De slimste mens ter wereld

Best mogelijk dat de vroeg-eenentwintigste-eeuwse mens, behalve een roepende in het medialandschap, ook een veelweter uit noodzaak is.

Ik meen steeds meer een sfeer te proeven waarin je afgaat als je niet één twee drie de naam kunt noemen van het conische hoofddeksel dat ongehuwde Oezbeekse vrouwen dragen bij de rituele pruimenpluk op de Derde Zondag na het Feest van de Martelaar Zlotl, bijgenaamd Hij Die Laveloos Uit De Pruimenboom Viel En Dagenlang Onbeheerd Bleef Liggen. Het is je geraden ook te weten hoe dat feest, waarbij, onder ritmisch tongklakken, pruimen in concentrische cirkels om de centrale dorpspomp worden gelegd, in de plaatselijke volksmond heet. Op zulke kennis word je tegenwoordig beoordeeld. Je moet volgens mij al Angie Pfaff zijn om je daar niets van aan te trekken, of hooguit Jean-Marie zelf.

'200'

De tijdgeest weerspiegelt zich in talloze quizzen op de televisie, en vooral in hun populariteit. Dat er gemiddeld zo'n negenhonderdduizend mensen naar de finaleweek van 'De slimste mens ter wereld' hebben gekeken, een programma dat tussen prime-time en bedtijd werd uitgezonden, zou niemand mogen verbazen. Niemand behalve mij, want ik was er nooit een trouwe klant van. Er is al gewoontevorming genoeg in het leven: kennissen vertelden mij dat ze geheid de wekker zetten als 'De slimste mens...' begon, en van zulke ritueeltjes word ik toch alleen maar mistroostig.

Als ik naar 'De slimste mens...' keek, was het om oneigenlijke redenen: om de onconventionele quizmaster bijvoorbeeld. Hoe vakkundig Erik Van Looy zijn rol ook speelde - net echt - soms leek het alsof hij te elfder ure uit het publiek was geplukt, want hij lachte even ongeremd om de wisecracks van Marc Reynebeau als de toeschouwers in de studio, lui die zich hadden voorgenomen het maximum uit hun uitje te halen, koste wat het kost.

Niet dat er altijd om die wisecracks te lachen viel, laat staan dat het aldoor wisecracks wáren, want humor is een zeldzaam goed als je er met behulp van marktonderzoek van uitgaat dat het niet zo nauw steekt voor TV1. De tekstschrijvers van Reynebeau leken hun moppen vaak vanuit één of andere studentenkroeg doorgebeld te hebben, maar dat mocht de pret van Erik Van Looy niet drukken. Míjn pret overigens ook niet, vooral niet als hij een aarzelende lach voortbracht, waarbij je hem zag denken: 'Dit is nu werkelijk nóg flauwer dan wat Ben Crabbé ervan bakt als hij nietsvermoedend de geest krijgt.'

Ik beleefde ook enig genoegen aan Marc Reynebeau, opinieleider en historicus, die door een speling van het lot steeds meer als rondtrekkende televisiepersoonlijkheid bekendstaat. Hij groeide zienderogen in zijn rol van latent sekssymbool - hij leek er op de duur wel héél erg in op te gaan, alsof hij in het midden van zijn leven een nieuw perspectief had ontdekt, fata morgana of niet. Zijn goede luim is begrijpelijk: alles lijkt me amusanter dan hele dagen te moeten opiniëren voor een kwaliteitskrant, en ter redactie aldoor de Feingeist te moeten uithangen om toch maar niet uit de toon te vallen tussen hoe-heten-al-die-cultuurdragers-ook-weer? Neen, ik ben geen geboren quizkandidaat.

