De Uil van Athena: No Burquas Behind Bars

De Zweedse documentairemaker van Iraanse afkomst Nima Sarvestani is erin geslaagd te filmen in een Afghaanse gevangenis, waar naast vijfhonderd mannelijke gedetineerden ook veertig vrouwelijke gevangenen achter slot en grendel zitten.

De vrouwen, veroordeeld voor ‘morele misdaden’, leven er samen met hun kinderen in een piepkleine aparte ruimte, volledig afgesloten van de buitenwereld. En toch genieten ze binnen de gevangenismuren meer vrijheid dan erbuiten: ze hoeven er geen boerka te dragen, want er is niemand voor wie ze zich moeten verbergen. Zo krijgen de vrouwen in deze docu niet alleen een stem, maar ook een gezicht.

Nima Sarvestani «Afghanistan komt dagelijks in het nieuws door de oorlog die er nu al meer dan tien jaar woedt, maar als documentairemaker wil ik verder kijken dan de krantenkoppen: ik wil vooral de onzichtbare tragedies in beeld brengen. Met ‘I Was Worth 50 Sheep’ (zijn vorige documentaire, over het uithuwelijken van jonge meisjes in Afghanistan, red.) en 'No Burqas Behind Bars' hoop ik de kijkers bewust te maken van de extreme vrouwenonderdrukking in Afghanistan.

»Ik ben zes maanden lang gaan filmen in de gevangenis van Takhar, om de vrouwen eens zélf aan het woord te laten. Want ironisch genoeg zijn ze vrijer in gevangenschap: binnen de gevangenismuren is de boerka irrelevant – in de cel kunnen ze immers niet meer gestraft worden omdat ze hun gezicht laten zien, of omdat ze met onbekenden praten. Voor het eerst in hun leven konden ze openlijk vertellen over wat ze hadden meegemaakt. En hun verhalen zijn hartverscheurend.»

- Waarom zitten die vrouwen daar?

Sarvestani «Sommige vrouwen zitten vast omdat ze het misbruik van hun man niet meer aankonden en hem vermoord hebben, maar het overgrote deel werd veroordeeld voor ‘morele misdaden’. Zo is er een vrouw die een straf van twaalf jaar moet uitzitten omdat ze haar moeder bezocht zonder toestemming van haar man. Een andere vrouw is gestraft omdat ze onderdak gaf aan een uitgehuwelijkt meisje dat weggevlucht was van haar veertig jaar oudere man.»

- In de gevangenis leven de vrouwen samen met hun kinderen.

Sarvestani «Ze hebben geen andere keuze: wie zal er anders de kinderen opvoeden? Sommigen werden geboren in de gevangenis: ze hebben geen speelkameraadjes en hebben letterlijk nog niets van de buitenwereld gezien. De overheid trekt zich niets van die kinderen aan: er is geen onderwijs of medische zorg. Schrijnend.

»Eén van m’n hoofdpersonages is Nadjibe, die veroordeeld werd omdat ze weggelopen was van haar man. Ze was hoogzwanger toen ze opgepakt werd, en beviel dus van haar eerste kind in de cel. Ze kon geen borstvoeding geven en had geen geld om poedermelk te kopen; haar man wilde niets meer met haar te maken hebben. Toen de baby zwaar ziek werd, raadden de andere gevangenen haar aan het kindje te verkopen: zo had hij misschien nog een kans om te overleven.

»Nadjibe had daar aanvankelijk geen oren naar: ze zal nooit meer kinderen krijgen, want ze zal al een oude vrouw zijn wanneer ze weer vrijkomt. Uiteindelijk zag ze geen andere uitweg. (Stil) Ze is daar uiteraard kapot van.

»Nu, het is niet één en al somberheid, hoor. In het midden van de binnenplaats staat er een pomp, het centrale verzamelpunt van de vrouwen: ze komen er niet enkel om water te halen of kleren te wassen, maar ook om te roddelen (lacht). Er wordt zelfs gedanst en gezongen, en ze maken vaak grapjes met de vrouwelijke cipiers.

»Maar ook al zijn de Afghaanse vrouwen vrijer in de gevangenis, dan nog is het uiteraard geen gouden kooi. En de redenen waarom ze er beland zijn, blijven onaanvaardbaar. Ik hoop dat ‘No Burqas Behind Bars’, net zoals ‘I Was Worth 50 Sheep’, de wereld kan rondgaan, zodat het publieke debat over vrouwenonderdrukking nooit stopt.»

Bekijk de trailer: