteit de hoogte ingejaagd, de tarieven voor alles en nog wat verhoogd, en het gat in de begroting is er nog steeds! Waar is dat geld dan naartoe? Wat helemaal ongelooflijk is: het begrotingsevenwicht, die absolute prioriteit, dé reden waarom deze regering zonder socialisten gevormd moest worden, is vandaag totaal onbelangrijk geworden. Iedereen binnen de regering geeft grif toe dat ze het begrotingsevenwicht binnen deze legislatuur niet zullen halen. Niet eens willen halen. In de stellige overtuiging dat mensen meer wakker liggen van boerkini’s op het strand, of wat? Je moet het maar durven, in tijden waarin de rente nog lager ligt en de economische groei hoger is dan onder Di Rupo, wiens begrotingsresultaten verdorie beter waren dan die van deze ploeg. Kan de N-VA het niet, of wil ze het niet? In ieder geval: het is puur kiezersbedrog.»

undefined

'Sommigen definiëren vrijheid van meningsuiting als de absolute vrijheid van hún mening. Sorry, zo werkt het niet'

HUMO Hoe kijk je naar CD&V, die om de haverklap ruzie maakt met de N-VA?

Kitir «Ik vermoed dat zij geen tripartite meer wilden, omdat zoiets volgens hun logica de N-VA in de oppositie nog groter zou hebben gemaakt. De N-VA moest dus verbrand worden in de regering. Maar dat lukt niet zo erg goed, heb ik de indruk, en ze beseffen dat stilaan ook. En nu zitten ze gevangen, krijgen ze zelf geen meter beweegruimte van de N-VA en Open VLD. En ze kunnen er ook niet uit, want ze kunnen geen enkele verwezenlijking voorleggen. Ze worden gegijzeld. Zelfs hun eigen parlementsleden, zoals Eric Van Rompuy, zeggen dat de begrotingsinspanningen lamentabel zijn.»

HUMO Even terug naar julliezelf. Hoe is de sfeer in de partij?

Kitir «Goed.»

HUMO (zeer hoog opgetrokken wenkbrauwen)

Kitir (schatert)

HUMO Oké, opnieuw: hoe is de sfeer in de partij?

Kitir «De voorzittersverkiezingen hebben in ieder geval veel te lang aangesleept, en dat was niet John zijn schuld. We zijn te lang met onszelf bezig geweest, hebben de ruimte aan de regering gelaten om het veld te bezetten. Die tweestrijd woog ook op de militanten. Maar het is achter de rug, met een redelijk beperkt aantal littekens. En we zijn een partij waarin intern gediscussieerd kan worden, soms al eens harder dan anders. Ik vind dat nog altijd een troef, geen teken van zwakte, wanneer iedereen de vrijheid krijgt om in een open sfeer zijn mening te geven.»

HUMO Over Optima en Termont bijvoorbeeld.

Kitir «Wat is Optima? (Een kelner laat uitgerekend nu een hoop glazen op de grond vallen) Dát misschien? (lacht) Kijk, wie zijn gat verbrand heeft, zal op de blaren moeten zitten. En we zijn zelf met het voorstel van een onderzoekscommissie gekomen. Vanaf dag één hebben we toch gezegd dat alles moet en mag bovenkomen? Ook als het over onze mensen gaat. Dus laat maar komen, en laten we dán oordelen, in plaats van nu al met onbewezen verdachtmakingen te komen.»

Collectieve actie

HUMO Hoe bevalt het leven van fractieleider je?

Kitir (hoog opgestoken duim) «Toppie (lacht). Nee, echt. Ik combineerde daarvoor mijn job als volksvertegenwoordiger met nog een dag werken bij Ford Genk. Toen Ford gesloten was, miste ik die extra prikkel. En dan kwam de kans fractieleider te worden, mijn horizon voorbij sociale zaken te verbreden, een beetje met alles bezig te zijn, van vluchtelingen tot en met gezondheidszorg. Dat was net wat ik nodig had, ook al is het weer harder werken.»

HUMO Maar toch ook de jaloezie trotseren van de dertien anderen die het niet zijn geworden.

Kitir «Maar nee, gij. Waar haalt ge dat nu?»

