De Tand Des Tijds: '12 Angry Men' (Sidney Lumet, 1957)
Humo presenteert: De Tand Des Tijds! In deze reeks waagt filmjournalist Erik Stockman zich één keer per week aan een rewatch van een grote klassieker, een geliefde cultfilm of een beroemde blockbuster. Waarbij onze man zich afvraagt: hoe heeft deze film de blikkerende hoektanden des tijds doorstaan? Vandaag: '12 Angry Men' van Sidney Lumet!
undefined
Geen steen, geen mortel, geen plamuurpap of geen pleistergips zal ooit kunnen volstaan om het gat in uw cultuur op te vullen indien u ‘12 Angry Men’ nog nooit hebt gezien, het na al die jaren nog steeds adembenemende regiedebuut van Sydney Lumet. De film komt sneller terzake dan een brandweerman die de vlammen uit het raam ziet slaan: al in de eerste scène zien we hoe twaalf juryleden op het punt staan om zich terug te trekken voor de beraadslaging. De rechter legt – opdat ook ú weet wat er op het spel staat - nog snel even uit wat van hen wordt verwacht: als ze de verdachte unaniem schuldig bevinden, gaat hij naar de elektrische stoel; indien er twijfel is, moeten ze hem vrijspreken. De ijskoude blikken die sommige juryleden bij het verlaten van de rechtzaal nog snel op de verdachte werpen - een jongen die wordt beschuldigd van moord op zijn bloedeigen vader - maken duidelijk dat het voor hen een uitgemaakte zaak is: braden zal hij.
Om er snel van af te zijn – iemand moet naar een honkbalwedstrijd – gaan de juryleden meteen over tot een stemming; en wie goed naar die eerste stemronde kijkt, krijgt meteen een meesterlijk inzicht cadeau in de merkwaardige mechanismen van het menselijk gedrag. ‘Steek uw hand op als u denkt dat hij schuldig is,’ zegt de man die tot juryvoorzitter werd gebombardeerd, en alsof iemand aan een touwtje trekt schieten er onmiddellijk vijf handen omhoog: dit zijn de betweters, de mannen die de wijsheid in pacht menen te hebben. Vervolgens gaan er nog vijf handen aarzelend de hoogte in: dit zijn de kuddedieren, de juryleden die bezwijken onder de groepsdruk. En dan is er één die zijn hand niet opsteekt: jurylid nummer 8 (Henry Fonda). Dit, zou je kunnen zeggen, is de rebel; de dwarsligger; de man met de afwijkende mening; de kerel die de volgende negentig minuten zal aantonen dat het in het leven meer moed vergt om tegen de stroom op te roeien dan om met de wolven mee te huilen. Wanneer jurylid nummer 8 opmerkt dat er een leven op het spel staat, en dat ze het die jongen verschuldigd zijn om eens goed over zijn lot na te denken, krijgt hij onmiddellijk de anderen over zich heen: hoe haalt hij het in zijn hoofd om het voor die kerel, van wie het vaststaat dat hij een smeerlap en een moordenaar is, op te nemen? Kortom: jurylid nummer 8 staat met zijn mening moederziel alleen (en wij weten perfect hoe dat voelt: wij horen nog steeds het hoongelach dat weerklonk toen we het durfden op te nemen voor ‘Batman v Superman’). Nu is het níet zo dat jurylid nummer 8 per se de onschuld van die jongen wil aantonen. Nee, hij wil alleen maar laten zien dat er twijfel mogelijk is. En zolang er twijfel bestaat, zo zal ook Jef Vermassen ongetwijfeld bevestigen, mag het doodvonnis niet worden uitgesproken.
Wat ‘12 Angry Men’ vervolgens laat zien, kan niet bepaald goede reclame voor het menselijk ras worden genoemd: de meeste juryleden laten zich bij het beantwoorden van de schuldvraag namelijk niet leiden door de harde feiten, maar door belachelijke vooroordelen. Sommigen achten die jongen schuldig omdat hij uit een achterbuurt komt: ‘Het zijn allemaal zatlappen! Ze zijn gewelddadig aangelegd! Zo zijn ze nu eenmaal!’ Anderen willen hem zien hangen omdat hij van vreemde origine is: ‘Die lui zijn allemaal hetzelfde!’ zo tiert er één. ‘Ze zijn het land nog niet binnen of ze lopen de boel al te regelen!’ Waarop jurylid nummer 8, zo kalm als een zalm en met een redelijkheid die men tegenwoordig nog maar zelden tegenkomt: ‘Het valt niet mee om je vooroordelen opzij te schuiven.’ Right on, nummer 8!
Twaalf heren die anderhalf uur lang in een benepen kamer met elkaar zitten te redetwisten: zelfs Adil & Bilall zouden het knap lastig hebben om zoiets boeiend te houden. Gelukkig valt er in ‘12 Angry Men’ veel terug te vinden dat je naar het puntje van je stoel duwt. De dialogen zijn even scherp als scheermessen, Sydney Lumet laat zijn camera met een feilloze beheersing door de kamer zweven, en de vertolkingen zijn grandioos, waarbij zelfs de op de voorhoofden parelende zweetdruppels en de steeds groter wordende okselvijvers – ‘t is toevallig de heetste dag van het jaar – fantastische prestaties neerzetten. Maar wat vandaag vooral opvalt, is de dwingende relevantie van ‘12 Angry Man’.
Hell, de les die ‘12 Angry Men’ ons leert, valt zelfs door te trekken naar de #MeToo-sfeer. Vooruit, laten we zijn naam maar eens noemen: Woody Allen. Diens stiefdochter Dylan Farrow beweert dat hij in haar kindertijd haar geslachtsdelen heeft bepoteld; hij beweert dat Dylan is gebrainwasht door de feeks met wie hij in de jaren 90 een bittere vechtscheiding uitvocht, Mia Farrow. De actrices Greta Gerwig en Rebecca Hall hebben van de weeromstuit verklaard nooit meer met Allen te willen werken; Alec Baldwin nam het op Twitter op voor de regisseur. Jurylid nummer 8 zou zeggen: wacht even, het kan best zijn dat die Allen een gore klootzak is, maar zolang er ook maar een héél klein beetje twijfel bestaat over de schuldvraag, kan men maar beter voorzichtig zijn met oordelen. Wij durven wél een eindvonnis uit te spreken: ‘12 Angry Men’ is nu eens écht het soort cinema waarvoor men niet alleen het woord ‘onverslijtbaar’ maar ook de term ‘brandend actueel’ heeft uitgevonden.
