De Tand Des Tijds: 'Ad Fundum' (Erik Van Looy, 1993)

Humo presenteert: De Tand Des Tijds! In deze nagelnieuwe reeks waagt filmjournalist Erik Stockman zich één keer per week aan een rewatch van een grote klassieker, een geliefde cultfilm of een beroemde blockbuster. Waarbij onze man zich afvraagt: hoe heeft deze film de blikkerende hoektanden des tijds doorstaan? Vandaag: ‘Ad Fundum’ van Erik Van Looy. Licht, camera, háp!

Feest! In 2018 zal het precies 25 jaar geleden zijn dat voor de allereerste keer de woorden ‘directed by Erik Van Looy’ op een groot wit doek verschenen. Alvast een dikke proficiat, Erik, en in afwachting van de jubileumvoorstelling van ‘Ad Fundum’ in Kinepolis Antwerpen hebben wij jouw langspeelfilmdebuut al eens herbekeken.

Aan het begin van het academiejaar maken we kennis met drie goed bevriende eerstejaarsstudenten: Tom (Tom Van Landuyt) en Dennis (Matthias Sercu) denken in de eerste plaats aan de grieten en de bierpullen, terwijl bakkerszoon Sammy (Sven De Ridder) met zijn neus liever in de cursussen zit. In essentie dropt ‘Ad Fundum’ je vervolgens in één lang doopfeest, door Van Looy met behoorlijk veel bravoure in beeld gezet als één groot sinister bacchanaal. Van de doopmeesters die met dreigend tromgeroffel de aula binnentrekken – net een bende booswichten uit een western van Sergio Leone - tot de in een beklemmend blauw licht badende schachtenverkoop in de Paradiso: in plaats van een vrolijk gebeuren, zagen wij een soort studentenpurgatorium vol doodsvrees. Met de schitterende Tom Van Bauwel als de demonische preses, wiens ‘We zullen hem eens een leske leren, hé, manneuhhh!’ bijna even boosaardig klinkt als Dennis Hoppers ‘It’s daddy, you shithead!’ in ‘Blue Velvet’. Het knappe momentum dat de film tijdens die sinistere schachtenverkoop bereikt, wordt ietwat ongelukkig onderbroken door gratuite seksscène nummer 1: die waarin de preses zijn mokkel (Tania Poppe) op de motorkap van een auto legt en zich – terwijl op de geluidsband elektrische gitaren tekeergaan - aan het rampetampen zet. Ejaculatio praeses.

Tijdens de eigenlijke ontgroening gaat de stunt met het zogeheten vliegende tapijt mis: de preses en zijn kornuiten zwieren Sammy de hoogte in en trekken het tapijt opzettelijk onder hem weg, waarna Sammy op de vloer van de Paradiso een doodsmak maakt. En het is op dit moment, in de ijselijke stilte die ineens in die bomvolle fuifzaal valt, dat Van Bauwel één van de meest historische oneliners uit de geschiedenis van de Vlaamse cinema debiteert; een zinnetje dat niet hoeft onder te doen voor de poëzie van Shakespeare; een uitspraak die in het collectieve geheugen van de mensheid staat gebrand: ‘Geef dieë gast wa lucht, hé, mannen!’

Niet lang hierna wordt het verhaal onderbroken voor gratuite seksscène nummer 2, een scène die Van Looy trouwens kopbrekens moet hebben bezorgd. Hoe valt het immers te rechtvaardigen dat Tom en zijn kersverse lief Petra (Margot van Doorn), zo kort nadat ze hun beste vriend voor hun ogen te pletter hebben zien storten, en vlak nadat de door de rechtbank vrijgesproken daders hen op café triomfantelijk hebben toegegrijnsd, zich aan een potje orgiastische seks overgeven? Van Looy vond evenwel een elegante oplossing door Van Landuyt in die bewuste wipscène aldoor een opvallend bedrukt gezicht te laten opzetten. De acteur kijkt tijdens het kezen zelfs zóaangedaan dat je de indruk krijgt dat de geest van Sammy als het ware aan het méébonken is: geef dieë gast wa lucht!

Daarna is het vet van de soep, maar wij zagen al bij al een entertainende film. Eén van de kleine genoegens die ‘Ad Fundum’ u anno 2017 biedt, is dat u in de bijrollen allerlei acteurs aan het werk ziet die vandaag wereldberoemd zijn maar in 1993 nog maar net kwamen piepen. Die West-Vlaamse student die tijdens de schachtenverkoop 18O frank (‘Honderdtahhentih!) op twee ‘hete scheuren’ biedt? Wim Opbrouck! Die jonge acteur die voor de gelegenheid de indrukwekkende coiffure van Lieven Debrauwer had geleend? Jan Bijvoet! Puike rol ook van Peter Fol, die achteraf gezien alles in zich had om uit te groeien tot de nieuwe Marlon Brando. Uiteraard komen sommige elementen ietwat gedateerd over (‘Beerschot-Antwerp 0-3’, zo horen we een stem op de radio zeggen: yeah, right!), maar toch kunnen we stellen dat Van Looy en scenarist Mark Punt met ‘Ad Fundum’ in zekere zin pionierswerk verrichtten.

Hoewel de begingeneriek ons leert dat de film tot stand kwam ‘In association with Het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap’ – dit was écht een film uit andere tijden – was ‘Ad Fundum’ met dat strakke tempo, dat vlotte camerawerk en die commerciële look één van de eerste ‘moderne’ Vlaamse langspelers. Vergeet niet dat er in 1993 nog lang geen sprake was van een hippe Vlaamse cinema: Felix Van Groeningen lag nog in zijn wieg, Michaël Roskam zat in de kleuterklas, en Bilall en Adil kenden nog maar twee woordjes (‘Da shit’). Maar terwijl het publiek drie jaar eerder nog genoegen diende te nemen met ‘De kollega’s maken de brug’, ‘Boerenpsalm’ en ‘Koko Flanel’, kwam Van Looy ineens aanzetten met een stijl die – of je er nu van houdt of niet – fris en professioneel oogde. Vooral de hallucinante scènes waarin we de meute ‘s nachts met fakkels door de straten zien marcheren – scènes die we weleens in Imax zouden willen zien – mogen ronduit ijzersterk worden genoemd. Achteraf dachten we: die regisseur gaat het ooit nog eens tot in Hollywood schoppen.