HUMO Een onverdachte bron bij uitstek: minister Liesbeth Homans liet noteren dat de ergste vijanden altijd in je eigen partij zitten.

Kitir «Misschien bij de N-VA, ik ken de cultuur daar niet zo goed (glimlacht). Ik heb me niet eens kandidaat gesteld, het is de fractie zelf die me voorgedragen heeft, anders had ik het niet willen doen.»

HUMO Heb je het niet te danken aan je Ford Genk-speech? Dat was één van die weinige oprechte momenten in een halfrond waar zo vaak slecht politiek toneel gespeeld wordt.

Kitir «Het kwam uit mijn binnenste, maar of het ook meegespeeld heeft, weet ik echt niet. Het voorstel kwam op de fractiedagen, je krijgt een paar uur om daarover na te denken. En dan spring je. Ik was 35, je vraagt je af of je het wel zal kunnen, die grote debatten tegen de anderen, maar tegelijk heb ik al vroeg geleerd dat je de kansen die je krijgt, moet grijpen. Ik heb even overlegd met mijn beste vriendin en mijn broer, en die moedigden me ook aan. Waarschijnlijk zal ik nog wel een paar keer vallen en opstaan, maar dat hoort erbij.»

'Mijn vader was praktiserend moslim, maar heeft zijn dochters nooit verplicht of gevraagd een hoofddoek te dragen'

HUMO Waar kwam het idee vandaan om een spiegeltje voor de neus van premier Michel te houden?

Kitir «Een ingeving van het moment. Het viel me op dat Michel weer voor alles de schuld bij anderen aan het leggen was. Niets van wat deze regering doet, is haar eigen verantwoordelijkheid, weet je. Als het niet de schuld is van de socialisten, dan is het de schuld van Europa. Dus dacht ik: durf toch eens in de spiegel te kijken, man. Zelf had ik er geen bij, maar Monica De Coninck wel. Dus stap ik naar het spreekgestoelte en begin met mijn repliek. Michel doet alsof het hem niet interesseert, staart ostentatief de andere kant uit. Toen dacht ik: niet met mij, hè, jongen, en ik ben op hem af gestapt. Met het spiegeltje. Hij wist echt even niet waar hij het had (lacht).»

HUMO Wat maakt een arbeiderskind – zelf arbeidster – anders dan de anderen in de politiek?

Kitir «Ik ben blij dat ik bij Ford gewerkt heb. Op tijd leren zijn, eigen boterhammen smeren, zien dat je er op het einde van de maand komt – wat af en toe behoorlijk moeilijk was. Het maakt dat ik nu iets heb van: wat me ook overkomt, ik zal altijd wel mijn plan kunnen trekken. Die band met je collega’s is uniek. Lief en leed delen, aan hetzelfde product werken, elkaar ondersteunen, samen actie voeren. Dat leer je in een grote fabriek: het belang van collectieve actie. Opkomen voor een ander én jezelf.»

HUMO Maakt het uit in welke wieg je geboren bent? Of is alles enkel je eigen verantwoordelijkheid?

Kitir «Vorig jaar was ik in India, met dokter Herman uit Houthalen, die er een project heeft opgestart. Mensen waren er uit hun wijk verdreven en hadden van de overheid een nieuw stuk grond gekregen. Alleen bleek dat een vuilnisbelt. Welke kansen heb je dan, hoever reikt je eigen verantwoordelijkheid? We gaan daar veel te makkelijk overheen. Het is niet omdat je het even niet redt, dat het je eigen schuld is. We missen meer en meer het mededogen om te zien dat dingen je ook gewoon kunnen overkomen, zonder dat het je eigen schuld of verantwoordelijkheid is. Als je kind of je partner zwaar ziek wordt, kun je dan ook nog alle kansen grijpen die je krijgt? En wat met de mensen die niet eens kansen krijgen, omdat ze een verkeerde naam hebben?»

HUMO Jij komt ook uit een niet zo kansrijk milieu. Maar jij bent fractieleider geworden en andere meisjes uit de cité hebben het niet gemaakt. Wat is het verschil?

Kitir «Dat ik wél kansen heb gekregen en die ook heb gegrepen. Maar zeker niet uitsluitend op eigen kracht.

