De Tand Des Tijds: The Dark Crystal (Jim Henson en Frank Oz, 1982)

Humo presenteert: De Tand Des Tijds! In deze reeks waagt filmjournalist Erik Stockman zich één keer per week aan een rewatch van een grote klassieker, een geliefde cultfilm of een beroemde blockbuster. Waarbij onze man zich afvraagt: hoe heeft deze film de blikkerende hoektanden des tijds doorstaan? Vandaag: 'The Dark Crystal' van Jim Henson en Frank Oz!

In 1982, het jaar van ‘Blade Runner’, ‘E.T.’, ‘Tron’ en John Carpenter’s ‘The Thing’; het jaar waarin Michelle Pfeiffer haar eerste hoofdrol speelde (in ‘Grease 2’) en Hugh Grant zijn acteerdebuut maakte (in ‘Privileged’); en tevens het jaar waarin een piepjong bedrijfje genaamd Pixar de opdracht kreeg om de speciale effecten te verzorgen in enkele scènes van ‘Star Trek II: The Wrath of Khan’, verscheen er in de zalen een poppenfilm die op honderdduizenden kinderen én volwassenen wereldwijd een diepe indruk maakte.

Al is ‘poppenfilm’ misschien een iets te familievriendelijke benaming voor het nachtmerrie-achtige spektakel dat ‘The Dark Crystal’ u voorschotelt. Dit onvolprezen, door prachtige muziek van Trevor Jones ondersteunde meesterwerkje is ontsproten uit de koker van Jim Henson, de geestelijke vader van ‘The Muppet Show’, maar de stikdonkere fantasywereld die hij hier oproept staat wel héél ver verwijderd van het gezellige theater waarin Kermit de Kikker, Miss Piggy, Fozzie en de Zweedse Kok rondbanjeren.

Het verhaal, zo leert ons een voiceover terwijl stikdonkere wolken zich verzamelen boven een sinister bouwwerk in een desolate vlakte, speelt zich af in een andere wereld, in een andere tijd, in het tijdperk van de sprookjes. Een wereld waarin twee met uitsterven bedreigde rassen zoeken naar de verloren gegane scherf van een magisch kristal: de goedaardige Mystics en de boosaardige Skeksis.

De Skeksis! Alleen al de naam jaagt ons de daver op het lijf. Door-en-door slechte, hagedisachtige wezens zijn het, die in een duistere ceremonie met hun grimmige snavels en hun skeletachtige handen rond het kristal staan te schuifelen terwijl ze een raar gejank uitstoten. De Zwarte Ruiters uit ‘Lord of the Rings’, de Xenomorph uit ‘Alien’, de Triffids uit ‘The Day of the Triffids’: geen enkele van die filmmonsters is zo angstaanjagend als de Skeksis uit ‘The Dark Crystal’; geen enkele andere demon is ooit dieper doorgedrongen in de duistere schachten en ravijnen van ons onderbewustzijn.

Of wacht: de Garthim, die tor-achtige creaturen die er door de Skeksis op worden uitgestuurd om jacht te maken op Jen - de Gelfling die de scherf moet zien te vinden voordat de drie zonnen samenkomen - zien er zo mogelijk nog schrikwekkender uit. Voor wie zich begint af te vragen of het wel verantwoord is om een kind hieraan bloot te stellen: weet dat Henson en zijn co-regisseur Frank Oz, die met ‘The Dark Crystal’ onder hun beiden iets deden wat vandaag nog maar weinig animatiefilmmakers aandurven, namelijk zich zonder het sluiten van compromissen overgeven aan de donkerste kanten van de verbeeldingskacht, eigenlijk alleen maar hetzelfde deden als de gebroeders Grimm.

Want zoals de sprookjes van de broers Grimm – van Vrouw Holle tot Hans en Grietje – stiekem inspelen op uw diepste angsten (kannibalisme!), zo voert ‘The Dark Crystal’ u mee naar een wonderlijk universum dat voor een kind niet noodzakelijk veilig aanvoelt. En daar, zo weet de derdeknoopsgatpsycholoog in ons te melden, is absoluut niks mis mee. Kinderen - zo wisten ook Henson en Oz - moeten niet altijd worden afgeschermd van de donkerte in onze wereld. Integendeel!

De boeman die zich schuilhoudt in de kleerkast op de slaapkamer, zo zal ook Sauron u weten te vertellen, is voor de ontwikkeling van een kind minstens even belangrijk als de meester op school, of als de voetbaltrainer. Wat we nu gaan zeggen klinkt misschien een beetje hoogdravend, maar wie op jonge leeftijd ‘The Dark Crystal’ aanschouwt, zal in het diepste van z’n wezen een deurtje voelen opengaan en zal er voor de rest van zijn leven een gevoeligheid voor fantasy en voor dromerigheid aan over houden; ziehier een film die bij machte is om een verbinding tot stand te brengen tussen de alledaagsheid van de realiteit en de magie van de droomwereld.

En om die redenen, beste vrienden en vriendinnen, zijn wij bereid om voor de rechter onder ede te verklaren dat ‘The Dark Crystal’ een heus kunstwerk mag worden genoemd. Trouwens: ook anno 2018 valt het op hoe heerlijk schrikverwekkend ‘The Dark Crystal’ is, met als macaber hoogtepunt: de Skeksis die van die lieve Podlings slaven maken door hen in een stoel vast te binden en hun levenswater af te tappen. Brrrrrr! Nu we hem hebben teruggezien, zijn we van één ding zeker: ‘The Dark Crystal’ heeft zijn eigen plekje in de filmgeschiedenis verdiend. Voel de kracht van het Donkere Kristal!