Volgens mij is 'De slimste mens ter wereld' opgezet als quiz waarbij lachen, ongeacht de vraag, altijd een goed antwoord is, maar naarmate de finale naderde, nam de klamme ernst van de kandidaten hand over hand toe: voor de vorm hielden ze nog wel een glimlach aan, maar er brak steeds meer verbetenheid doorheen, alsof ze, hoe slim ook, echt begonnen te geloven dat ze, bij gunstige wind, weleens de slimste mens ter wereld zouden kunnen zijn. Ik denk dat Martin Heylen - een aardige jongen, maar koop niets van hem aan de deur - oprecht teleurgesteld was toen hij naast een finaleplaats greep. Nu, in Amerika kom je wellicht een heel end als je er ergens met die schertstitel gaat aanbellen: 'Hi, I'm Martin from Belgian television, 'Man bites dog', and, guess what, I'm the smartest person in the world.' Je hebt één kans op de tien dat zo'n Amerikaan, die wegens zijn eetgewoontes klemzit in de deuropening, geringschattend zegt: 'Yeah, right!' Maar je hebt veel meer kans dat de dikste pens zich hijgend loswringt en meteen zijn corpulente vrouw gelast voor de slimste mens de grootste T-bonesteak uit het vriesvak op de pan te gooien. Daar zal Martin Heylen ongetwijfeld aan gedacht hebben. Luidens mijn informant in de kantine van de VRT is hij een grote eter. 'Nóg een schep puree,' zou hem, luidens diezelfde informant, in de mond bestorven liggen.

Alle finalisten hadden het over stress, zenuwen, darmkrampen, examenkoorts en nog een stuk of wat ongemakken waarvan de humor mij ontging. Het was ze allemaal menens, zoveel was zeker, al speelden ze nog zo nadrukkelijk dat ze er wel de lol van inzagen.

Greet Op de Beeck, die in dit programma naam maakte door te bewijzen dat vrouwen die veel weten niet noodzakelijk een behaarde bovenlip hebben, eindigde op de derde plaats. Voor de show, de glamour en de weekbladcovers was ze natuurlijk beter de slimste mens geworden, maar de staande komiek Bert Kruismans - een man die veel weet mét een behaarde bovenlip (foto VRT/Bart Musschoot) - oogstte de lauweren. Koen Fillet werd de tweede slimste mens ter wereld, een strafplaats in de rangschikking, en keek daarbij twee, drie seconden alsof hij liever de slimste mens thuis was gebleven.

Kort voor hij de bul in ontvangst nam, vroeg Bert Kruismans: 'Wat schuift dit eigenlijk?' Een goeie vraag, want de eerste de beste kloothommel die zich nog net op tijd zijn eigen naam en adres weet te herinneren, wint in andere tv-spelletjes op slag een volledig tuinameublement, zelfs al heeft die kwast niet eens een tuin. Kruismans kreeg - één, twee, drie, vier - een oorkonde van papier. De makers van dit programma gaan er wellicht van uit dat de eer al ruimschoots voldoende is, terwijl ik dacht dat je vooral dat soort eer niet serieus moet nemen. 't Was toch om te lachen? De volgende ochtend las ik in een krant dat Bert Kruismans blij was dat 'het imago van de humorist door zijn overwinning een beetje kon worden bijgesteld.' Wat scheelt er eigenlijk aan staande komieken met de snor van een negentiende-eeuwse houwdegen, die zich zorgen maken over 'het imago van de humorist' in het algemeen? De vraag over het conische hoofddeksel van ongehuwde Oezbeekse vrouwen is ondertussen ook nog niet beantwoord. Hoewel de tijd allang om is, zal ik één hint geven: er is een windvaantje op gemonteerd. Komaan, hoe heet die hoed? Let wel: in de plaatselijke volksmond, want de officiële naam kennen we allemaal.

(RV)

(Foto Stephan Peleman)

Woestijnvis: De slimste mens ter wereld
Humo blogt: Het nieuwe tv-seizoen
Het zesde seizoen: Interviews met kandidaten Alex Callier en Liesa Naert