»Ik heb niet zoveel racisme meegemaakt, kan dat ook een plaats geven, maar anderen raken niet eens voorbij de deur waar ze solliciteren. Een kennis van Turkse origine vertelde me onlangs dat zijn baas hem had gevraagd zijn baard af te scheren, omdat er klachten kwamen van klanten waar hij de liften ging onderhouden. Hij heeft dat gedaan om zijn job te behouden, maar is het normaal dat iemand zijn baard niet meer mag laten staan? Meisjes met een hoofddoek die bespuwd en uitgescholden worden: ik hoor het meer en meer. Is dat het verlichte Vlaanderen?»

'Ik zit niet in de politiek om mensen angst aan te jagen, want daar los je niets mee op.'

undefined

Rebels karakter

HUMO Jij komt uit een moslimfamilie, maar je draagt geen hoofddoek. Je bent ook snel alleen gaan wonen. Dat lijkt me niet evident.

Kitir «Mijn moeder is vroeg gestorven, ik ben alleen gaan wonen nadat ook mijn vader vrij jong aan stoflong is overleden, de mijnwerkersziekte. Ik wou op mijn 18de op eigen benen staan, ook al viel dat soms moeilijk. Ik ben de achtste van elf en ik mocht intrekken bij mijn oudere zussen, maar dat wilde ik niet. Ik heb ze moeten bewijzen dat een Marokkaans meisje van 18 echt wel alleen kan wonen, en zelfs carrière kan maken. Ik vond mijn draai toen niet, wou even op mijn ééntje uitvissen wat ik eigenlijk wilde. Nu geloven ze me, toen was er de angst dat het verkeerd zou lopen. Veel onterechte angst komt voort uit de beste bedoelingen.

»Ik heb wel altijd de vrijheid gehad om keuzes te maken. Mijn vader was praktiserend moslim, maar heeft zijn dochters nooit verplicht of gevraagd een hoofddoek te dragen. Sommige van mijn zussen dragen hem wel, ik heb nooit de behoefte gevoeld. Maar ik doe bijvoorbeeld wel weer mee aan de ramadan. Het geloof staat bij mij niet zo centraal, ik heb me ook niet ontworsteld aan de islam; ik heb gewoon nooit een hoofddoek gedragen.»

HUMO Ben je ook alleen gaan wonen uit angst dat je anders de vervangster van je moeder zou worden, alleen nog maar zorgend voor de broers en de zussen?

Kitir «Niet echt. Als achtste van elf ben je dat zorg dragen wel gewoon. De vijfentwintigste neef of nicht is nu op komst, dus dat blijft maar doorgaan. Heel tof. Het was in die tijd niet evident, maar dat zal dan mijn rebelse karakter geweest zijn. Ik ging toen ook al graag met de leerkrachten in discussie. Dat doe ik eigenlijk nog altijd (lacht). En ik zit permanent na te denken over dingen, van ‘Hoe krijgen we de vluchtelingencrisis opgelost?’ tot ‘Hoeveel kinderen wil ik?’»

HUMO En?

Kitir «Ergens tussen één en tien (lacht). Maar nu denk ik vooral na over de kleur van mijn keukentegels: ik ga verhuizen en ben aan het inrichten (schatert). Nee, wat me echt het meest bezighoudt de laatste tijd, is die verschraling van het debat, het verdwijnen van grijswaarden. Politici maken niet alleen wetten, ze scheppen mee een maatschappelijk klimaat. Ik vind dat sommigen echt lichtzinnig met die verantwoordelijkheid omgaan, angst exploiteren voor eigen gewin, niet langer mensen verbinden, maar tegen elkaar opzetten. Dat beangstigt me soms. Politici zouden wat minder moeten twitteren, en wat meer met echte mensen moeten praten. Maar ik ben niet pessimistisch. Het zijn moeilijke tijden, maar ik denk dat uiteindelijk het beste in de mens wint. Ik kreeg na de aanslagen van 22 maart berichten van vrienden uit Londen en Egypte: ‘Wij hebben het ook meegemaakt, je komt dat te boven.’ Als ik dat niet meer geloof, moet ik stoppen, toch?»